Đánh Giá Mức Độ Ô Nhiễm Vi Nhựa Ở Hàu Cửa Sông (Crassostrea rivularis) Và Ngao Dầu (Meretrix meretrix) Tại Đầm Thị Nại, Tỉnh Bình Định

• Tác giả: Nguyễn Thị Hồng Loan
• Người hướng dẫn: TS. Võ Văn Chí
• Trường học: Trường Đại Học Quy Nhơn
• Chuyên ngành: Sinh Học Thực Nghiệm
• Đề tài: Đánh Giá Ô Nhiễm Vi Nhựa Ở Hàu Cửa Sông Và Ngao Dầu Tại Đầm Thị Nại, Bình Định
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Bình Định

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. MỤC LỤC
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
• 1.3.1. Ý nghĩa khoa học
• 1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn
• 1.4. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.4.1. Những thông tin chung về rác thải nhựa và vi nhựa
• 1.4.2. Nguồn gốc của rác thải nhựa
• 1.4.3. Vi nhựa và nguồn phát sinh vi nhựa
• 1.4.4. Tình hình nghiên cứu về ô nhiễm vi nhựa
• 1.4.4.1. Tình hình nghiên cứu ô nhiễm vi nhựa trên thế giới
• 1.4.4.2. Tình hình nghiên cứu ô nhiễm vi nhựa ở Việt Nam
• 1.4.5. Tác động của rác thải nhựa – vi nhựa đến sinh vật và con người
• 1.4.6. Nhận định các nguồn ô nhiễm rác thải nhựa ở đầm Thị Nại
• 1.4.7. Sơ lược một vài đặc điểm của hàu cửa sông và ngao dầu
• 1.5. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 1.5.1. Đối tượng nghiên cứu
• 1.5.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
• 1.5.3. Nội dung nghiên cứu
• 1.5.4. Phương pháp nghiên cứu
• 1.5.4.1. Phương pháp thu mẫu
• 1.5.4.2. Phương pháp xử lý và phân tích mẫu
• 1.5.4.3. Phương pháp thu thập và xử lý số liệu
• 1.6. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
• 1.6.1. Hình dạng vi nhựa tích tụ ở hàu cửa sông và ngao dầu
• 1.6.2. Mật độ vi nhựa tích tụ ở hàu cửa sông và ngao dầu
• 1.6.2.1. So sánh mật độ vi nhựa giữa hai mùa ở mỗi loài
• 1.6.2.2. So sánh mật độ vi nhựa giữa hai loài trong cùng một mùa
• 1.6.3. Kích thước vi nhựa tích tụ ở hàu cửa sông và ngao dầu
• 1.6.3.1. Kích thước vi nhựa dạng sợi
• 1.6.3.2. Kích thước vi nhựa dạng mảnh
• 1.6.4. Màu sắc vi nhựa tích tụ ở hàu cửa sông và ngao dầu
• 1.6.4.1. Màu sắc vi nhựa dạng sợi
• 1.6.4.2. Màu sắc vi nhựa dạng mảnh
• 1.7. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• 1.7.1. Về hình dạng vi nhựa
• 1.7.2. Về mật độ vi nhựa
• 1.7.3. Về kích thước vi nhựa
• 1.7.4. Về màu sắc vi nhựa
• DANH MỤC CÁC BẢNG
• DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH

I. Ô Nhiễm Vi Nhựa Ở Hàu Ngao Tổng Quan Mức Độ Báo Động

Ô nhiễm vi nhựa đang trở thành vấn đề môi trường toàn cầu, đe dọa hệ sinh thái biển và sức khỏe con người. Hàng triệu tấn rác thải nhựa đổ ra đại dương mỗi năm, sau đó phân rã thành các hạt vi nhựa có kích thước siêu nhỏ. Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề, với lượng rác thải nhựa biển đứng thứ ba ở Đông Nam Á. Nghiên cứu gần đây cho thấy sự hiện diện của vi nhựa trong nhiều loài thủy sản, đặt ra câu hỏi về an toàn thực phẩm. Đầm Thị Nại, Bình Định, một khu vực ven biển quan trọng, cũng không tránh khỏi tình trạng này. Cần có những nghiên cứu chuyên sâu để đánh giá mức độ ô nhiễm và tác động của vi nhựa tại đây, đặc biệt đối với các loài thủy sản có giá trị kinh tế.

