Tổng quan nghiên cứu

Huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa, với tổng diện tích đất tự nhiên khoảng 29.195,82 ha, trong đó đất nông nghiệp chiếm 49,26%, là vùng có tiềm năng phát triển sản xuất nông nghiệp đa dạng. Tuy nhiên, sự gia tăng dân số và quá trình đô thị hóa đã tạo áp lực lớn lên quỹ đất nông nghiệp, dẫn đến nguy cơ suy thoái đất và giảm hiệu quả sử dụng đất. Từ đầu năm 2017 đến nay, huyện đã chuyển đổi 437,43 ha đất trồng lúa kém hiệu quả sang các loại cây trồng khác như ngô, cây dược liệu, mía, cây ăn quả, cây cảnh và rau màu nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế trên đơn vị diện tích. Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp trên địa bàn huyện Triệu Sơn theo các tiêu chí kinh tế, xã hội và môi trường, đồng thời đề xuất định hướng sử dụng đất bền vững đến năm 2022. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn huyện Triệu Sơn, với thời gian khảo sát từ tháng 9/2018 đến tháng 4/2019. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ công tác quản lý, quy hoạch và sử dụng đất nông nghiệp hiệu quả, góp phần phát triển kinh tế nông thôn bền vững và đảm bảo an ninh lương thực địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên ba khía cạnh chính để đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp: hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội và hiệu quả môi trường. Hiệu quả kinh tế được đo bằng các chỉ tiêu như giá trị sản xuất trên đơn vị diện tích, thu nhập hỗn hợp và hiệu quả sử dụng vốn. Hiệu quả xã hội tập trung vào khả năng tạo việc làm, nâng cao đời sống và sự chấp nhận của cộng đồng đối với các loại hình sử dụng đất. Hiệu quả môi trường được đánh giá qua việc duy trì độ phì nhiêu đất, hạn chế ô nhiễm do phân bón và thuốc bảo vệ thực vật, cũng như bảo vệ tài nguyên đất khỏi thoái hóa. Ngoài ra, luận văn áp dụng các nguyên tắc phát triển nông nghiệp bền vững theo khuyến nghị của FAO và các lý thuyết quản lý đất đai bền vững, nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu bao gồm số liệu thứ cấp thu thập từ các cơ quan nhà nước như Phòng Tài nguyên và Môi trường, Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chi cục Thống kê, cùng với số liệu sơ cấp thu thập qua điều tra phỏng vấn 100 hộ nông dân tại hai xã đại diện cho hai tiểu vùng đặc trưng của huyện: Đồng Tiến (vùng đồng bằng) và Thọ Bình (vùng đồi núi). Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên được sử dụng nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích số liệu được thực hiện bằng phần mềm Excel, kết hợp với khảo sát thực địa để đánh giá các chỉ tiêu kinh tế, xã hội và môi trường. Các chỉ tiêu kinh tế gồm giá trị sản xuất, chi phí trung gian, thu nhập hỗn hợp, hiệu quả sử dụng vốn và giá trị ngày công lao động. Hiệu quả xã hội được đánh giá qua mức độ chấp nhận của người dân, khả năng thu hút lao động và đa dạng sản phẩm. Hiệu quả môi trường được đánh giá dựa trên mức độ sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và nhận thức của nông dân về bảo vệ đất đai.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng sử dụng đất: Đất nông nghiệp chiếm 66,37% tổng diện tích tự nhiên của huyện, trong đó đất trồng cây hàng năm chiếm 64,7% đất nông nghiệp, đất trồng lúa chiếm 59,71%. Đất trồng cây lâu năm chiếm 6,23%, đất rừng sản xuất chiếm 19,64%. Đất phi nông nghiệp chiếm 32,57%, đất chưa sử dụng chiếm 1,06%.

  2. Hiệu quả kinh tế: Việc chuyển đổi 437,43 ha đất trồng lúa kém hiệu quả sang các loại cây trồng khác đã nâng cao giá trị sản xuất trên đơn vị diện tích. Ví dụ, diện tích chuyển đổi sang trồng ngô, cây dược liệu, mía, cây ăn quả và rau màu đã góp phần tăng thu nhập cho nông dân. Hiệu quả sử dụng vốn và thu nhập hỗn hợp trên các loại hình sử dụng đất mới cao hơn từ 15-25% so với đất trồng lúa truyền thống.

  3. Hiệu quả xã hội: Các loại hình sử dụng đất mới thu hút lao động nhiều hơn, tạo thêm việc làm và nâng cao mức sống cho người dân. Mức độ chấp nhận của người dân với các loại hình sử dụng đất chuyển đổi đạt trên 80%, thể hiện sự đồng thuận cao trong cộng đồng.

  4. Hiệu quả môi trường: Việc áp dụng kỹ thuật canh tác mới và sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật hợp lý đã giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Mức đầu tư phân bón cân đối so với tiêu chuẩn khuyến cáo đạt khoảng 85%, giảm 10% so với trước khi chuyển đổi. Tuy nhiên, một số vùng vẫn còn sử dụng phân bón và thuốc BVTV vượt mức khuyến cáo, cần được kiểm soát chặt chẽ hơn.

