I. Giới thiệu về cây Mắc ca và bối cảnh nghiên cứu
Cây Mắc ca (Macadamia) thuộc họ Proteaceae, có nguồn gốc từ Australia. Đây là loài cây có giá trị kinh tế cao nhờ hạt giàu dinh dưỡng. Tại Việt Nam, cây Mắc ca được trồng thử nghiệm từ năm 1994, đặc biệt tại Tây Nguyên, nơi có điều kiện khí hậu và đất đai phù hợp. Tỉnh Đắk Nông bắt đầu trồng Mắc ca từ năm 2008, với diện tích tăng nhanh chóng. Tuy nhiên, việc trồng ồ ạt mà thiếu hiểu biết về giống, đất đai và thị trường đã dẫn đến nhiều rủi ro. Nghiên cứu này nhằm đánh giá sinh trưởng của cây Mắc ca tại Đắk Nông, cung cấp cơ sở khoa học để phát triển bền vững loài cây này.
1.1. Lịch sử và giá trị kinh tế của cây Mắc ca
Cây Mắc ca được thuần hóa hơn 155 năm, trở thành một trong những cây nông nghiệp trẻ nhất. Hạt Mắc ca có giá trị kinh tế cao, với giá trung bình từ 3-4 USD/kg trên thế giới. Tại Việt Nam, giá hạt khô nhập khẩu dao động từ 300.000 đồng/kg, nhân hạt tách vỏ có giá trung bình 1 triệu đồng/kg. Điều này cho thấy tiềm năng lớn của cây Mắc ca trong việc nâng cao thu nhập cho người dân.
1.2. Thực trạng trồng Mắc ca tại Đắk Nông
Từ năm 2008, cây Mắc ca được du nhập vào Đắk Nông. Năm 2010, Trung tâm Khuyến nông tỉnh trồng thử nghiệm 11 ha tại các huyện Đắk Glong, Đắk Lấp, Đắk Mil và Tuy Đức. Kết quả cho thấy cây sinh trưởng tốt, ít sâu bệnh. Đến năm 2014, diện tích trồng Mắc ca đạt gần 630 ha. Tuy nhiên, việc trồng ồ ạt đã dẫn đến nhiều vấn đề như cây không ra hoa, quả hoặc năng suất thấp.
II. Tổng quan nghiên cứu về cây Mắc ca trên thế giới
Nghiên cứu về cây Mắc ca trên thế giới tập trung vào các khía cạnh như di truyền, chọn giống, và kỹ thuật trồng. Các nghiên cứu về chọn giống và nhân giống đã xác định được hệ số di truyền và mối quan hệ giữa kiểu gen với điều kiện môi trường. Nghiên cứu lai giống cũng đạt được nhiều kết quả khả quan, với tỷ lệ nhân chiếm 46% khối lượng hạt. Các giống lai có hương vị thơm, hàm lượng dầu cao và vỏ mỏng.
2.1. Nghiên cứu về di truyền và chọn giống
Các nghiên cứu về di truyền và chọn giống Mắc ca đã được thực hiện từ những năm 1930. Nghiên cứu của Hardner và MeConchie (1999) chỉ ra rằng tương quan di truyền giữa hạt và nhân có thể đạt rg = 0,80. Các giống lai có nhân chiếm tỷ lệ trung bình 46% khối lượng hạt, hàm lượng dầu khoảng 75%. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng không có tương quan di truyền giữa kích thước cây và năng suất hạt.
2.2. Kỹ thuật trồng và phát triển cây Mắc ca
Kỹ thuật trồng Mắc ca đã được phát triển tại nhiều quốc gia như Australia, Hawaii và Nam Phi. Các nghiên cứu về nhu cầu nước, nhiệt độ và đất trồng đã giúp tối ưu hóa năng suất. Nghiên cứu của Trochoulias và Lahav (1983) chỉ ra rằng nhiệt độ thích hợp cho cây Mắc ca là từ 15°C đến 30°C. Nghiên cứu về bón phân cũng cho thấy việc bón phosphate giúp tăng sản lượng hạt.
III. Tình hình nghiên cứu và phát triển cây Mắc ca tại Việt Nam
Tại Việt Nam, nghiên cứu về cây Mắc ca còn hạn chế, chủ yếu tập trung vào trồng thử nghiệm. Các nghiên cứu về đặc điểm hình thái, sinh lý và sinh thái của cây Mắc ca chưa nhiều. Việc nhân giống và chọn giống cũng đang trong giai đoạn phát triển. Tuy nhiên, một số mô hình trồng thử nghiệm tại Tây Nguyên đã cho thấy tiềm năng phát triển của cây Mắc ca tại Việt Nam.
3.1. Nhân giống và chọn giống Mắc ca tại Việt Nam
Nhân giống Mắc ca tại Việt Nam chủ yếu dựa vào phương pháp ghép và chiết. Việc chọn giống cần dựa trên các đặc trưng như thời gian nở hoa, độ rậm của tán và tỷ lệ nhân. Các nghiên cứu mới đây chỉ ra rằng thụ phấn chéo giữa các giống có thể tăng năng suất và chất lượng hạt. Tuy nhiên, việc nghiên cứu và phát triển giống Mắc ca tại Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế.
3.2. Kỹ thuật trồng và chăm sóc cây Mắc ca
Kỹ thuật trồng Mắc ca tại Việt Nam đã được nghiên cứu và áp dụng tại một số địa phương. Các nghiên cứu chỉ ra rằng cây Mắc ca cần được huấn luyện chịu nắng và tưới ướt trước khi trồng. Sau khi trồng, cần tưới nước định kỳ và phát dọn thực bì. Tuy nhiên, các nghiên cứu về kỹ thuật làm đất và thiết kế vườn trồng vẫn còn thiếu chi tiết.
