Luận Văn Thạc Sĩ: Đánh Giá Hiệu Quả Kinh Tế Các Mô Hình Sản Xuất Rau An Toàn Ở Huyện Nho Quan, Tỉnh Ninh Bình

• Tác giả: Trịnh Thị Thu
• Người hướng dẫn: TS. Kiều Thị Thu Hương
• Trường học: Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp
• Đề tài: Đánh giá hiệu quả kinh tế một số mô hình sản xuất rau an toàn trên địa bàn huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
• 1.1. Cơ sở lý luận về hiệu quả kinh tế một số mô hình SXR an toàn
• 1.2. Một số khái niệm cơ bản
• 1.2.1. Khái niệm và yếu tố sản xuất
• 1.2.2. Khái niệm và đặc điểm về SXR an toàn
• 1.2.2.1. Khái niệm sản xuất rau an toàn
• 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế sản xuất rau an toàn
• 1.4. Cơ sở thực tiễn về hiệu quả kinh tế về sản xuất rau an toàn
• 1.4.1. Hiệu quả kinh tế rau an toàn ở một số nước trên thế giới
• 1.4.2. Tình hình phát triển và hiệu quả sản xuất rau an toàn ở Việt Nam
• 1.4.3. Các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài nghiên cứu
• 1.4.4. Bài học kinh nghiệm về sản xuất rau an toàn cho huyện Nho Quan
• 2. CHƯƠNG 2: ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đặc điểm địa bàn huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình
• 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên
• 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội
• 2.1.3. Nhân khẩu và lao động của huyện Nho Quan
• 2.1.4. Điều kiện cơ sở hạ tầng của huyện Nho Quan
• 2.1.5. Đánh giá những thuận lợi và khó khăn về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội đến sản xuất rau an toàn của huyện Nho Quan
• 2.2. Nội dung nghiên cứu
• 2.3. Phương pháp nghiên cứu
• 2.3.1. Phương pháp tiếp cận
• 2.3.2. Phương pháp thu thập số liệu
• 2.3.3. Phương pháp thu thập thông tin
• 2.3.4. Phương pháp xử lý thông tin
• 2.3.5. Phương pháp phân tích
• 2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Tình hình sản xuất rau an toàn của huyện Nho Quan
• 3.2. Thực trạng sản xuất và đánh giá hiệu quả sản xuất rau an toàn của các hộ điều tra trên địa bàn huyện Nho Quan
• 3.2.1. Thông tin cơ bản của hộ sản xuất an toàn huyện Nho Quan
• 3.2.2. Quy trình và tình hình sản xuất rau an toàn của huyện Nho Quan
• 3.2.3. Kết quả sản xuất rau an toàn của các hộ điều tra ở huyện Nho Quan
• 3.2.4. Đánh giá hiệu quả kinh tế bình quân trên ha của các hộ sản xuất rau an toàn trên địa bàn huyện Nho Quan
• 3.2.5. Phân tích những yếu tố ảnh hưởng đến sản xuất rau an toàn trên địa bàn huyện Nho Quan
• 3.2.5.1. Đầu tư thâm canh
• 3.2.5.2. Ảnh hưởng của thị trường
• 3.2.5.3. Yếu tố về rủi ro đối với hộ sản xuất rau an toàn
• 3.2.6. Đánh giá chung về hiệu quả kinh tế sản xuất rau an toàn của huyện Nho Quan tỉnh Ninh Bình
• 3.2.7. Kết quả đạt được
• 3.2.8. Những hạn chế và nguyên nhân
• 3.2.9. Giải pháp sau khi phân tích nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất rau an toàn
• 3.2.9.1. Cơ sở khoa học của việc đưa ra giải pháp
• 3.2.9.2. Giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất rau an toàn
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Đánh giá hiệu quả kinh tế

Đánh giá hiệu quả kinh tế là trọng tâm của nghiên cứu này, tập trung vào việc phân tích lợi nhuận và chi phí của các mô hình sản xuất rau an toàn tại huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình. Nghiên cứu chỉ ra rằng, các mô hình này mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn so với sản xuất truyền thống, nhờ vào việc áp dụng kỹ thuật canh tác hiện đại và quản lý sản xuất chặt chẽ. Tuy nhiên, vẫn tồn tại những thách thức như quy mô sản xuất nhỏ lẻ và thiếu đầu tư từ Nhà nước.

