Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục đại học theo hướng phát triển năng lực tự học của sinh viên, việc đánh giá hiệu quả phục vụ của Trung tâm Thư viện và Tri thức số – Đại học Quốc gia Hà Nội (ĐHQGHN) đóng vai trò then chốt. Theo ước tính, hơn 80% sinh viên ĐHQGHN sử dụng dịch vụ thư viện thường xuyên để phục vụ học tập và nghiên cứu. Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu độc lập nào đánh giá toàn diện mức độ hài lòng và tác động của thư viện đến năng lực tự học của sinh viên. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ mối liên hệ giữa chất lượng phục vụ của Trung tâm Thư viện và Tri thức số với việc hình thành năng lực tự học của sinh viên, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả phục vụ. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 9/2021 đến tháng 9/2022, tập trung tại ĐHQGHN, với đối tượng chính là sinh viên sử dụng dịch vụ thư viện. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp dữ liệu thực tiễn, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển năng lực tự học – một chỉ số quan trọng trong đánh giá kết quả học tập đại học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai mô hình lý thuyết chính: mô hình SERVQUAL của Parasuraman, Zeithaml & Berry (1988) và mô hình SERVPERF của Cronin & Taylor (1992). Mô hình SERVQUAL đánh giá chất lượng dịch vụ qua 5 thành phần: sự hữu hình, sự tin cậy, sự phản hồi, sự đảm bảo và sự đồng cảm. Trong khi đó, mô hình SERVPERF tập trung đo lường chất lượng dịch vụ dựa trên hiệu quả thực tế cảm nhận của người dùng, bỏ qua phần kỳ vọng. Các khái niệm trọng tâm bao gồm: năng lực tự học (khả năng tư duy độc lập, vận dụng kiến thức và kỹ năng trong học tập), hoạt động tự học (quá trình chủ động tiếp nhận và xử lý thông tin), và chất lượng phục vụ thư viện (mức độ đáp ứng nhu cầu tài liệu, dịch vụ và hỗ trợ của thư viện đối với người dùng). Ngoài ra, các yếu tố tác động đến năng lực tự học được phân thành yếu tố chủ quan (ý thức, thái độ tự học) và khách quan (phương pháp giảng dạy, cơ sở vật chất, thái độ nhân viên thư viện).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Nguồn dữ liệu chính gồm 395 phiếu khảo sát hợp lệ từ sinh viên ĐHQGHN, thu thập qua Google biểu mẫu và các kênh truyền thông nội bộ; đồng thời thực hiện phỏng vấn sâu với 250 sinh viên theo mẫu phân tầng. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu tổng thể với phân tầng theo khoa/trường nhằm đảm bảo tính đại diện. Công cụ khảo sát được thiết kế dựa trên thang đo SERVPERF, đã được thử nghiệm độ tin cậy bằng hệ số Cronbach alpha. Phân tích số liệu sử dụng phần mềm SPSS và Excel, bao gồm thống kê mô tả (tỷ lệ %, trung bình, độ lệch chuẩn), phân tích hồi quy đa nhân tố để xác định ảnh hưởng của các yếu tố đến hiệu quả phục vụ thư viện và năng lực tự học. Quá trình nghiên cứu diễn ra trong vòng 12 tháng, từ tháng 9/2021 đến tháng 9/2022, bao gồm thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ sử dụng và đánh giá dịch vụ thư viện: Khoảng 78% sinh viên sử dụng thư viện ít nhất 2 lần mỗi tuần. Trong đó, 85% đánh giá cao sự đa dạng và đầy đủ của bộ sưu tập tài liệu, đặc biệt là tài liệu số và cơ sở dữ liệu điện tử. Tuy nhiên, chỉ có 65% hài lòng với thời gian phục vụ và quy trình mượn trả tài liệu.

  2. Năng lực tự học của sinh viên: 72% sinh viên tự đánh giá có năng lực tự học ở mức khá trở lên, với các biểu hiện như chủ động tìm kiếm tài liệu, tự lập kế hoạch học tập và tự kiểm tra kết quả. Tỷ lệ sinh viên dành hơn 10 giờ mỗi tuần để tự học tại thư viện chiếm khoảng 60%.

  3. Ảnh hưởng của chất lượng phục vụ thư viện đến năng lực tự học: Phân tích hồi quy cho thấy các yếu tố như sự tin cậy (β = 0.35, p < 0.01), sự phản hồi (β = 0.28, p < 0.05) và sự đồng cảm (β = 0.22, p < 0.05) có ảnh hưởng tích cực và có ý nghĩa thống kê đến năng lực tự học của sinh viên. Sự hữu hình và sự đảm bảo cũng đóng vai trò nhưng mức độ ảnh hưởng thấp hơn.

  4. Thái độ và trình độ nhân viên thư viện: 80% sinh viên đánh giá nhân viên thư viện có thái độ nhiệt tình, chuyên nghiệp, góp phần tạo môi trường học tập tích cực. Tuy nhiên, một số ý kiến phản ánh cần nâng cao kỹ năng hỗ trợ công nghệ thông tin.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của Trung tâm Thư viện và Tri thức số trong việc hỗ trợ hình thành năng lực tự học của sinh viên ĐHQGHN. Mức độ sử dụng thư viện cao phản ánh nhu cầu lớn về tài liệu và môi trường học tập phù hợp. Các yếu tố chất lượng dịch vụ như sự tin cậy và phản hồi nhanh chóng giúp sinh viên yên tâm và chủ động hơn trong việc tự học. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với báo cáo của Britt Marie Häggström (2004) về vai trò của thư viện trong học tập suốt đời. Việc nhân viên thư viện có thái độ tích cực cũng góp phần nâng cao sự hài lòng và khuyến khích sinh viên đến thư viện thường xuyên hơn. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số hạn chế về cơ sở vật chất và dịch vụ công nghệ, cần được cải thiện để đáp ứng tốt hơn nhu cầu ngày càng đa dạng của sinh viên. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ hài lòng theo từng tiêu chí dịch vụ và bảng phân tích hồi quy đa nhân tố minh họa mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến năng lực tự học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng dịch vụ thư viện: Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, mở rộng thời gian phục vụ và cải tiến quy trình mượn trả tài liệu nhằm nâng tỷ lệ hài lòng lên trên 80% trong vòng 12 tháng. Trung tâm Thư viện cần phối hợp với các đơn vị liên quan để thực hiện.

