Tổng quan nghiên cứu

Huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định, với diện tích tự nhiên khoảng 16.389 ha, trong đó đất nông nghiệp chiếm tới 70,67%, là vùng trọng điểm sản xuất nông nghiệp của tỉnh. Tuy nhiên, trong giai đoạn 2017-2019, diện tích đất sản xuất nông nghiệp có xu hướng giảm, đặc biệt là đất trồng lúa giảm 326,03 ha, trong khi đất trồng cây lâu năm tăng 65,74 ha. Sự chuyển dịch này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp nhằm đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường. Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá hiệu quả một số loại hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp trên địa bàn huyện Nam Trực trong giai đoạn 2017-2019 và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất. Nghiên cứu có phạm vi thực hiện tại huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định, với dữ liệu thu thập từ năm 2017 đến 2019. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng sử dụng đất bền vững, góp phần nâng cao giá trị sản xuất nông nghiệp, bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba khía cạnh chính của hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp: hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội và hiệu quả môi trường. Hiệu quả kinh tế được đo bằng các chỉ tiêu như giá trị sản xuất trên 1 ha, chi phí trung gian, giá trị gia tăng và thu nhập hỗn hợp. Hiệu quả xã hội tập trung vào khả năng tạo việc làm, thu hút lao động, đảm bảo đời sống và sự chấp nhận của cộng đồng đối với các loại hình sử dụng đất. Hiệu quả môi trường được đánh giá qua khả năng duy trì độ phì nhiêu của đất, hạn chế ô nhiễm và thoái hóa đất, bảo vệ đa dạng sinh học và độ che phủ tối thiểu trên 35%. Các lý thuyết về quản lý đất bền vững và phát triển nông nghiệp bền vững cũng được áp dụng, nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu bao gồm số liệu thứ cấp từ các cơ quan nhà nước như Phòng Tài nguyên và Môi trường, Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Phòng Thống kê huyện Nam Trực, cùng với số liệu sơ cấp thu thập qua điều tra trực tiếp 90 hộ nông dân đại diện cho ba vùng kinh tế trong huyện. Phương pháp chọn mẫu là chọn điểm đại diện cho các vùng đất khác nhau nhằm phản ánh đa dạng điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội. Phân tích số liệu sử dụng phần mềm Excel để xử lý thống kê, tổng hợp và trình bày kết quả bằng bảng biểu và biểu đồ. Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng đất được tính toán trên cơ sở giá trị sản xuất, chi phí, thu nhập hỗn hợp, hiệu quả lao động và các chỉ tiêu định tính về xã hội và môi trường. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2019, với mục tiêu đánh giá hiện trạng và biến động sử dụng đất trong khoảng thời gian này.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp: Tổng diện tích đất sản xuất nông nghiệp năm 2019 là 11.582,24 ha, chiếm 70,67% diện tích tự nhiên. Trong đó, đất trồng cây hàng năm chiếm 94,39% (10.215,31 ha), chủ yếu là đất trồng lúa (8.411,61 ha, chiếm 77,73%). Đất trồng cây lâu năm chiếm 5,61% (606,67 ha). Diện tích đất sản xuất nông nghiệp giảm 61,71 ha so với năm 2017, trong đó đất trồng lúa giảm 326,03 ha, đất trồng cây lâu năm tăng 65,74 ha.

  2. Các loại hình sử dụng đất chính: Huyện có 8 loại hình sử dụng đất nông nghiệp với 30 kiểu sử dụng đất khác nhau. Trong đó, loại hình chuyên lúa chiếm 30,90% diện tích đất canh tác, loại hình lúa - màu chiếm 6,53%, chuyên rau màu chiếm 24,99%, lúa - cá chiếm 10,82%, chuyên cá chiếm 3,14%. Diện tích trồng màu và cây lâu năm có xu hướng tăng, phản ánh sự chuyển dịch cơ cấu cây trồng nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế.