1.1. Hiệu quả kinh tế nông nghiệp

Hiệu quả kinh tế nông nghiệp được đánh giá thông qua các chỉ tiêu như giá trị sản xuất, chi phí đầu vào và thu nhập hỗn hợp. Kết quả cho thấy, các hộ sản xuất rau an toàn tại Nho Quan có thu nhập bình quân cao hơn so với các hộ sản xuất truyền thống. Điều này khẳng định tiềm năng phát triển của mô hình này trong việc nâng cao đời sống kinh tế của người dân.

1.2. Phân tích yếu tố ảnh hưởng

Nghiên cứu phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế, bao gồm đầu tư thâm canh, thị trường tiêu thụ và rủi ro trong sản xuất. Kết quả cho thấy, thị trường tiêu thụ ổn định và đầu tư thâm canh hợp lý là hai yếu tố quan trọng giúp nâng cao hiệu quả kinh tế của mô hình sản xuất rau an toàn.

II. Mô hình sản xuất rau an toàn

Mô hình sản xuất rau an toàn tại huyện Nho Quan được nghiên cứu kỹ lưỡng, tập trung vào các loại rau chủ lực như cà chua, dưa chuột và bắp cải. Nghiên cứu chỉ ra rằng, việc áp dụng các kỹ thuật canh tác hiện đại và quản lý sản xuất chặt chẽ đã giúp nâng cao chất lượng và sản lượng rau. Tuy nhiên, quy mô sản xuất nhỏ lẻ và thiếu đầu tư từ Nhà nước vẫn là những thách thức lớn.

2.1. Kỹ thuật canh tác

Kỹ thuật canh tác hiện đại được áp dụng trong mô hình sản xuất rau an toàn bao gồm việc sử dụng phân bón hữu cơ, thuốc bảo vệ thực vật đúng liều lượng và thời gian cách ly. Điều này không chỉ giúp nâng cao chất lượng rau mà còn đảm bảo an toàn thực phẩm cho người tiêu dùng.

2.2. Quản lý sản xuất

Quản lý sản xuất chặt chẽ là yếu tố quan trọng giúp nâng cao hiệu quả của mô hình sản xuất rau an toàn. Nghiên cứu chỉ ra rằng, việc quản lý tốt các yếu tố đầu vào như giống, phân bón và thuốc bảo vệ thực vật đã giúp giảm thiểu rủi ro và nâng cao năng suất.

III. Phát triển nông thôn và bền vững

Phát triển nông thôn và nông nghiệp bền vững là mục tiêu quan trọng của nghiên cứu này. Nghiên cứu chỉ ra rằng, việc phát triển các mô hình sản xuất rau an toàn không chỉ giúp nâng cao thu nhập cho người dân mà còn góp phần bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Tuy nhiên, cần có sự đầu tư và hỗ trợ từ Nhà nước để nhân rộng mô hình này.

3.1. Chính sách nông nghiệp

Chính sách nông nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ phát triển các mô hình sản xuất rau an toàn. Nghiên cứu đề xuất các chính sách như hỗ trợ vốn, đào tạo kỹ thuật và xây dựng thương hiệu để thúc đẩy sự phát triển của mô hình này.

3.2. Bảo vệ môi trường

Bảo vệ môi trường là yếu tố không thể thiếu trong phát triển nông nghiệp bền vững. Nghiên cứu chỉ ra rằng, việc áp dụng các kỹ thuật canh tác hiện đại và quản lý sản xuất chặt chẽ đã giúp giảm thiểu tác động xấu đến môi trường, góp phần phát triển bền vững.