1.1. Rác thải nhựa Nguồn gốc và tác động môi trường biển

Rác thải nhựa có nguồn gốc từ nhiều hoạt động khác nhau, bao gồm sinh hoạt, công nghiệp, du lịch và y tế. Túi nilon, chai nhựa, hộp đựng thức ăn nhanh là những sản phẩm nhựa phổ biến, góp phần lớn vào lượng rác thải khổng lồ thải ra môi trường mỗi ngày. Khoảng 80% rác thải nhựa đại dương có nguồn gốc từ đất liền, được vận chuyển ra biển qua sông, hồ, kênh, rạch. Sự tích tụ rác thải nhựa không chỉ gây mất mỹ quan mà còn đe dọa nghiêm trọng đến hệ sinh thái biển, ảnh hưởng đến sinh vật biển và chuỗi thức ăn.

1.2. Vi nhựa Định nghĩa phân loại và con đường xâm nhập

Vi nhựa, với kích thước từ 1μm đến 5mm, là những mảnh nhựa nhỏ hình thành từ sự phân rã của các vật dụng nhựa lớn hơn hoặc được sản xuất trực tiếp trong các sản phẩm như mỹ phẩm. Vi nhựa được phân loại thành hai nhóm chính: sơ cấp (được sản xuất trực tiếp) và thứ cấp (hình thành từ sự phân rã của nhựa lớn). Chúng xâm nhập vào môi trường qua nhiều con đường, bao gồm nước thải, dòng chảy bề mặt và các hoạt động công nghiệp. Với kích thước nhỏ, vi nhựa dễ dàng xâm nhập vào cơ thể sinh vật biển thông qua đường tiêu hóa.

II. Thách Thức Ô Nhiễm Vi Nhựa Ảnh Hưởng Đến Hàu Ngao Dầu

Ô nhiễm vi nhựa gây ra những thách thức lớn đối với hệ sinh thái đầm Thị Nại, đặc biệt ảnh hưởng đến các loài nhuyễn thể như hàu cửa sông và ngao dầu. Các loài này là nguồn thực phẩm quan trọng và có giá trị kinh tế cao, nhưng lại có nguy cơ tích lũy vi nhựa trong cơ thể. Nghiên cứu chỉ ra rằng vi nhựa có thể gây ra những tác động tiêu cực đến sức khỏe và sinh trưởng của hàu và ngao, ảnh hưởng đến năng suất khai thác và chất lượng sản phẩm. Việc đánh giá mức độ ô nhiễm và xác định nguồn gốc vi nhựa là cần thiết để bảo vệ nguồn lợi thủy sản và sức khỏe cộng đồng.

2.1. Tác động của vi nhựa lên sức khỏe và sinh trưởng của nhuyễn thể

Vi nhựa có thể gây ra nhiều tác động tiêu cực đến sức khỏe và sinh trưởng của nhuyễn thể. Chúng có thể làm tắc nghẽn hệ tiêu hóa, giảm khả năng hấp thụ dinh dưỡng và gây ra các tổn thương mô. Một số nghiên cứu cho thấy vi nhựa có thể ảnh hưởng đến hệ thống miễn dịch và khả năng sinh sản của nhuyễn thể. Ngoài ra, vi nhựa có thể hấp thụ các chất ô nhiễm khác trong môi trường, làm tăng nguy cơ phơi nhiễm cho các loài sinh vật tiêu thụ chúng.

2.2. Ngao dầu và hàu cửa sông Vai trò kinh tế và nguy cơ tích lũy vi nhựa

Ngao dầu và hàu cửa sông là những loài nhuyễn thể có giá trị kinh tế quan trọng ở đầm Thị Nại. Chúng là nguồn thực phẩm phổ biến và được khai thác rộng rãi. Tuy nhiên, do đặc tính lọc nước để kiếm ăn, chúng có nguy cơ cao tích lũy vi nhựa từ môi trường. Việc tiêu thụ các loài nhuyễn thể nhiễm vi nhựa có thể gây ra những rủi ro sức khỏe cho con người, đặc biệt là các chất phụ gia và hóa chất độc hại có trong vi nhựa.

