Tổng quan nghiên cứu

Huyện Ninh Sơn, tỉnh Ninh Thuận, với tổng diện tích tự nhiên khoảng 77.180 ha, chiếm 23% diện tích toàn tỉnh, là vùng có điều kiện tự nhiên đa dạng và tiềm năng phát triển nông nghiệp đáng kể. Nông nghiệp là ngành chủ lực của huyện, tuy nhiên sản xuất còn manh mún, nhỏ lẻ, năng suất và hiệu quả kinh tế chưa cao. Tốc độ tăng trưởng kinh tế giai đoạn 2015-2020 đạt bình quân 14,8%/năm, trong đó nông nghiệp tăng 5,95%, nhưng cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng giảm tỷ trọng nông nghiệp, tăng công nghiệp và dịch vụ. Diện tích đất nông nghiệp chiếm tới 89,15% tổng diện tích đất tự nhiên, trong đó đất trồng lúa chiếm gần 4.000 ha, tập trung chủ yếu ở các xã Lương Sơn, Nhơn Sơn và Lâm Sơn.

Nghiên cứu nhằm đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp trên địa bàn huyện Ninh Sơn trong giai đoạn 2017-2021, xác định các loại sử dụng đất phù hợp, từ đó đề xuất định hướng sử dụng đất hiệu quả, bền vững. Mục tiêu cụ thể gồm đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp; khảo sát hiện trạng sử dụng đất; phân tích hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường của các loại sử dụng đất; đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ hoạch định chính sách phát triển nông nghiệp bền vững, nâng cao thu nhập người dân, đồng thời góp phần bảo vệ tài nguyên đất và môi trường sinh thái trên địa bàn huyện. Kết quả nghiên cứu cũng cung cấp cơ sở khoa học cho việc quy hoạch sử dụng đất phù hợp với điều kiện đặc thù của vùng, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương trong bối cảnh hội nhập và biến đổi khí hậu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý đất đai, sử dụng đất bền vững và hiệu quả kinh tế trong nông nghiệp. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết sử dụng đất bền vững: Đất sản xuất nông nghiệp phải được sử dụng hợp lý, bảo đảm cả về số lượng và chất lượng, đáp ứng nhu cầu hiện tại và tương lai, đồng thời bảo vệ môi trường sinh thái. Lý thuyết nhấn mạnh ba hiệu quả cần đạt: kinh tế, xã hội và môi trường, trong đó hiệu quả kinh tế là trọng tâm, hỗ trợ cho hiệu quả xã hội và môi trường bền vững.

  2. Mô hình đánh giá hiệu quả sử dụng đất: Hiệu quả sử dụng đất được đánh giá qua các chỉ tiêu kinh tế (giá trị sản xuất, thu nhập hỗn hợp, hiệu quả đồng vốn, giá trị ngày công lao động), xã hội (giải quyết việc làm, thu nhập, an ninh lương thực) và môi trường (mức độ sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, khả năng duy trì độ phì đất). Mô hình này giúp phân tích toàn diện tác động của các loại sử dụng đất đến phát triển bền vững.

Các khái niệm chính bao gồm: đất sản xuất nông nghiệp, hiệu quả kinh tế sử dụng đất, hiệu quả xã hội, hiệu quả môi trường, sử dụng đất bền vững, loại sử dụng đất (LUT), và các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng số liệu thứ cấp từ các cơ quan quản lý đất đai, tài nguyên môi trường, thống kê kinh tế xã hội huyện Ninh Sơn giai đoạn 2017-2021; số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát thực địa với 100 hộ dân tại 3 xã đại diện cho 3 tiểu vùng sinh thái: Nhơn Sơn (đồng bằng), Quảng Sơn (gò đồi thấp), Lâm Sơn (đồi núi ẩm).

  • Phương pháp chọn mẫu: Lấy mẫu ngẫu nhiên có chủ đích, đảm bảo đại diện cho đặc điểm địa hình và điều kiện sản xuất của từng tiểu vùng.

  • Phương pháp phân tích: Tính toán các chỉ tiêu hiệu quả kinh tế như giá trị sản xuất, thu nhập hỗn hợp, hiệu quả đồng vốn, giá trị ngày công lao động; đánh giá hiệu quả xã hội dựa trên mức độ thu hút lao động, giải quyết việc làm, thu nhập; đánh giá hiệu quả môi trường qua mức sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và khả năng duy trì độ phì đất. Phân tích so sánh hiệu quả giữa các loại sử dụng đất và tiểu vùng.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu từ năm 2017 đến 2021, khảo sát thực địa năm 2021, xử lý và phân tích số liệu trong năm 2022, hoàn thiện báo cáo và đề xuất giải pháp trong cùng năm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp: Tổng diện tích đất nông nghiệp là 68.789 ha, chiếm 89,15% diện tích tự nhiên huyện. Đất trồng lúa chiếm 3.953 ha, tập trung chủ yếu tại xã Lương Sơn (1.495 ha), Nhơn Sơn (892 ha) và Lâm Sơn (697 ha). Đất trồng cây hàng năm và cây lâu năm chiếm phần lớn diện tích còn lại.