Tổng quan nghiên cứu

Sản xuất rau an toàn (SXRAT) ngày càng trở thành một lĩnh vực quan trọng trong phát triển nông nghiệp bền vững tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu tiêu dùng rau sạch, an toàn ngày càng tăng cao. Tại huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình, với tổng diện tích đất tự nhiên hơn 45.000 ha và dân số gần 150.000 người, sản xuất rau an toàn đã được triển khai từ năm 2016 đến 2018 với nhiều mô hình đa dạng như cà chua, dưa chuột, bắp cải, xu hào. Tuy nhiên, diện tích đất trồng rau an toàn giảm gần 25% trong giai đoạn này, ảnh hưởng trực tiếp đến sản lượng và thu nhập của người dân. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá hiệu quả kinh tế của một số mô hình sản xuất rau an toàn trên địa bàn huyện, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả kinh tế đến năm 2025 và tầm nhìn 2030. Nghiên cứu sử dụng số liệu sơ cấp thu thập năm 2018 và số liệu thứ cấp giai đoạn 2016-2018, tập trung tại các xã trọng điểm như Yên Quang, Văn Phong, Lạng Phong. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển sản xuất rau an toàn, góp phần nâng cao thu nhập, bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết kinh tế nông nghiệp về hiệu quả kinh tế và sản xuất rau an toàn. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

1. Lý thuyết hiệu quả kinh tế: Hiệu quả kinh tế được hiểu là sự so sánh giữa kết quả thu được và chi phí bỏ ra trong sản xuất, bao gồm hiệu quả kỹ thuật, hiệu quả phân bổ và hiệu quả kinh tế tổng thể. Các chỉ tiêu đánh giá gồm giá trị sản xuất, chi phí trung gian, giá trị gia tăng, chi phí lao động và thu nhập hỗn hợp.

2. Lý thuyết sản xuất rau an toàn: Sản xuất rau an toàn là quá trình kết hợp các yếu tố đầu vào như lao động, đất đai, giống, phân bón theo quy trình kỹ thuật nghiêm ngặt nhằm tạo ra sản phẩm rau đạt tiêu chuẩn an toàn thực phẩm. Khái niệm này được xây dựng dựa trên các tiêu chuẩn quốc gia và quốc tế như VietGAP, QCVN 01-132:2013/BNNPTNT, và các quy định của Bộ Nông nghiệp & PTNT.

Các khái niệm chính bao gồm: sản xuất, yếu tố sản xuất (đất, lao động, vốn), rau an toàn, tiêu chuẩn rau an toàn, hiệu quả kinh tế, và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất như điều kiện tự nhiên, kỹ thuật canh tác, tổ chức sản xuất và thị trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu sơ cấp và thứ cấp. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp 150 hộ sản xuất rau an toàn tại các xã trọng điểm của huyện Nho Quan năm 2018. Số liệu thứ cấp gồm thống kê diện tích, sản lượng, giá trị sản xuất từ các cơ quan chức năng giai đoạn 2016-2018.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các mô hình sản xuất rau an toàn phổ biến. Phân tích dữ liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả, phân tích chi phí - lợi ích, và mô hình hồi quy để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2018 đến tháng 12/2018, bao gồm các bước: thu thập số liệu, xử lý và phân tích dữ liệu, thảo luận kết quả và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hiệu quả kinh tế của các mô hình sản xuất rau an toàn: Giá trị sản xuất bình quân đạt khoảng 150 triệu đồng/ha/năm, chi phí trung gian khoảng 60 triệu đồng/ha/năm, giá trị gia tăng bình quân đạt 90 triệu đồng/ha/năm. Thu nhập hỗn hợp bình quân của các hộ sản xuất rau an toàn đạt 70 triệu đồng/năm, cao hơn 25% so với sản xuất rau truyền thống.

2. Diện tích và năng suất giảm: Diện tích đất trồng rau an toàn giảm từ 469,5 ha năm 2016 xuống còn 338 ha năm 2018, tương đương giảm 28%. Năng suất rau an toàn bình quân đạt 1,4 tấn/sào, cao hơn 15% so với rau thường.

3. Yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế: Phân tích hồi quy cho thấy các yếu tố như quy mô sản xuất, trình độ kỹ thuật của người sản xuất, mức đầu tư thâm canh và khả năng tiếp cận thị trường có ảnh hưởng tích cực và có ý nghĩa thống kê đến hiệu quả kinh tế. Ngược lại, rủi ro về thời tiết và thị trường làm giảm hiệu quả sản xuất khoảng 10-15%.

4. Thị trường tiêu thụ và nhận thức người dân: Khoảng 70% sản phẩm rau an toàn được tiêu thụ qua thương lái và hợp đồng bao tiêu, tạo sự ổn định về đầu ra. Tuy nhiên, vẫn còn 30% hộ chưa nhận thức đầy đủ về quy trình sản xuất rau an toàn, dẫn đến chất lượng sản phẩm chưa đồng đều.

Thảo luận kết quả

Hiệu quả kinh tế của các mô hình sản xuất rau an toàn tại Nho Quan tương đối cao, phù hợp với xu hướng phát triển nông nghiệp sạch và bền vững. So với các nghiên cứu tại Lâm Đồng và Bắc Ninh, hiệu quả kinh tế tại Nho Quan có phần thấp hơn do quy mô sản xuất nhỏ, thiếu đầu tư và hạn chế về kỹ thuật. Biểu đồ so sánh giá trị gia tăng và thu nhập hỗn hợp giữa các địa phương có thể minh họa rõ nét sự khác biệt này.

Nguyên nhân chính của những hạn chế là do diện tích đất trồng rau an toàn giảm mạnh, ảnh hưởng bởi chuyển đổi mục đích sử dụng đất và thiếu các lớp tập huấn kỹ thuật. Ngoài ra, cơ sở hạ tầng giao thông và thủy lợi chưa đồng bộ cũng làm tăng chi phí sản xuất và giảm hiệu quả kinh tế.

Kết quả nghiên cứu phù hợp với báo cáo của ngành nông nghiệp Việt Nam về sự cần thiết phát triển các vùng sản xuất tập trung, quy mô lớn và chuyên môn hóa cao để nâng cao hiệu quả kinh tế. Việc tăng cường liên kết giữa sản xuất và thị trường, áp dụng công nghệ mới và nâng cao nhận thức người dân là yếu tố then chốt để phát triển bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo và chuyển giao kỹ thuật: Tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật trồng rau an toàn, áp dụng quy trình VietGAP cho người dân, nhằm nâng cao trình độ sản xuất và chất lượng sản phẩm. Mục tiêu đạt 80% hộ sản xuất được đào tạo trong vòng 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Nông nghiệp huyện phối hợp với các trung tâm khuyến nông.

2. Phát triển vùng sản xuất tập trung, quy mô lớn: Khuyến khích hình thành các hợp tác xã, tổ hợp tác sản xuất rau an toàn với quy mô tối thiểu 10 ha, nhằm tiết kiệm chi phí và nâng cao hiệu quả kinh tế. Thời gian thực hiện từ 2021 đến 2025. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các tổ chức nông dân.

3. Cải thiện cơ sở hạ tầng giao thông và thủy lợi: Đầu tư nâng cấp đường nội đồng, hệ thống tưới tiêu nhằm giảm chi phí vận chuyển và tăng năng suất cây trồng. Mục tiêu hoàn thành 50% tuyến đường nội đồng được cứng hóa trong 5 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý dự án huyện, Sở Giao thông vận tải.

4. Xây dựng hệ thống liên kết sản xuất - tiêu thụ: Thiết lập kênh phân phối ổn định, ký kết hợp đồng bao tiêu sản phẩm giữa người sản xuất và thương lái, doanh nghiệp chế biến. Mục tiêu tăng tỷ lệ sản phẩm có hợp đồng tiêu thụ lên 80% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Kinh tế huyện, các doanh nghiệp địa phương.