2.3. Các yếu tố môi trường ảnh hưởng đến sự phân bố vi nhựa

Sự phân bố vi nhựa trong môi trường biển và đầm phá chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố môi trường. Các yếu tố này bao gồm dòng chảy, thủy triều, gió, và đặc điểm địa hình. Dòng chảy và thủy triều có thể vận chuyển vi nhựa từ các nguồn ô nhiễm đến các khu vực khác nhau. Gió có thể thổi vi nhựa từ đất liền ra biển. Các đặc điểm địa hình như cửa sông và đầm phá có thể tạo ra các vùng tích tụ vi nhựa do dòng chảy chậm và khả năng lắng đọng cao. Hiểu rõ các yếu tố này là quan trọng để dự đoán và giảm thiểu ô nhiễm vi nhựa.

III. Phương Pháp Đánh Giá Ô Nhiễm Vi Nhựa Nghiên Cứu Tại Đầm Thị Nại

Nghiên cứu đánh giá ô nhiễm vi nhựa ở hàu cửa sông và ngao dầu tại đầm Thị Nại sử dụng phương pháp thu mẫu, xử lý và phân tích mẫu hiện đại. Mẫu hàu và ngao được thu thập tại các vị trí khác nhau trong đầm, đại diện cho các khu vực có mức độ ô nhiễm khác nhau. Sau khi thu thập, mẫu được xử lý bằng phương pháp tiêu hóa hóa học để loại bỏ các chất hữu cơ, sau đó vi nhựa được tách chiết và phân tích bằng kính hiển vi và các kỹ thuật phân tích hóa học để xác định hình dạng, kích thước và thành phần. Kết quả nghiên cứu cung cấp thông tin chi tiết về mức độ ô nhiễm vi nhựa ở hàu và ngao, cũng như sự khác biệt giữa các loài và các khu vực.

3.1. Thu mẫu và xử lý mẫu hàu cửa sông và ngao dầu

Việc thu mẫu hàu cửa sông và ngao dầu được thực hiện theo quy trình chuẩn để đảm bảo tính đại diện và chính xác của kết quả. Mẫu được thu thập tại nhiều vị trí khác nhau trong đầm Thị Nại, bao gồm các khu vực gần khu dân cư, khu công nghiệp và các cửa sông. Số lượng mẫu thu thập đủ lớn để đảm bảo độ tin cậy thống kê. Sau khi thu thập, mẫu được bảo quản đúng cách và vận chuyển đến phòng thí nghiệm để xử lý. Quá trình xử lý mẫu bao gồm rửa sạch, cân trọng lượng và tiêu hóa hóa học để loại bỏ các chất hữu cơ.

3.2. Phân tích hình dạng kích thước và thành phần vi nhựa

Sau khi tách chiết, vi nhựa được phân tích bằng kính hiển vi để xác định hình dạng và kích thước. Các loại vi nhựa thường gặp bao gồm sợi, mảnh và hạt. Kích thước của vi nhựa được đo bằng phần mềm chuyên dụng. Thành phần hóa học của vi nhựa được phân tích bằng các kỹ thuật như quang phổ hồng ngoại biến đổi Fourier (FTIR) và sắc ký khí khối phổ (GC-MS). Các kỹ thuật này cho phép xác định loại polymer và các chất phụ gia có trong vi nhựa.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Mật Độ và Đặc Điểm Vi Nhựa Trong Hàu Ngao

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự hiện diện của vi nhựa trong cả hàu cửa sông và ngao dầu tại đầm Thị Nại. Mật độ vi nhựa khác nhau giữa các loài và các khu vực thu mẫu. Vi nhựa dạng sợi và mảnh là phổ biến nhất, với kích thước và màu sắc khác nhau. Nghiên cứu cũng cho thấy sự khác biệt về mật độ vi nhựa giữa mùa mưa và mùa khô, có thể liên quan đến sự thay đổi về dòng chảy và lượng mưa. Những kết quả này cung cấp bằng chứng về tình trạng ô nhiễm vi nhựa tại đầm Thị Nại và nguy cơ tiềm ẩn đối với sức khỏe của các loài thủy sản và con người.