  2. Hiệu quả kinh tế các loại sử dụng đất: Giá trị sản xuất ngành trồng trọt năm 2020 đạt 619,83 tỷ đồng, chiếm 70,3% giá trị sản xuất nông nghiệp. Năng suất lúa đạt 60,2 tạ/ha, tăng 7,5% so với năm 2015; năng suất ngô đạt 49 tạ/ha, tăng 11,4%. Các loại sử dụng đất chuyên canh cây công nghiệp ngắn ngày và cây ăn quả cho hiệu quả kinh tế cao hơn so với đất trồng lúa truyền thống.

  3. Hiệu quả xã hội: Các loại sử dụng đất chuyên canh cây ăn quả và cây công nghiệp thu hút lao động nhiều hơn, góp phần giảm tỷ lệ hộ nghèo (1.882 hộ nghèo năm 2020, giảm so với các năm trước). Giá trị ngày công lao động và thu nhập bình quân đầu người tăng lên, đạt 41 triệu đồng/năm năm 2020, tăng 90% so với năm 2015.

  4. Hiệu quả môi trường: Mức sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật tại các vùng khảo sát tương đối phù hợp với tiêu chuẩn khuyến cáo, tuy nhiên vẫn còn hiện tượng sử dụng vượt mức ở một số khu vực. Khả năng duy trì độ phì đất được cải thiện nhờ áp dụng các biện pháp luân canh, thâm canh và bảo vệ đất chống xói mòn.

Thảo luận kết quả

Hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp tại huyện Ninh Sơn có sự khác biệt rõ rệt giữa các tiểu vùng do điều kiện tự nhiên và cơ sở hạ tầng khác nhau. Tiểu vùng đồng bằng (Nhơn Sơn) có hiệu quả kinh tế cao nhất nhờ đất phù sa màu mỡ và hệ thống thủy lợi tương đối hoàn chỉnh, trong khi tiểu vùng đồi núi (Lâm Sơn) gặp khó khăn do địa hình dốc, đất tầng mỏng và hạn chế về nước tưới.

So với các nghiên cứu tại các huyện miền núi khác, kết quả tại Ninh Sơn cho thấy hiệu quả kinh tế và xã hội của các loại sử dụng đất chuyên canh cây ăn quả và cây công nghiệp ngắn ngày tương đồng hoặc cao hơn, nhờ tận dụng được lợi thế khí hậu và địa hình đặc thù. Tuy nhiên, việc sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật cần được kiểm soát chặt chẽ hơn để tránh ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh giá trị sản xuất và thu nhập bình quân theo loại sử dụng đất và tiểu vùng, bảng phân tích mức sử dụng phân bón so với tiêu chuẩn, cũng như biểu đồ phân bố diện tích các loại sử dụng đất qua các năm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư hệ thống thủy lợi và hạ tầng giao thông nhằm mở rộng diện tích đất tưới, đặc biệt tại các tiểu vùng gò đồi và đồi núi, nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trong vòng 3-5 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn.

  2. Khuyến khích phát triển các loại cây trồng có giá trị kinh tế cao, phù hợp với điều kiện sinh thái từng vùng, như cây ăn quả đặc sản tại tiểu vùng đồi núi, cây công nghiệp ngắn ngày tại vùng đồng bằng, trong 2-4 năm tới. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Khuyến nông huyện, các hợp tác xã nông nghiệp.

  3. Áp dụng các biện pháp canh tác bền vững, kiểm soát sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật, đào tạo kỹ thuật cho nông dân nhằm giảm thiểu tác động môi trường, bảo vệ độ phì đất, trong 1-3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài nguyên và Môi trường, Trung tâm Dịch vụ Nông nghiệp.

  4. Xây dựng và triển khai chương trình đào tạo, nâng cao nhận thức cho người dân về quản lý và sử dụng đất hiệu quả, tập trung vào các hộ nông dân tại các xã trọng điểm, trong 1-2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND xã, các tổ chức chính trị xã hội.

  5. Phát triển mô hình liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp, tạo chuỗi giá trị bền vững, nâng cao thu nhập cho người dân, trong 3-5 năm tới. Chủ thể thực hiện: Các hợp tác xã, doanh nghiệp địa phương, Sở Công Thương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng kế hoạch phát triển nông nghiệp bền vững, quy hoạch sử dụng đất phù hợp với điều kiện thực tế huyện Ninh Sơn.