  3. Hiệu quả kinh tế: Giá trị sản xuất trên 1 ha đất canh tác đạt khoảng 100 triệu đồng/năm. Hiệu quả kinh tế tính trên 1 đồng chi phí trung gian và trên ngày công lao động cho thấy các loại hình sử dụng đất như nuôi trồng thủy sản và cây lâu năm có hiệu quả cao hơn so với đất trồng lúa truyền thống. Thu nhập hỗn hợp và giá trị gia tăng cũng phản ánh sự khác biệt rõ rệt giữa các loại hình sử dụng đất.

  4. Hiệu quả xã hội và môi trường: Các loại hình sử dụng đất đa dạng thu hút lao động và tạo việc làm ổn định cho người dân. Việc chuyển đổi từ đất lúa sang cây lâu năm và nuôi trồng thủy sản góp phần nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống. Về môi trường, các biện pháp sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật được điều chỉnh nhằm giảm thiểu ô nhiễm, bảo vệ độ phì nhiêu và hạn chế thoái hóa đất. Độ che phủ thực vật được duy trì trên mức an toàn sinh thái (>35%).

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của sự chuyển dịch cơ cấu sử dụng đất là do áp lực thu hẹp diện tích đất nông nghiệp, nhu cầu phát triển kinh tế xã hội và mong muốn nâng cao hiệu quả kinh tế của người dân. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả cho thấy xu hướng đa dạng hóa cây trồng và áp dụng kỹ thuật canh tác tiên tiến là phù hợp với điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội của huyện Nam Trực. Biểu đồ so sánh hiệu quả kinh tế giữa các loại hình sử dụng đất có thể minh họa rõ sự khác biệt về giá trị sản xuất và thu nhập trên đơn vị diện tích. Bảng tổng hợp các chỉ tiêu hiệu quả xã hội và môi trường cũng giúp đánh giá toàn diện hơn về tính bền vững của các loại hình sử dụng đất. Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc áp dụng các giải pháp kỹ thuật, chính sách hỗ trợ và phát triển cơ sở hạ tầng để nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường chuyển đổi cơ cấu cây trồng: Khuyến khích người dân chuyển đổi từ đất trồng lúa năng suất thấp sang các loại cây lâu năm, cây màu và nuôi trồng thủy sản có hiệu quả kinh tế cao hơn. Mục tiêu nâng cao giá trị sản xuất trên 1 ha đất ít nhất 15% trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các phòng ban chuyên môn.

  2. Đẩy mạnh ứng dụng khoa học kỹ thuật: Áp dụng các tiến bộ kỹ thuật trong canh tác, sử dụng phân bón hợp lý, thuốc bảo vệ thực vật an toàn nhằm bảo vệ môi trường và nâng cao năng suất. Mục tiêu giảm 20% lượng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật không hợp lý trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Trung tâm khuyến nông huyện, các tổ chức nông dân.

  3. Phát triển cơ sở hạ tầng thủy lợi: Cải tạo, nâng cấp hệ thống thủy lợi để đảm bảo nguồn nước tưới tiêu ổn định, hạn chế ngập úng và hạn hán, góp phần tăng năng suất cây trồng. Mục tiêu hoàn thành các dự án thủy lợi trọng điểm trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, UBND huyện.

  4. Tăng cường công tác quản lý và chính sách hỗ trợ: Xây dựng chính sách ưu đãi về vốn, tín dụng, hỗ trợ kỹ thuật cho các hộ nông dân chuyển đổi mô hình sản xuất, đồng thời kiểm soát chặt chẽ việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất nhằm bảo vệ quỹ đất nông nghiệp. Mục tiêu giảm thiểu chuyển đổi đất nông nghiệp không hợp lý dưới 5% diện tích hàng năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các cơ quan quản lý đất đai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về đất đai và nông nghiệp: Giúp xây dựng chính sách, quy hoạch sử dụng đất phù hợp với điều kiện địa phương, nâng cao hiệu quả sử dụng đất.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên ngành quản lý đất đai, nông nghiệp: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn về đánh giá hiệu quả sử dụng đất, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Nông dân và các tổ chức nông nghiệp: Hỗ trợ hiểu biết về các loại hình sử dụng đất hiệu quả, từ đó lựa chọn mô hình sản xuất phù hợp để nâng cao thu nhập.