4.1. So sánh mật độ vi nhựa giữa hàu cửa sông và ngao dầu

Nghiên cứu đã so sánh mật độ vi nhựa giữa hàu cửa sông và ngao dầu để xác định loài nào tích lũy nhiều vi nhựa hơn. Kết quả có thể khác nhau tùy thuộc vào vị trí thu mẫu và thời gian thu mẫu. Sự khác biệt về mật độ vi nhựa có thể liên quan đến sự khác biệt về tập tính ăn uống và sinh sống của hai loài. Hàu cửa sông là loài sống bám, trong khi ngao dầu là loài sống vùi. Điều này có thể ảnh hưởng đến khả năng tiếp xúc với vi nhựa trong môi trường.

4.2. Phân tích kích thước và màu sắc vi nhựa trong mẫu

Phân tích kích thước và màu sắc vi nhựa cung cấp thông tin về nguồn gốc và quá trình phân rã của vi nhựa. Kích thước vi nhựa có thể cho biết thời gian tồn tại của chúng trong môi trường. Màu sắc vi nhựa có thể liên quan đến loại polymer và các chất phụ gia được sử dụng trong quá trình sản xuất. Vi nhựa có kích thước nhỏ và màu sắc khác nhau cho thấy chúng có nguồn gốc từ nhiều loại sản phẩm nhựa khác nhau.

4.3. Mối tương quan giữa mật độ vi nhựa và khối lượng cơ thể

Nghiên cứu có thể tìm hiểu mối tương quan giữa mật độ vi nhựa trong cơ thể hàu và ngao với khối lượng cơ thể của chúng. Mục tiêu là xác định liệu có sự tích lũy vi nhựa tăng lên theo kích thước và độ tuổi của các cá thể hay không. Nếu có mối tương quan thuận, điều này có thể cho thấy vi nhựa tích tụ theo thời gian và gây ra tác động tiêu cực đến sức khỏe của động vật. Mối tương quan này có thể là một chỉ số quan trọng để đánh giá rủi ro ô nhiễm vi nhựa.

V. Giải Pháp Giảm Ô Nhiễm Vi Nhựa Bảo Vệ Đầm Thị Nại Hiệu Quả

Để giảm thiểu ô nhiễm vi nhựa tại đầm Thị Nại, cần có những giải pháp đồng bộ và hiệu quả. Các giải pháp này bao gồm tăng cường quản lý rác thải nhựa, nâng cao nhận thức cộng đồng về tác hại của vi nhựa, thúc đẩy sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường, và đầu tư vào các công nghệ xử lý vi nhựa. Ngoài ra, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, các nhà khoa học và cộng đồng địa phương để thực hiện các giải pháp này một cách hiệu quả. Bảo vệ đầm Thị Nại khỏi ô nhiễm vi nhựa không chỉ bảo vệ nguồn lợi thủy sản mà còn bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường sinh thái.

5.1. Quản lý rác thải nhựa Từ nguồn đến xử lý cuối cùng

Quản lý rác thải nhựa hiệu quả là yếu tố then chốt để giảm thiểu ô nhiễm vi nhựa. Cần có các biện pháp kiểm soát chặt chẽ việc xả thải rác thải nhựa từ các nguồn khác nhau, bao gồm hộ gia đình, khu công nghiệp và các hoạt động du lịch. Thu gom và phân loại rác thải nhựa cần được thực hiện thường xuyên và hiệu quả. Các công nghệ xử lý rác thải nhựa tiên tiến, như tái chế và đốt rác phát điện, cần được đầu tư và áp dụng rộng rãi.

5.2. Nâng cao nhận thức cộng đồng và thay đổi hành vi

Nâng cao nhận thức cộng đồng về tác hại của vi nhựa và khuyến khích thay đổi hành vi là rất quan trọng. Các chương trình giáo dục và truyền thông cần được triển khai rộng rãi để cung cấp thông tin về vi nhựa và các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm. Cộng đồng cần được khuyến khích sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường, giảm sử dụng đồ nhựa dùng một lần và tham gia vào các hoạt động thu gom rác thải.

5.3. Phát triển công nghệ xử lý vi nhựa hiệu quả và thân thiện

Nghiên cứu và phát triển các công nghệ xử lý vi nhựa hiệu quả và thân thiện với môi trường là cần thiết để loại bỏ vi nhựa khỏi môi trường nước. Các công nghệ này có thể bao gồm các phương pháp lọc, hấp phụ và phân hủy vi nhựa. Ngoài ra, cần có các giải pháp ngăn chặn vi nhựa xâm nhập vào hệ thống xử lý nước thải và các nguồn nước tự nhiên.