  2. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành quản lý đất đai, nông nghiệp: Tham khảo phương pháp đánh giá hiệu quả sử dụng đất, các chỉ tiêu kinh tế - xã hội - môi trường, cũng như các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất.

  3. Nông dân và các hợp tác xã nông nghiệp: Áp dụng các kiến thức về loại sử dụng đất hiệu quả, kỹ thuật canh tác bền vững, lựa chọn cây trồng phù hợp để nâng cao năng suất và thu nhập.

  4. Các tổ chức phát triển nông nghiệp và môi trường: Dựa trên kết quả nghiên cứu để thiết kế các chương trình hỗ trợ kỹ thuật, đào tạo và bảo vệ môi trường trong sản xuất nông nghiệp tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hiệu quả sử dụng đất được đánh giá dựa trên những tiêu chí nào?
    Hiệu quả sử dụng đất được đánh giá qua ba tiêu chí chính: kinh tế (giá trị sản xuất, thu nhập, hiệu quả đồng vốn), xã hội (giải quyết việc làm, thu nhập, an ninh lương thực) và môi trường (mức độ sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, duy trì độ phì đất). Ví dụ, tại Ninh Sơn, năng suất lúa tăng 7,5% trong giai đoạn nghiên cứu phản ánh hiệu quả kinh tế.

  2. Tại sao cần phân tích hiệu quả sử dụng đất theo từng tiểu vùng?
    Mỗi tiểu vùng có điều kiện tự nhiên, địa hình, khí hậu và cơ sở hạ tầng khác nhau ảnh hưởng đến khả năng sử dụng đất và hiệu quả sản xuất. Phân tích theo tiểu vùng giúp đề xuất giải pháp phù hợp, ví dụ tiểu vùng đồng bằng có thể tập trung trồng lúa, trong khi vùng đồi núi thích hợp cây ăn quả.

  3. Các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất nào được đề xuất?
    Các giải pháp gồm đầu tư thủy lợi, phát triển cây trồng giá trị cao, áp dụng kỹ thuật canh tác bền vững, đào tạo nông dân và phát triển liên kết sản xuất - tiêu thụ. Ví dụ, đầu tư hệ thống thủy lợi tại vùng gò đồi giúp mở rộng diện tích tưới, tăng năng suất cây trồng.

  4. Hiệu quả môi trường được đánh giá như thế nào trong nghiên cứu?
    Hiệu quả môi trường được đánh giá qua mức độ sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật so với tiêu chuẩn, khả năng duy trì độ phì đất và bảo vệ môi trường sinh thái. Tại Ninh Sơn, việc kiểm soát sử dụng phân bón giúp giảm thiểu ô nhiễm và duy trì chất lượng đất.

  5. Ai là đối tượng chính hưởng lợi từ kết quả nghiên cứu này?
    Ngoài các nhà quản lý và nhà nghiên cứu, nông dân và hợp tác xã là nhóm hưởng lợi trực tiếp khi áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất, từ đó tăng thu nhập và cải thiện đời sống. Các tổ chức phát triển cũng có cơ sở để hỗ trợ kỹ thuật và chính sách phù hợp.

Kết luận

  • Huyện Ninh Sơn có tiềm năng lớn về đất nông nghiệp với 68.789 ha, trong đó đất trồng lúa và cây công nghiệp chiếm tỷ trọng cao, phù hợp phát triển nông nghiệp đa dạng.
  • Hiệu quả sử dụng đất thể hiện qua tăng trưởng giá trị sản xuất, năng suất cây trồng và thu nhập người dân, tuy còn sự khác biệt giữa các tiểu vùng do điều kiện tự nhiên và hạ tầng.
  • Việc đánh giá toàn diện hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường giúp xác định các loại sử dụng đất ưu tiên phát triển và các hạn chế cần khắc phục.
  • Đề xuất các giải pháp đầu tư hạ tầng, phát triển cây trồng giá trị cao, áp dụng kỹ thuật bền vững và nâng cao nhận thức người dân nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất trong 3-5 năm tới.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho hoạch định chính sách và thực tiễn quản lý đất đai, góp phần phát triển nông nghiệp bền vững, nâng cao đời sống người dân huyện Ninh Sơn.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý địa phương cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả sử dụng đất để điều chỉnh chính sách phù hợp. Các nhà nghiên cứu và học viên có thể mở rộng nghiên cứu ở cấp xã, thôn để nâng cao tính thực tiễn và hiệu quả ứng dụng.