Tổng quan nghiên cứu

Tăng huyết áp (THA) là một trong những bệnh mạn tính không lây nhiễm phổ biến, góp phần làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, đột quỵ và là một trong tám nguyên nhân tử vong hàng đầu hiện nay. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, năm 2020, tỷ lệ mắc THA toàn cầu là 26,4%, tương đương gần 2 tỷ người, trong đó 2/3 sống ở các nước có thu nhập thấp và trung bình. Ở Việt Nam, tỷ lệ người trưởng thành bị THA lên đến 47,3%, với hơn 39% chưa được phát hiện và 69% chưa kiểm soát được huyết áp. Tại Bệnh viện Đa khoa thành phố Sầm Sơn, mỗi tháng có gần 1.000 bệnh nhân THA điều trị ngoại trú, tuy nhiên chưa có nghiên cứu đánh giá đầy đủ về tình trạng dinh dưỡng và các yếu tố liên quan đến thói quen ăn uống của nhóm bệnh nhân này.

Nghiên cứu nhằm mục tiêu mô tả tình trạng dinh dưỡng và xác định các yếu tố liên quan đến tình trạng dinh dưỡng của người bệnh THA điều trị ngoại trú tại Bệnh viện Đa khoa thành phố Sầm Sơn trong năm 2022. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 350 bệnh nhân từ 18 tuổi trở lên, được chẩn đoán THA theo tiêu chuẩn JNC VII, thu thập trong 6 tháng từ tháng 10/2022 đến tháng 3/2023. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý, điều trị và tư vấn dinh dưỡng cho người bệnh THA, góp phần giảm thiểu biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết về tăng huyết áp: Định nghĩa và phân loại THA theo JNC VII và WHO, bao gồm các mức độ huyết áp và phân loại dựa trên nguyên nhân (THA tiên phát và thứ phát). Khung lý thuyết này giúp xác định tiêu chuẩn chẩn đoán và phân loại bệnh nhân.

  • Mô hình đánh giá tình trạng dinh dưỡng: Sử dụng các chỉ số nhân trắc học như BMI, vòng eo, tỷ số vòng eo/vòng mông (WHR), tỷ trọng mỡ cơ thể, cùng với phương pháp Subjective Global Assessment (SGA) và phân tích điện trở kháng sinh học (BIA) để đánh giá toàn diện tình trạng dinh dưỡng.

  • Khái niệm về các yếu tố nguy cơ THA: Bao gồm các yếu tố hành vi (ăn mặn, hút thuốc, uống rượu, ít vận động), yếu tố sinh học (tuổi, giới, tiền sử gia đình), và yếu tố môi trường xã hội (trình độ học vấn, stress).

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang, tiến hành phỏng vấn và đo lường trực tiếp các chỉ số dinh dưỡng, huyết áp, xét nghiệm sinh hóa.

  • Đối tượng nghiên cứu: 350 bệnh nhân THA điều trị ngoại trú tại Bệnh viện Đa khoa thành phố Sầm Sơn, tuổi từ 18 trở lên, được chọn mẫu thuận tiện.

  • Thu thập dữ liệu: Bao gồm phỏng vấn trực tiếp về nhân khẩu học, thói quen ăn uống, hoạt động thể lực, tiền sử bệnh; đo các chỉ số nhân trắc (cân nặng, chiều cao, vòng eo, vòng mông, tỷ trọng mỡ, khối nạc); đo huyết áp theo quy trình chuẩn; xét nghiệm sinh hóa gồm glucose, cholesterol, triglycerid, ure, creatinin.

  • Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm SPSS 20, trình bày số liệu dưới dạng trung bình, tỷ lệ phần trăm; kiểm định t-test, chi-square; phân tích hồi quy logistic để xác định các yếu tố liên quan đến tình trạng dinh dưỡng. Mức ý nghĩa thống kê p < 0,05.

  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện trong 6 tháng (10/2022 - 3/2023), đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và xử lý số liệu chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm nhân khẩu học: Trong 350 bệnh nhân, nữ chiếm 54,9%, nam 45,1%. Đa số bệnh nhân trên 60 tuổi (77,7%), sinh sống chủ yếu tại vùng biển (89,7%). Trình độ học vấn phổ biến là trung học cơ sở và trung học phổ thông (68,9%). Thời gian mắc bệnh chủ yếu từ 1 đến dưới 5 năm (34,9%) và từ 5 đến dưới 10 năm (30%).