VI. Tương Lai Nghiên Cứu Vi Nhựa Hướng Tới Giải Pháp Toàn Diện

Nghiên cứu về ô nhiễm vi nhựa cần tiếp tục được đẩy mạnh để hiểu rõ hơn về nguồn gốc, tác động và các giải pháp giảm thiểu. Các nghiên cứu trong tương lai cần tập trung vào việc đánh giá rủi ro vi nhựa đối với sức khỏe con người, phát triển các phương pháp phân tích vi nhựa nhanh chóng và chính xác, và tìm kiếm các giải pháp công nghệ đột phá để loại bỏ vi nhựa khỏi môi trường. Sự hợp tác quốc tế và chia sẻ thông tin là cần thiết để giải quyết vấn đề ô nhiễm vi nhựa một cách toàn diện và hiệu quả.

6.1. Đánh giá rủi ro sức khỏe con người do tiếp xúc vi nhựa

Nghiên cứu về rủi ro sức khỏe con người do tiếp xúc vi nhựa cần được ưu tiên. Các nghiên cứu cần tập trung vào việc xác định con đường tiếp xúc, liều lượng tiếp xúc và tác động của vi nhựa lên các hệ thống cơ quan khác nhau trong cơ thể. Ngoài ra, cần đánh giá tác động của các chất phụ gia và hóa chất độc hại có trong vi nhựa.

6.2. Phát triển phương pháp phân tích vi nhựa nhanh và chính xác

Phát triển các phương pháp phân tích vi nhựa nhanh chóng, chính xác và hiệu quả là cần thiết để theo dõi ô nhiễm vi nhựa trong môi trường và các sản phẩm tiêu dùng. Các phương pháp phân tích mới cần có khả năng xác định kích thước, hình dạng và thành phần của vi nhựa với độ chính xác cao. Ngoài ra, các phương pháp này cần có chi phí hợp lý để có thể áp dụng rộng rãi.

6.3. Thúc đẩy hợp tác quốc tế và chia sẻ thông tin về vi nhựa

Thúc đẩy hợp tác quốc tế và chia sẻ thông tin về vi nhựa là cần thiết để giải quyết vấn đề ô nhiễm này một cách toàn diện và hiệu quả. Các quốc gia cần chia sẻ kinh nghiệm, dữ liệu và công nghệ để cùng nhau tìm kiếm các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm vi nhựa. Các tổ chức quốc tế có vai trò quan trọng trong việc điều phối các hoạt động hợp tác và cung cấp hỗ trợ cho các quốc gia đang phát triển.

Tổng quan nghiên cứu

Ô nhiễm vi nhựa đang trở thành một trong những vấn đề môi trường nghiêm trọng toàn cầu, với sản lượng nhựa toàn cầu đạt khoảng 368 triệu tấn vào năm 2019. Việt Nam là một trong những quốc gia có mức độ ô nhiễm nhựa biển cao, đứng thứ ba ở Đông Nam Á với khoảng 1,8 triệu tấn rác thải nhựa đổ ra biển mỗi năm, trong đó chỉ 27% được tái chế. Đầm Thị Nại, tỉnh Bình Định, với hệ sinh thái đầm kín và đa dạng sinh vật thủy sinh, đang chịu ảnh hưởng nặng nề từ ô nhiễm rác thải nhựa, đặc biệt là vi nhựa. Hai loài động vật thân mềm có giá trị kinh tế và dinh dưỡng cao là hàu cửa sông (Crassostrea rivularis) và ngao dầu (Meretrix meretrix) được người dân địa phương khai thác và tiêu thụ rộng rãi, có nguy cơ tích tụ vi nhựa cao. Nghiên cứu nhằm đánh giá mức độ ô nhiễm vi nhựa trong hai loài này tại đầm Thị Nại trong khoảng thời gian từ tháng 10/2021 đến tháng 6/2022, qua đó cung cấp cơ sở khoa học cho việc quản lý và giảm thiểu ô nhiễm vi nhựa, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường sinh thái. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nhận diện nguồn gốc ô nhiễm, đặc điểm vi nhựa tích tụ và đề xuất các giải pháp quản lý hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về ô nhiễm vi nhựa trong môi trường nước và sinh vật thủy sinh, bao gồm:

