Tổng quan nghiên cứu

Ngành công nghiệp ô tô đóng góp khoảng 3% GDP của Việt Nam và là một trong những ngành công nghiệp trọng điểm với sự tham gia của nhiều nhà cung cấp linh kiện và phụ tùng đa dạng. Trong bối cảnh đại dịch COVID-19, chuỗi cung ứng ngành ô tô tại Việt Nam đã chịu ảnh hưởng nghiêm trọng, gây ra nhiều rủi ro và thách thức trong việc duy trì hoạt động sản xuất, lắp ráp và phân phối. Theo khảo sát của McKinsey & Company, 73% giám đốc điều hành chuỗi cung ứng gặp khó khăn trong quản lý chuỗi cung ứng trong đại dịch. Mục tiêu nghiên cứu là xác định và đánh giá các rủi ro trong chuỗi cung ứng ngành ô tô ở Việt Nam trong điều kiện dịch bệnh COVID-19, sử dụng mô hình phân tích thứ bậc (AHP) để sắp xếp thứ tự ưu tiên các rủi ro, từ đó đề xuất các giải pháp quản trị rủi ro hiệu quả. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các doanh nghiệp ô tô tại Thành phố Hồ Chí Minh, Bình Dương và Đồng Nai, với dữ liệu thu thập từ tháng 8/2021 đến tháng 1/2022. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản trị rủi ro đưa ra quyết định kịp thời, giảm thiểu tác động tiêu cực của các rủi ro đến hoạt động chuỗi cung ứng ngành ô tô.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về chuỗi cung ứng và quản lý rủi ro chuỗi cung ứng. Chuỗi cung ứng được định nghĩa là mạng lưới các doanh nghiệp liên kết từ nhà cung cấp nguyên liệu đến khách hàng cuối cùng, với mục tiêu tối ưu hóa hiệu quả và giảm thiểu rủi ro. Quản lý rủi ro chuỗi cung ứng là quá trình phối hợp nhằm nhận diện, đánh giá và kiểm soát các rủi ro có thể ảnh hưởng đến hoạt động chuỗi cung ứng. Các loại rủi ro chính được phân loại gồm: rủi ro về nhu cầu, rủi ro về cung cấp, rủi ro từ cơ sở hạ tầng, rủi ro từ chính sách và quy định pháp luật, và rủi ro từ thảm họa tự nhiên. Mô hình phân tích thứ bậc (AHP) được sử dụng để đánh giá và sắp xếp thứ tự ưu tiên các rủi ro dựa trên trọng số do các chuyên gia đánh giá. Mô hình AHP cho phép kiểm tra tính nhất quán trong đánh giá và chuyển đổi các yếu tố định tính thành số liệu định lượng, hỗ trợ ra quyết định chính xác.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính và định lượng. Phương pháp định tính bao gồm tổng hợp các yếu tố rủi ro từ tài liệu, thảo luận với 5 chuyên gia trong ngành ô tô để xác định 5 nhóm rủi ro chính và 13 yếu tố rủi ro chi tiết. Phương pháp định lượng sử dụng mô hình AHP để khảo sát 20 chuyên gia trong chuỗi cung ứng ngành ô tô tại TP. Hồ Chí Minh, Bình Dương và Đồng Nai, trong đó 18 bảng khảo sát hợp lệ được phân tích. Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện, phù hợp với đặc thù của mô hình AHP không yêu cầu cỡ mẫu lớn. Dữ liệu được thu thập qua khảo sát trực tuyến, sử dụng thang đánh giá 9 mức độ ưu tiên. Dữ liệu sau đó được xử lý bằng phương pháp tính trung bình cộng và phân tích ma trận so sánh cặp để tính trọng số và kiểm tra tính nhất quán (CR ≤ 10%). Quá trình nghiên cứu diễn ra từ tháng 8/2021 đến tháng 1/2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Rủi ro do chiến tranh được đánh giá là rủi ro có mức độ ảnh hưởng cao nhất trong chuỗi cung ứng ngành ô tô tại Việt Nam trong bối cảnh COVID-19, với trọng số ưu tiên lớn nhất. Chiến tranh làm gián đoạn vận tải, đóng cửa cảng và tăng chi phí logistics, ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn cung linh kiện.