Thảo luận kết quả

Hiệu quả kinh tế tăng lên nhờ chuyển đổi cơ cấu cây trồng phù hợp với điều kiện tự nhiên và thị trường, đồng thời áp dụng kỹ thuật canh tác tiên tiến. So sánh với các nghiên cứu ở các huyện khác trong tỉnh Thanh Hóa và các vùng tương tự cho thấy kết quả tương đồng về việc chuyển đổi cây trồng giúp nâng cao thu nhập và hiệu quả sử dụng đất. Hiệu quả xã hội được cải thiện nhờ tạo thêm việc làm và nâng cao đời sống, phù hợp với mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững. Hiệu quả môi trường tuy có cải thiện nhưng vẫn còn tồn tại những thách thức do thói quen sử dụng phân bón và thuốc BVTV chưa hợp lý ở một số nơi. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh giá trị sản xuất và thu nhập hỗn hợp giữa các loại hình sử dụng đất, bảng phân tích mức độ sử dụng phân bón và thuốc BVTV, cũng như biểu đồ tỷ lệ lao động thu hút theo từng loại hình sử dụng đất.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường chuyển đổi cơ cấu cây trồng: Khuyến khích mở rộng diện tích các loại cây trồng có hiệu quả kinh tế cao như ngô, cây dược liệu, mía, cây ăn quả và rau màu trong vòng 3 năm tới, do UBND huyện phối hợp với Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thực hiện.

  2. Nâng cao kỹ thuật canh tác và quản lý phân bón: Tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật canh tác, sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật hợp lý nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường, nâng cao hiệu quả sử dụng đất trong 2 năm tới, do các trung tâm khuyến nông và các tổ chức liên quan đảm nhiệm.

  3. Phát triển hệ thống thủy lợi và hạ tầng giao thông: Cải tạo, nâng cấp hệ thống thủy lợi phục vụ tưới tiêu cho vùng đồi núi và đồng bằng, đồng thời hoàn thiện mạng lưới giao thông nội đồng để thuận tiện vận chuyển sản phẩm, thực hiện trong 5 năm tới, do Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp với UBND huyện.

  4. Tăng cường công tác quản lý và giám sát sử dụng đất: Xây dựng hệ thống giám sát việc sử dụng phân bón, thuốc BVTV và khai thác đất nhằm hạn chế tình trạng sử dụng vượt mức, bảo vệ môi trường đất đai, thực hiện thường xuyên, do Phòng Tài nguyên và Môi trường chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý đất đai và nông nghiệp địa phương: Hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách, quy hoạch sử dụng đất phù hợp với điều kiện thực tế và nâng cao hiệu quả sử dụng đất.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên ngành quản lý đất đai, nông nghiệp: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu.

  3. Nông dân và các tổ chức hợp tác xã nông nghiệp: Giúp hiểu rõ về các loại hình sử dụng đất hiệu quả, kỹ thuật canh tác bền vững và cách thức nâng cao thu nhập.

  4. Các nhà hoạch định chính sách và tổ chức phát triển nông thôn: Là tài liệu tham khảo để xây dựng các chương trình phát triển nông nghiệp bền vững, bảo vệ môi trường và nâng cao đời sống người dân.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp được đánh giá dựa trên những tiêu chí nào?
    Hiệu quả được đánh giá trên ba tiêu chí chính: kinh tế (giá trị sản xuất, thu nhập hỗn hợp), xã hội (tạo việc làm, mức độ chấp nhận của người dân) và môi trường (sử dụng phân bón, thuốc BVTV hợp lý, bảo vệ đất). Ví dụ, giá trị sản xuất trên 1 ha đất trồng cây lâu năm cao hơn 20% so với đất trồng lúa truyền thống.

  2. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
    Luận văn sử dụng phương pháp điều tra phỏng vấn ngẫu nhiên 100 hộ nông dân tại hai xã đại diện, kết hợp phân tích số liệu thống kê bằng phần mềm Excel và khảo sát thực địa để đánh giá các chỉ tiêu kinh tế, xã hội và môi trường.

  3. Tại sao cần chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất nông nghiệp?
    Chuyển đổi giúp tăng giá trị sản xuất trên đơn vị diện tích, nâng cao thu nhập cho nông dân và giảm áp lực lên đất trồng lúa kém hiệu quả. Ví dụ, chuyển đổi 437,43 ha đất lúa kém hiệu quả sang trồng cây dược liệu và rau màu đã tăng thu nhập bình quân 15-25%.

  4. Các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất có tính khả thi như thế nào?
    Các giải pháp được xây dựng dựa trên điều kiện thực tế của huyện, có sự phối hợp giữa chính quyền địa phương, các cơ quan chuyên môn và người dân, với lộ trình cụ thể từ 2 đến 5 năm nhằm đảm bảo tính khả thi và hiệu quả.

  5. Hiệu quả môi trường được đánh giá như thế nào trong nghiên cứu?
    Đánh giá dựa trên mức độ sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật so với tiêu chuẩn khuyến cáo, cũng như nhận thức của người dân về bảo vệ đất đai. Mức đầu tư phân bón cân đối đạt khoảng 85%, giảm thiểu ô nhiễm môi trường so với trước đây.

Kết luận

  • Đất nông nghiệp chiếm 66,37% diện tích tự nhiên huyện Triệu Sơn, với đất trồng lúa chiếm tỷ trọng lớn nhưng đang có xu hướng chuyển đổi sang các loại cây trồng hiệu quả hơn.
  • Việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng đã nâng cao hiệu quả kinh tế, xã hội và có cải thiện tích cực về môi trường.
  • Các yếu tố tự nhiên, kinh tế xã hội và kỹ thuật canh tác đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng đất.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường chuyển đổi cây trồng, nâng cao kỹ thuật, phát triển hạ tầng và quản lý sử dụng đất bền vững.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý, quy hoạch và phát triển nông nghiệp bền vững tại huyện Triệu Sơn trong giai đoạn tới.

Hành động tiếp theo: Khuyến khích các cơ quan chức năng và người dân áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả sử dụng đất để điều chỉnh chính sách phù hợp.