• Khái niệm vi nhựa (microplastics): Các hạt nhựa có kích thước từ 1 µm đến 5 mm, tồn tại dưới dạng sợi, mảnh hoặc viên, có khả năng tích tụ và gây độc cho sinh vật.
• Nguồn gốc vi nhựa: Phân loại thành vi nhựa sơ cấp (được sản xuất với kích thước nhỏ) và vi nhựa thứ cấp (phân mảnh từ nhựa lớn).
• Tác động sinh học của vi nhựa: Vi nhựa có thể xâm nhập vào cơ thể sinh vật qua đường ăn uống, gây biến đổi mô, rối loạn sinh lý và tích tụ trong chuỗi thức ăn.
• Mô hình tích tụ vi nhựa trong động vật thân mềm hai mảnh vỏ: Dựa trên tập tính ăn lọc và sống bám hoặc vùi mình trong trầm tích, các loài như hàu cửa sông và ngao dầu có khả năng tích tụ vi nhựa khác nhau.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Mẫu hàu cửa sông và ngao dầu được thu từ hai điểm tại đầm Thị Nại (Cồn Chim và xã Phước Thuận) vào hai mùa mưa (tháng 10/2021) và khô (tháng 5/2022), mỗi lần thu 30 cá thể/loài.
• Phương pháp thu mẫu: Thu trực tiếp từ ngư dân, bảo quản lạnh, vận chuyển về phòng thí nghiệm.
• Xử lý mẫu: Rửa sạch vỏ, cân khối lượng sống và khối lượng thân, xử lý bằng dung dịch KOH 10% ở 60°C trong 24 giờ để phân hủy mô mềm, lọc qua rây 1 mm và 250 µm, tách vi nhựa bằng dung dịch NaCl bão hòa, thu trên giấy lọc GF/A 1,6 µm.
• Phân tích mẫu: Quan sát dưới kính hiển vi soi nổi Leica S9i, đo kích thước, ghi nhận màu sắc và hình dạng vi nhựa (sợi, mảnh, viên).
• Phương pháp phân tích số liệu: Tính trung bình, độ lệch chuẩn, phân tích phương sai một yếu tố (ANOVA) để so sánh mật độ vi nhựa giữa các nhóm, sử dụng phần mềm Microsoft Excel 2013.
• Kiểm soát nhiễm bẩn: Áp dụng quy trình nghiêm ngặt trong xử lý và quan sát mẫu, sử dụng giấy lọc đối chứng để loại trừ nhiễm vi nhựa từ môi trường xung quanh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hình dạng vi nhựa tích tụ: Vi nhựa dạng sợi chiếm ưu thế với tỷ lệ 71,74%, vượt trội so với dạng mảnh (28,26%) trong cả hai loài và hai mùa. Tỷ lệ sợi vi nhựa dao động từ 62,98% đến 78,95% ở hàu cửa sông và 73,29% đến 75,35% ở ngao dầu.

2. Mật độ vi nhựa dạng sợi:

   • Hàu cửa sông: Số sợi vi nhựa trên gam khối lượng cả vỏ và khối lượng thân cao hơn ở mùa mưa (0,30 sợi/g cả vỏ; 3,03 sợi/g thân) so với mùa khô (0,17 sợi/g cả vỏ; 1,21 sợi/g thân) (p<0,05).
   • Ngao dầu: Mật độ sợi vi nhựa trên gam khối lượng cả vỏ và thân cao hơn ở mùa khô (1,41 sợi/g cả vỏ; 5,16 sợi/g thân) so với mùa mưa (0,91 sợi/g cả vỏ; 2,70 sợi/g thân) (p<0,05).

3. Mật độ vi nhựa dạng mảnh:

   • Hàu cửa sông: Mật độ mảnh vi nhựa trên cá thể và trên gam khối lượng cao hơn ở mùa mưa (10,70 mảnh/cá thể; 0,18 mảnh/g cả vỏ) so với mùa khô (4,13 mảnh/cá thể; 0,04 mảnh/g cả vỏ) (p<0,05).
   • Ngao dầu: Mật độ mảnh vi nhựa trên gam khối lượng cao hơn ở mùa khô (0,51 mảnh/g cả vỏ) so với mùa mưa (0,29 mảnh/g cả vỏ) (p<0,05), nhưng số mảnh trên cá thể không khác biệt.