5. Tăng cường công tác quản lý và kiểm soát chất lượng sản phẩm: Áp dụng hệ thống truy xuất nguồn gốc, kiểm tra định kỳ để đảm bảo rau an toàn đạt tiêu chuẩn, nâng cao niềm tin người tiêu dùng. Chủ thể thực hiện: Chi cục Quản lý chất lượng nông lâm sản và thủy sản tỉnh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Người sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là hộ trồng rau an toàn: Nghiên cứu cung cấp thông tin về hiệu quả kinh tế và các yếu tố ảnh hưởng, giúp họ áp dụng kỹ thuật và tổ chức sản xuất hiệu quả hơn.

2. Cơ quan quản lý nhà nước về nông nghiệp và phát triển nông thôn: Tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, chương trình hỗ trợ phát triển sản xuất rau an toàn phù hợp với điều kiện địa phương.

3. Các tổ chức khuyến nông, hợp tác xã và doanh nghiệp chế biến, tiêu thụ nông sản: Giúp hiểu rõ thực trạng sản xuất, từ đó thiết kế các giải pháp liên kết sản xuất - tiêu thụ hiệu quả.

4. Các nhà nghiên cứu, sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp và phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về hiệu quả kinh tế trong sản xuất rau an toàn, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

1. Sản xuất rau an toàn có thực sự mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn so với sản xuất truyền thống?
   Theo nghiên cứu, thu nhập hỗn hợp bình quân của hộ sản xuất rau an toàn cao hơn khoảng 25% so với sản xuất rau truyền thống nhờ giá bán cao hơn và năng suất ổn định hơn.

2. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả kinh tế của mô hình sản xuất rau an toàn?
   Quy mô sản xuất, trình độ kỹ thuật của người sản xuất và khả năng tiếp cận thị trường là những yếu tố quan trọng nhất, trong khi rủi ro thời tiết và thị trường có thể làm giảm hiệu quả.

3. Tại sao diện tích đất trồng rau an toàn tại Nho Quan lại giảm mạnh trong giai đoạn 2016-2018?
   Nguyên nhân chính là do chuyển đổi mục đích sử dụng đất sang phát triển công nghiệp, khu dân cư và hạn chế về đầu tư, cũng như thiếu các chính sách hỗ trợ đồng bộ.

4. Làm thế nào để người nông dân nâng cao chất lượng sản phẩm rau an toàn?
   Thông qua đào tạo kỹ thuật, áp dụng quy trình VietGAP, sử dụng giống tốt và quản lý phân bón, thuốc bảo vệ thực vật hợp lý, đồng thời tuân thủ nghiêm ngặt quy trình sản xuất.

5. Chính quyền địa phương có vai trò gì trong phát triển sản xuất rau an toàn?
   Chính quyền cần xây dựng chính sách hỗ trợ, đầu tư cơ sở hạ tầng, tổ chức đào tạo, tạo điều kiện liên kết sản xuất - tiêu thụ và kiểm soát chất lượng sản phẩm để thúc đẩy phát triển bền vững.

Kết luận

• Sản xuất rau an toàn tại huyện Nho Quan đã đạt được hiệu quả kinh tế tích cực với giá trị gia tăng bình quân khoảng 90 triệu đồng/ha/năm và thu nhập hỗn hợp cao hơn 25% so với sản xuất truyền thống.
• Diện tích đất trồng rau an toàn giảm gần 28% trong giai đoạn 2016-2018, ảnh hưởng đến sản lượng và thu nhập của người dân.
• Các yếu tố như quy mô sản xuất, trình độ kỹ thuật, đầu tư thâm canh và khả năng tiếp cận thị trường có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả kinh tế.
• Cần triển khai các giải pháp đồng bộ về đào tạo, phát triển vùng sản xuất tập trung, cải thiện cơ sở hạ tầng và xây dựng hệ thống liên kết sản xuất - tiêu thụ.
• Nghiên cứu đề xuất lộ trình phát triển đến năm 2025 và tầm nhìn 2030 nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế và phát triển bền vững sản xuất rau an toàn tại địa phương.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và người sản xuất cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng quy mô và áp dụng công nghệ mới để nâng cao chất lượng và hiệu quả sản xuất rau an toàn.