  2. Rủi ro do chất lượng nguyên liệu thô kém đứng thứ hai về mức độ ưu tiên, gây ra sự gián đoạn trong sản xuất và ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm cuối cùng. Theo khảo sát, hơn 70% doanh nghiệp ô tô tại Việt Nam phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu, đặc biệt từ Trung Quốc và Hàn Quốc, nơi dịch bệnh làm gián đoạn sản xuất.

  3. Rủi ro do thiếu minh bạch trong thực thi chính sách, quy định được xếp thứ ba, với trọng số cao, phản ánh sự khó khăn trong việc tuân thủ các quy định pháp luật và sự thay đổi liên tục của chính sách trong đại dịch. Ví dụ, các quy định về tiêu chuẩn khí thải Euro 4 và Euro 5 đã ảnh hưởng đến hoạt động nhập khẩu và sản xuất ô tô.

  4. Rủi ro do sự không rõ ràng của các chính sách, quy định pháp luật cũng được đánh giá là một rủi ro quan trọng, gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc lập kế hoạch và vận hành chuỗi cung ứng. Tỷ lệ rủi ro này chiếm khoảng 15-20% trong tổng trọng số các rủi ro được khảo sát.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy các rủi ro liên quan đến yếu tố bên ngoài như chiến tranh và thảm họa tự nhiên có tác động lớn hơn so với các rủi ro nội bộ. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về tác động của các yếu tố môi trường lên chuỗi cung ứng toàn cầu. Việc thiếu minh bạch và không rõ ràng trong chính sách pháp luật làm tăng sự bất ổn và khó khăn trong quản lý chuỗi cung ứng, đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 với nhiều thay đổi nhanh chóng về quy định. So sánh với các nghiên cứu tại Đức và Ấn Độ, rủi ro về chất lượng nguyên liệu và sự gián đoạn cung cấp cũng được đánh giá cao, cho thấy tính phổ quát của các rủi ro này trong ngành ô tô toàn cầu. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện trọng số ưu tiên của từng rủi ro, giúp trực quan hóa mức độ ảnh hưởng và hỗ trợ nhà quản trị trong việc tập trung nguồn lực xử lý các rủi ro quan trọng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đa dạng hóa nguồn cung ứng nhằm giảm phụ thuộc vào một số nhà cung cấp chính, đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh và các rủi ro địa chính trị. Doanh nghiệp nên thiết lập các mối quan hệ với nhà cung cấp trong nước và khu vực ASEAN trong vòng 12 tháng tới.

  2. Nâng cao chất lượng kiểm soát nguyên liệu đầu vào bằng cách áp dụng các tiêu chuẩn kiểm định nghiêm ngặt và hợp tác chặt chẽ với nhà cung cấp để đảm bảo chất lượng linh kiện, giảm thiểu rủi ro do nguyên liệu kém chất lượng. Thời gian thực hiện đề xuất này là 6-9 tháng, do phòng chất lượng chịu trách nhiệm.

  3. Cải thiện minh bạch và tuân thủ chính sách pháp luật thông qua việc xây dựng bộ phận chuyên trách theo dõi và cập nhật các quy định mới, đồng thời phối hợp với cơ quan quản lý nhà nước để đảm bảo thực thi chính sách hiệu quả. Đề xuất này nên được triển khai ngay và duy trì liên tục.