  2. Đào tạo và nâng cao kỹ năng nhân viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng về kỹ năng hỗ trợ công nghệ thông tin và giao tiếp khách hàng cho cán bộ thư viện, nhằm cải thiện hiệu quả phục vụ và tăng sự đồng cảm với người dùng trong 6 tháng tới.

  3. Phát triển nguồn tài liệu số và đa phương tiện: Mở rộng bộ sưu tập tài liệu điện tử, cơ sở dữ liệu chuyên ngành và tài liệu đa phương tiện để đáp ứng nhu cầu học tập đa dạng của sinh viên, đặt mục tiêu tăng 20% tài liệu số trong năm học tiếp theo.

  4. Tăng cường tuyên truyền và khuyến khích sinh viên sử dụng thư viện: Xây dựng các chương trình hướng dẫn kỹ năng tự học và sử dụng thư viện hiệu quả, tổ chức các buổi hội thảo, tọa đàm định kỳ nhằm nâng cao nhận thức và thói quen tự học trong sinh viên, thực hiện trong vòng 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên đại học và cao học: Nghiên cứu cung cấp cái nhìn sâu sắc về vai trò của thư viện trong việc phát triển năng lực tự học, giúp sinh viên nâng cao hiệu quả học tập và kỹ năng nghiên cứu.

  2. Giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục: Thông tin về mối liên hệ giữa chất lượng dịch vụ thư viện và năng lực tự học giúp cải tiến phương pháp giảng dạy, đồng thời xây dựng chính sách hỗ trợ học tập phù hợp.

  3. Nhân viên thư viện và quản lý thư viện: Luận văn cung cấp cơ sở dữ liệu thực tiễn để nâng cao chất lượng phục vụ, phát triển nguồn lực và cải thiện kỹ năng phục vụ người dùng.

  4. Nhà nghiên cứu trong lĩnh vực đo lường và đánh giá giáo dục: Nghiên cứu áp dụng các mô hình đánh giá chất lượng dịch vụ và năng lực tự học, góp phần phát triển lý thuyết và thực tiễn trong lĩnh vực giáo dục đại học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Trung tâm Thư viện và Tri thức số ĐHQGHN có những dịch vụ chính nào hỗ trợ sinh viên tự học?
    Trung tâm cung cấp đa dạng dịch vụ như mượn trả tài liệu, truy cập cơ sở dữ liệu điện tử, phòng học nhóm, hỗ trợ tra cứu thông tin và các khóa đào tạo kỹ năng sử dụng thư viện. Ví dụ, sinh viên có thể truy cập hàng nghìn tài liệu số mọi lúc mọi nơi.

  2. Năng lực tự học được đánh giá như thế nào trong nghiên cứu này?
    Năng lực tự học được đánh giá qua các biểu hiện như khả năng tự lập kế hoạch học tập, chủ động tìm kiếm tài liệu, tự kiểm tra và điều chỉnh kết quả học tập. Khoảng 72% sinh viên tự đánh giá năng lực tự học ở mức khá trở lên.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến năng lực tự học của sinh viên?
    Chất lượng phục vụ thư viện, đặc biệt là sự tin cậy, phản hồi nhanh chóng và sự đồng cảm của nhân viên thư viện, có ảnh hưởng tích cực và có ý nghĩa thống kê đến năng lực tự học của sinh viên.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả phục vụ của thư viện đối với sinh viên?
    Cần tập trung nâng cấp cơ sở vật chất, đào tạo nhân viên, phát triển nguồn tài liệu số và tăng cường các hoạt động tuyên truyền, hướng dẫn kỹ năng tự học cho sinh viên.

  5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để thu thập và phân tích dữ liệu?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng, thu thập dữ liệu qua khảo sát bảng hỏi với 395 sinh viên và phỏng vấn sâu 250 sinh viên, phân tích bằng phần mềm SPSS và Excel với các kỹ thuật thống kê mô tả và hồi quy đa nhân tố.

Kết luận

  • Nghiên cứu khẳng định Trung tâm Thư viện và Tri thức số – ĐHQGHN đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và nâng cao năng lực tự học của sinh viên.
  • Các yếu tố chất lượng dịch vụ như sự tin cậy, phản hồi và đồng cảm có ảnh hưởng tích cực đến năng lực tự học.
  • Sinh viên đánh giá cao sự đa dạng tài liệu và thái độ phục vụ của nhân viên thư viện, tuy nhiên vẫn còn một số hạn chế về cơ sở vật chất và dịch vụ công nghệ.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả phục vụ thư viện trong vòng 1 năm tới, tập trung vào cải tiến dịch vụ, đào tạo nhân viên và phát triển tài liệu số.
  • Khuyến khích các bên liên quan tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển năng lực tự học trong giáo dục đại học.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất và theo dõi đánh giá định kỳ để đảm bảo hiệu quả bền vững, đồng thời khuyến khích sinh viên tích cực tham gia tự học tại thư viện nhằm nâng cao chất lượng học tập và nghiên cứu.