4. Tổng số vi nhựa tích tụ:

   • Hàu cửa sông: Tổng số vi nhựa/cá thể cao hơn ở mùa mưa (28,90 hạt) so với mùa khô (19,63 hạt) (p<0,05).
   • Ngao dầu: Tổng số vi nhựa/g khối lượng cả vỏ và thân cao hơn ở mùa khô (1,92 hạt/g cả vỏ; 6,97 hạt/g thân) so với mùa mưa (1,20 hạt/g cả vỏ; 3,56 hạt/g thân) (p<0,05).

5. So sánh giữa hai loài: Ngao dầu tích tụ vi nhựa dạng sợi với mật độ cao hơn đáng kể so với hàu cửa sông trong cả hai mùa, mặc dù khối lượng thân và vỏ của ngao thấp hơn. Điều này có thể liên quan đến tập tính sống vùi mình trong trầm tích và ăn lọc khác biệt giữa hai loài.

Thảo luận kết quả

Sự khác biệt về mật độ vi nhựa giữa hai mùa và hai loài phản ánh ảnh hưởng của điều kiện môi trường và tập tính sinh học. Mùa mưa với lượng nước đổ về lớn, dòng chảy mạnh làm tăng lượng vi nhựa lơ lửng trong cột nước, tạo điều kiện cho hàu cửa sông ăn phải nhiều vi nhựa hơn. Ngược lại, ngao dầu sống vùi trong đáy, nên vào mùa khô khi vi nhựa lắng đọng nhiều hơn ở trầm tích, mật độ vi nhựa tích tụ trong ngao tăng lên. Kết quả phù hợp với các nghiên cứu trước đây về sự tích tụ vi nhựa ở các loài thân mềm khác tại đầm Thị Nại và các vùng ven biển Việt Nam. Việc vi nhựa dạng sợi chiếm ưu thế có thể do nguồn gốc từ các vật liệu như lưới đánh cá, sợi vải tổng hợp và các sản phẩm nhựa dạng sợi phổ biến trong môi trường đầm. Mức độ ô nhiễm vi nhựa cao trong các loài thủy sinh có thể gây nguy cơ tiềm ẩn cho sức khỏe con người khi tiêu thụ trực tiếp, đặc biệt khi phần cơ thể chứa vi nhựa không được loại bỏ trước chế biến. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh mật độ vi nhựa dạng sợi và mảnh giữa hai loài và hai mùa, cũng như bảng thống kê chi tiết mật độ vi nhựa tính theo khối lượng và cá thể.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quản lý và giảm thiểu rác thải nhựa tại nguồn:

   • Thực hiện các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng về tác hại của rác thải nhựa, đặc biệt là tại các khu vực dân cư quanh đầm Thị Nại.
   • Chủ thể thực hiện: chính quyền địa phương, các tổ chức môi trường.
   • Thời gian: trong vòng 1-2 năm tới.

2. Xây dựng hệ thống thu gom và xử lý rác thải nhựa hiệu quả:

   • Thiết lập các điểm thu gom rác thải nhựa tại các khu vực khai thác thủy sản và dân cư, đồng thời nâng cấp hệ thống xử lý nước thải để giảm lượng vi nhựa xả ra môi trường.
   • Chủ thể thực hiện: ban quản lý đầm, các cơ quan môi trường tỉnh Bình Định.
   • Thời gian: 1-3 năm.

3. Nghiên cứu và áp dụng công nghệ xử lý vi nhựa trong môi trường nước và trầm tích:

   • Đầu tư nghiên cứu các phương pháp lọc, hấp phụ vi nhựa trong nước và trầm tích nhằm giảm thiểu ô nhiễm.
   • Chủ thể thực hiện: các viện nghiên cứu, trường đại học.
   • Thời gian: 3-5 năm.

4. Giám sát và đánh giá định kỳ mức độ ô nhiễm vi nhựa trong các loài thủy sản:

   • Thiết lập chương trình giám sát thường xuyên để theo dõi sự biến động ô nhiễm vi nhựa, từ đó điều chỉnh chính sách quản lý phù hợp.
   • Chủ thể thực hiện: Sở Tài nguyên và Môi trường, các cơ quan quản lý thủy sản.
   • Thời gian: liên tục hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản lý môi trường và chính sách:

   • Lợi ích: Cung cấp dữ liệu khoa học để xây dựng chính sách quản lý rác thải nhựa và vi nhựa hiệu quả, giảm thiểu ô nhiễm môi trường và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

2. Nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực sinh học môi trường, thủy sản:

   • Lợi ích: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả phân tích vi nhựa trong sinh vật thủy sinh, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về ô nhiễm vi nhựa.