  4. Xây dựng kế hoạch ứng phó rủi ro chiến tranh và thảm họa tự nhiên bằng cách phát triển các kịch bản dự phòng, thiết lập kho dự trữ chiến lược và đa dạng hóa phương thức vận chuyển. Các doanh nghiệp cần hoàn thiện kế hoạch trong vòng 12 tháng và tổ chức tập huấn định kỳ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản trị chuỗi cung ứng ngành ô tô: Giúp nhận diện và ưu tiên các rủi ro, từ đó xây dựng chiến lược quản lý rủi ro hiệu quả, giảm thiểu gián đoạn sản xuất.

  2. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp thông tin về tác động của chính sách và quy định đến chuỗi cung ứng, hỗ trợ xây dựng chính sách minh bạch, ổn định.

  3. Các nhà cung cấp linh kiện và nguyên liệu: Hiểu rõ các rủi ro trong chuỗi cung ứng để cải thiện chất lượng sản phẩm và dịch vụ, nâng cao năng lực cạnh tranh.

  4. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành quản trị kinh doanh, logistics: Là tài liệu tham khảo về ứng dụng mô hình AHP trong đánh giá rủi ro chuỗi cung ứng, đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh và biến động toàn cầu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mô hình AHP là gì và tại sao được sử dụng trong nghiên cứu này?
    Mô hình AHP (Analytic Hierarchy Process) là phương pháp phân tích thứ bậc giúp đánh giá và sắp xếp ưu tiên các yếu tố dựa trên trọng số do chuyên gia đánh giá. Nó phù hợp với nghiên cứu này vì cho phép xử lý các yếu tố rủi ro phức tạp và kiểm tra tính nhất quán trong đánh giá.

  2. Các rủi ro chính trong chuỗi cung ứng ngành ô tô ở Việt Nam là gì?
    Bao gồm rủi ro do chiến tranh, chất lượng nguyên liệu thô kém, thiếu minh bạch trong thực thi chính sách và sự không rõ ràng của các quy định pháp luật, ảnh hưởng lớn đến hoạt động sản xuất và phân phối.

  3. Dữ liệu nghiên cứu được thu thập như thế nào?
    Dữ liệu được thu thập qua khảo sát trực tuyến với 20 chuyên gia trong ngành chuỗi cung ứng ô tô tại TP. Hồ Chí Minh, Bình Dương và Đồng Nai, trong đó 18 bảng khảo sát hợp lệ được phân tích.

  4. Tại sao rủi ro chiến tranh lại được đánh giá cao trong bối cảnh COVID-19?
    Chiến tranh gây gián đoạn nghiêm trọng đến vận tải, đóng cửa cảng và tăng chi phí logistics, làm phức tạp thêm tình hình chuỗi cung ứng vốn đã bị ảnh hưởng bởi đại dịch.

  5. Các doanh nghiệp có thể áp dụng kết quả nghiên cứu này như thế nào?
    Doanh nghiệp có thể sử dụng kết quả để xác định các rủi ro ưu tiên cần quản lý, từ đó xây dựng kế hoạch đa dạng hóa nguồn cung, nâng cao chất lượng nguyên liệu và cải thiện tuân thủ chính sách nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định và sắp xếp thứ tự ưu tiên các rủi ro chuỗi cung ứng ngành ô tô tại Việt Nam trong điều kiện dịch bệnh COVID-19, với chiến tranh và chất lượng nguyên liệu là hai rủi ro hàng đầu.
  • Mô hình AHP được áp dụng hiệu quả trong việc đánh giá các yếu tố rủi ro phức tạp, đảm bảo tính nhất quán và độ tin cậy của kết quả.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản trị rủi ro trong ngành ô tô để đưa ra quyết định chính xác và kịp thời.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào đa dạng hóa nguồn cung, nâng cao chất lượng nguyên liệu, cải thiện minh bạch chính sách và xây dựng kế hoạch ứng phó thảm họa.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 6-12 tháng và tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng khảo sát nhằm nâng cao độ chính xác và ứng dụng thực tiễn.

Quý độc giả và các nhà quản lý ngành ô tô được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro chuỗi cung ứng trong bối cảnh biến động hiện nay.