  2. Tình trạng dinh dưỡng: Giá trị trung bình BMI là 23,7 ± 3,0 kg/m², vòng eo trung bình 84,9 ± 8,5 cm, tỷ số WHR 0,91 ± 0,06. Tỷ trọng mỡ cơ thể trung bình 29,6 ± 7,3%, khối nạc 40,0 ± 7,1 kg. Tỷ lệ thừa cân, béo phì theo BMI chiếm khoảng 27,5% theo ước tính, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế.

  3. Tình trạng huyết áp và các chỉ số sinh hóa: 44,3% bệnh nhân đã kiểm soát được huyết áp, trong khi 39,4% THA độ 1, 12,6% THA độ 2 và 3,7% THA độ 3. Chỉ số glucose tăng ở 35,4%, cholesterol tăng 61,7%, triglycerid tăng 61,4%. Các chỉ số này phản ánh tình trạng rối loạn chuyển hóa phổ biến ở bệnh nhân THA.

  4. Yếu tố liên quan đến tình trạng dinh dưỡng: Tuổi cao, tiền sử gia đình mắc THA, thói quen ăn mặn, hút thuốc lá, uống rượu bia và ít vận động có mối liên quan chặt chẽ với tình trạng thừa cân, béo phì và kiểm soát huyết áp kém. Ví dụ, bệnh nhân có tiền sử gia đình THA có nguy cơ cao hơn gấp 4 lần so với người không có tiền sử.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy tình trạng dinh dưỡng của người bệnh THA tại Bệnh viện Đa khoa thành phố Sầm Sơn tương đồng với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, với tỷ lệ thừa cân, béo phì chiếm khoảng 27-30%. Tỷ lệ kiểm soát huyết áp đạt 44,3% còn thấp so với mục tiêu quốc gia đề ra, phản ánh khó khăn trong việc tuân thủ điều trị và thay đổi lối sống.

Các chỉ số sinh hóa tăng cao như cholesterol và triglycerid cho thấy bệnh nhân THA thường kèm theo rối loạn chuyển hóa, làm tăng nguy cơ biến chứng tim mạch. Mối liên quan giữa thói quen ăn uống không hợp lý (ăn mặn, ít rau quả), hút thuốc, uống rượu và tình trạng dinh dưỡng kém là phù hợp với các nghiên cứu trước đây, nhấn mạnh vai trò của thay đổi hành vi trong quản lý bệnh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố BMI theo giới, bảng so sánh tỷ lệ kiểm soát huyết áp theo nhóm tuổi và phân tích hồi quy logistic các yếu tố nguy cơ. Việc đánh giá toàn diện tình trạng dinh dưỡng và các yếu tố liên quan giúp xây dựng các can thiệp phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả điều trị THA.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tư vấn dinh dưỡng cá nhân hóa: Xây dựng chương trình tư vấn dinh dưỡng phù hợp với từng nhóm bệnh nhân, tập trung vào giảm muối, tăng rau quả, kiểm soát năng lượng, thực hiện trong vòng 6 tháng, do đội ngũ bác sĩ và chuyên gia dinh dưỡng tại bệnh viện thực hiện.

  2. Phát triển chương trình giáo dục sức khỏe và thay đổi hành vi: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo về lối sống lành mạnh, tác hại của hút thuốc, rượu bia và lợi ích của vận động thể lực, triển khai định kỳ hàng quý cho bệnh nhân và cộng đồng.

  3. Cải thiện quản lý điều trị và theo dõi huyết áp: Áp dụng phác đồ điều trị chuẩn, kết hợp thuốc cố định liều và theo dõi định kỳ, nhằm nâng tỷ lệ kiểm soát huyết áp lên trên 50% trong 1 năm tới, do khoa Khám bệnh và phòng khám THA đảm nhiệm.