3. Ngư dân và người nuôi trồng thủy sản:

   • Lợi ích: Hiểu rõ tác động của ô nhiễm vi nhựa đến nguồn lợi thủy sản, từ đó áp dụng các biện pháp khai thác, nuôi trồng bền vững, bảo vệ môi trường sống.

4. Cộng đồng và tổ chức bảo vệ môi trường:

   • Lợi ích: Nâng cao nhận thức về ô nhiễm vi nhựa, thúc đẩy các hoạt động giảm thiểu rác thải nhựa, bảo vệ hệ sinh thái đầm Thị Nại và các vùng ven biển khác.

Câu hỏi thường gặp

1. Vi nhựa là gì và tại sao nó nguy hiểm?
   Vi nhựa là các hạt nhựa có kích thước từ 1 µm đến 5 mm, có thể xâm nhập vào cơ thể sinh vật qua đường ăn uống, gây tổn thương mô, rối loạn sinh lý và tích tụ trong chuỗi thức ăn, ảnh hưởng đến sức khỏe con người.

2. Tại sao hàu cửa sông và ngao dầu lại được chọn để nghiên cứu vi nhựa?
   Hai loài này có giá trị kinh tế và dinh dưỡng cao, sống trong môi trường đầm Thị Nại, có tập tính ăn lọc và sống bám hoặc vùi mình trong trầm tích, dễ tích tụ vi nhựa, đồng thời được tiêu thụ nguyên phần cơ thể, làm tăng nguy cơ vi nhựa xâm nhập vào người.

3. Mật độ vi nhựa trong hai loài có sự khác biệt như thế nào giữa mùa mưa và mùa khô?
   Hàu cửa sông tích tụ nhiều vi nhựa hơn vào mùa mưa do dòng chảy mạnh làm tăng vi nhựa lơ lửng, trong khi ngao dầu tích tụ nhiều vi nhựa hơn vào mùa khô do vi nhựa lắng đọng ở đáy nơi ngao sống.

4. Vi nhựa dạng sợi chiếm ưu thế trong các mẫu nghiên cứu có ý nghĩa gì?
   Vi nhựa dạng sợi thường có nguồn gốc từ lưới đánh cá, sợi vải tổng hợp và các sản phẩm nhựa dạng sợi, dễ dàng phân tán trong môi trường nước và có khả năng tích tụ cao trong sinh vật thủy sinh.

5. Làm thế nào để giảm thiểu ô nhiễm vi nhựa tại đầm Thị Nại?
   Cần tăng cường quản lý rác thải nhựa tại nguồn, xây dựng hệ thống thu gom và xử lý rác thải hiệu quả, áp dụng công nghệ xử lý vi nhựa trong môi trường, đồng thời giám sát định kỳ mức độ ô nhiễm để điều chỉnh chính sách phù hợp.

Kết luận

• Vi nhựa dạng sợi chiếm ưu thế (71,74%) trong hàu cửa sông và ngao dầu tại đầm Thị Nại, với mật độ vi nhựa biến động theo mùa và loài.
• Hàu cửa sông tích tụ nhiều vi nhựa hơn vào mùa mưa, trong khi ngao dầu tích tụ nhiều hơn vào mùa khô, phản ánh ảnh hưởng của điều kiện môi trường và tập tính sinh học.
• Mật độ vi nhựa không phụ thuộc vào khối lượng thân hoặc vỏ của hai loài, cho thấy yếu tố sinh học và môi trường đóng vai trò chính.
• Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho việc quản lý ô nhiễm vi nhựa và bảo vệ sức khỏe cộng đồng tại đầm Thị Nại.
• Đề xuất các giải pháp quản lý rác thải nhựa, giám sát định kỳ và nghiên cứu công nghệ xử lý vi nhựa là cần thiết để giảm thiểu tác động tiêu cực của vi nhựa trong môi trường thủy sinh.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý và nhà nghiên cứu cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu để đánh giá ô nhiễm vi nhựa ở các vùng ven biển khác nhằm bảo vệ bền vững nguồn lợi thủy sản và môi trường sống.