  4. Các nhà hoạch định chính sách phát triển kinh tế xã hội địa phương: Giúp định hướng phát triển nông nghiệp bền vững, cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp được đánh giá dựa trên những tiêu chí nào?
    Hiệu quả được đánh giá trên ba khía cạnh chính: kinh tế (giá trị sản xuất, thu nhập), xã hội (tạo việc làm, thu hút lao động) và môi trường (bảo vệ độ phì nhiêu, hạn chế ô nhiễm). Ví dụ, giá trị sản xuất trên 1 ha và thu nhập hỗn hợp là các chỉ tiêu kinh tế quan trọng.

  2. Tại sao diện tích đất trồng lúa giảm nhưng đất cây lâu năm lại tăng?
    Người dân chuyển đổi sang cây lâu năm và cây màu nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế do đất trồng lúa truyền thống có năng suất và giá trị thấp hơn. Đây là xu hướng phổ biến nhằm thích ứng với biến đổi điều kiện tự nhiên và thị trường.

  3. Các biện pháp kỹ thuật nào được áp dụng để nâng cao hiệu quả sử dụng đất?
    Áp dụng kỹ thuật canh tác tiên tiến, sử dụng phân bón cân đối, thuốc bảo vệ thực vật an toàn, cơ giới hóa trong làm đất và thu hoạch, cùng với việc lựa chọn giống cây trồng phù hợp. Ví dụ, cơ giới hóa đã đạt 100% khâu làm đất tại Nam Trực.

  4. Làm thế nào để bảo vệ môi trường trong quá trình sử dụng đất nông nghiệp?
    Bảo vệ môi trường thông qua giảm thiểu sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật không hợp lý, duy trì độ che phủ thực vật trên 35%, hạn chế xói mòn đất và bảo vệ đa dạng sinh học. Việc này giúp duy trì độ phì nhiêu và bền vững lâu dài.

  5. Ai là chủ thể chính trong việc thực hiện các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất?
    Chủ thể bao gồm UBND huyện, các phòng ban chuyên môn như Phòng Tài nguyên và Môi trường, Phòng Nông nghiệp, Trung tâm Khuyến nông, cùng với sự tham gia tích cực của người dân và các tổ chức nông nghiệp địa phương.

Kết luận

  • Đất nông nghiệp chiếm 70,67% diện tích tự nhiên huyện Nam Trực, với đất trồng lúa chiếm tỷ trọng lớn nhất nhưng có xu hướng giảm trong giai đoạn 2017-2019.
  • Hiệu quả sử dụng đất được đánh giá toàn diện trên ba mặt kinh tế, xã hội và môi trường, trong đó các loại hình nuôi trồng thủy sản và cây lâu năm có hiệu quả kinh tế cao hơn.
  • Việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng và áp dụng kỹ thuật canh tác tiên tiến là xu hướng phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng đất.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào chuyển đổi cây trồng, ứng dụng khoa học kỹ thuật, phát triển cơ sở hạ tầng và chính sách quản lý nhằm đảm bảo phát triển bền vững.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc quản lý, sử dụng đất nông nghiệp hiệu quả tại huyện Nam Trực, góp phần phát triển kinh tế xã hội địa phương trong giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả sử dụng đất để điều chỉnh chính sách phù hợp. Các cơ quan quản lý và người dân cần phối hợp chặt chẽ nhằm phát huy tối đa tiềm năng đất đai, hướng tới nền nông nghiệp bền vững và phát triển toàn diện.