  4. Xây dựng hệ thống giám sát và đánh giá liên tục: Thiết lập cơ sở dữ liệu quản lý bệnh nhân THA, theo dõi tình trạng dinh dưỡng và các yếu tố nguy cơ, cập nhật hàng tháng để điều chỉnh kế hoạch chăm sóc kịp thời.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ và nhân viên y tế tại các cơ sở khám chữa bệnh: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về tình trạng dinh dưỡng và các yếu tố liên quan giúp cải thiện công tác tư vấn, điều trị và quản lý bệnh nhân THA.

  2. Chuyên gia dinh dưỡng và cán bộ y tế công cộng: Thông tin chi tiết về các chỉ số dinh dưỡng và thói quen ăn uống hỗ trợ xây dựng chương trình can thiệp dinh dưỡng phù hợp cho người bệnh THA.

  3. Nhà hoạch định chính sách y tế: Cơ sở khoa học để xây dựng các chiến lược phòng chống THA, nâng cao hiệu quả quản lý bệnh không lây nhiễm tại địa phương và toàn quốc.

  4. Người bệnh và cộng đồng: Hiểu rõ về tầm quan trọng của dinh dưỡng và lối sống trong kiểm soát THA, từ đó chủ động thay đổi thói quen để cải thiện sức khỏe.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tăng huyết áp là gì và tại sao cần kiểm soát?
    Tăng huyết áp là tình trạng huyết áp tâm thu ≥ 140 mmHg hoặc huyết áp tâm trương ≥ 90 mmHg. Nếu không kiểm soát, THA làm tăng nguy cơ biến chứng tim mạch, đột quỵ và tử vong. Ví dụ, kiểm soát huyết áp giúp giảm 30-40% nguy cơ đột quỵ.

  2. Tình trạng dinh dưỡng ảnh hưởng thế nào đến bệnh tăng huyết áp?
    Thừa cân, béo phì làm tăng áp lực lên tim và mạch máu, làm tăng huyết áp. Nghiên cứu cho thấy khoảng 27,5% bệnh nhân THA có thừa cân béo phì, liên quan mật thiết đến việc kiểm soát huyết áp kém.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến tình trạng dinh dưỡng của người bệnh THA?
    Tuổi cao, tiền sử gia đình, thói quen ăn mặn, hút thuốc, uống rượu và ít vận động là các yếu tố chính. Ví dụ, người có tiền sử gia đình THA có nguy cơ cao hơn gấp 4 lần.

  4. Làm thế nào để cải thiện tình trạng dinh dưỡng và kiểm soát huyết áp?
    Thực hiện chế độ ăn giảm muối, tăng rau quả, duy trì cân nặng hợp lý, tập thể dục đều đặn 30 phút/ngày và tuân thủ điều trị thuốc. Các can thiệp này đã được chứng minh làm giảm huyết áp trung bình từ 4-8 mmHg.

  5. Tại sao tỷ lệ kiểm soát huyết áp còn thấp ở người bệnh?
    Nguyên nhân gồm thiếu kiến thức, không tuân thủ điều trị, bỏ thuốc khi thấy huyết áp bình thường, và thói quen lối sống không lành mạnh. Cần tăng cường giáo dục và hỗ trợ liên tục để nâng cao hiệu quả điều trị.

Kết luận

  • Tình trạng dinh dưỡng của người bệnh THA tại Bệnh viện Đa khoa thành phố Sầm Sơn có tỷ lệ thừa cân, béo phì khoảng 27,5%, ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát huyết áp.
  • Các yếu tố như tuổi, tiền sử gia đình, thói quen ăn uống, hút thuốc và hoạt động thể lực có liên quan mật thiết đến tình trạng dinh dưỡng và kiểm soát bệnh.
  • Tỷ lệ kiểm soát huyết áp đạt 44,3%, còn thấp so với mục tiêu quốc gia, cần có các biện pháp can thiệp toàn diện.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chương trình tư vấn dinh dưỡng, giáo dục sức khỏe và quản lý điều trị hiệu quả hơn.
  • Đề xuất triển khai các giải pháp trong vòng 6-12 tháng nhằm nâng cao chất lượng chăm sóc và cải thiện sức khỏe người bệnh THA.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở y tế và chuyên gia dinh dưỡng cần phối hợp triển khai các chương trình can thiệp dựa trên kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả điều trị và phòng ngừa biến chứng tăng huyết áp.