Đánh Giá Đa Dạng Thực Vật Tại Rừng Đặc Dụng Yên Tử, Quảng Ninh

Khu Rừng đặc dụng Yên Tử thuộc địa phận xã Thượng Yên Công, thị xã Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh. Nơi đây cách thành phố Hạ Long 40km và thủ đô Hà Nội 150km. Yên Tử nổi tiếng bởi lưu giữ nhiều dấu tích của nền văn hóa Phật giáo Việt Nam “Thiền Phái Trúc Lâm Yên Tử”. Du khách đến Yên Tử sẽ được chiêm ngưỡng cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ, với đỉnh cao nhất là đỉnh Yên Tử (1068m) cùng hệ thống thác nước, sông suối, chùa chiền. Yên Tử thu hút hàng triệu lượt du khách tham quan, học tập, nghiên cứu. Khu vực chùa Yên Tử và danh thắng núi Yên Tử đã được công nhận là Khu Di tích Lịch sử Văn hóa. Rừng đặc dụng Yên Tử vừa là rừng di tích, lịch sử, văn hóa, cảnh quan; vừa là nơi chứa đựng nhiều nguồn gen động, thực vật quý hiếm, có giá trị nghiên cứu khoa học.

Để từng bước đầu tư, tôn tạo, xây dựng các điểm di tích, bảo vệ, xây dựng và phát triển hệ thống rừng, UBND tỉnh Quảng Ninh đã phê duyệt Dự án “Dự án Rừng Đặc dụng di tích lịch sử văn hóa, cảnh quan môi trường Yên Tử” giai đoạn (1996-2000). Tiếp đó, UBND tỉnh Quảng Ninh phê duyệt Dự án “Đầu tư Rừng đặc dụng Yên Tử” giai đoạn (2001-2010) với mục tiêu xây dựng, bảo vệ và làm giàu cho Rừng Yên Tử, bảo vệ nguồn gen động thực vật quý hiếm, góp phần giải quyết việc làm, nâng cao đời sống cho nhân dân. Rừng đặc dụng Yên Tử là khu vực có tiềm năng đa dạng sinh học to lớn, với khu hệ động thực vật phong phú, đa dạng, có nhiều loài quý hiếm, đặc trưng cho hệ động thực vật Đông Bắc.

Mặc dù có tiềm năng lớn, đến nay vẫn chưa có những đánh giá đầy đủ, toàn diện và hệ thống về hiện trạng đa dạng thực vật rừng tại đây. Các báo cáo trước đây chỉ là của Xí nghiệp Điều tra Thiết kế Qui hoạch Rừng Quảng Ninh (1993) và báo cáo phúc tra của Phân viện ĐTQHR Tây Bắc phối hợp cùng Bộ môn Thực vật Rừng, Trường Đại học Lâm nghiệp (2002). Vì vậy, cần có nghiên cứu để đánh giá tính đa dạng thực vật ở Rừng Đặc dụng Yên Tử - Quảng Ninh, làm cơ sở cho công tác bảo tồn ĐDSH và quản lý sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên thực vật trong khu vực.

Theo IUCN (1994), đa dạng sinh học là thuật ngữ chỉ sự phong phú của sự sống trên trái đất của hàng triệu loài thực vật, động vật, vi sinh vật cùng nguồn gen của chúng và các hệ sinh thái mà chúng là thành viên. Quỹ Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế - WWF (1989) đề xuất định nghĩa: Đa dạng sinh học là sự phồn thịnh của sự sống trên trái đất, là hàng triệu loài thực vật, động vật và vi sinh vật, là những gen chứa đựng trong các loài và là những hệ sinh thái vô cùng phức tạp cùng tồn tại trong môi trường. Nhìn chung, các nhà sinh học thường xem xét ĐDSH ở 3 mức độ: đa dạng di truyền, đa dạng loài và đa dạng hệ sinh thái.

Nghiên cứu về thực vật đã có từ rất lâu. Các tài liệu mô tả về thực vật xuất hiện ở Ai Cập khoảng 3000 năm trước Công nguyên và ở Trung Quốc khoảng 2000 năm trước Công nguyên. Theophraste (370-285 trước Công nguyên) là người đầu tiên đề xuất phương pháp phân loại thực vật, mô tả gần 500 loài cây. Linne’ (1707-1778) khởi xướng khái niệm loài và đặt tên loài bằng danh pháp lưỡng danh. Antoine - Laurent de Jussieu (1748 - 1836) sắp xếp thực vật vào các họ và mô tả gần 100 họ. Từ nửa sau thế kỷ XIX đến nay, những nghiên cứu về thực vật đạt được những thành tựu đáng kể, đặc biệt trong phân loại thực vật và thống kê mô tả.

Thu thập mẫu vật thực vật cần tuân thủ các quy trình khoa học để đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy. Mẫu vật cần được thu thập đầy đủ các bộ phận như lá, hoa, quả (nếu có). Thông tin về địa điểm, thời gian thu thập, đặc điểm sinh thái của cây cần được ghi chép đầy đủ. Việc định danh các loài thực vật có thể thực hiện bằng cách so sánh với các mẫu chuẩn trong các bảo tàng thực vật, hoặc sử dụng các khóa định loại thực vật. Các chuyên gia về thực vật có vai trò quan trọng trong việc định danh chính xác các loài.

Các chỉ số đa dạng sinh học là công cụ hữu ích để định lượng mức độ đa dạng của quần xã thực vật. Chỉ số Shannon-Wiener thể hiện mức độ phong phú và đồng đều của các loài. Chỉ số Simpson thể hiện mức độ chiếm ưu thế của một số loài trong quần xã. Phân tích thành phần loài, cấu trúc quần xã giúp hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa các loài và vai trò của chúng trong hệ sinh thái. Kết quả phân tích này cung cấp thông tin quan trọng cho việc xây dựng các kế hoạch quản lý và bảo tồn đa dạng thực vật.

Rừng Yên Tử là nơi sinh sống của nhiều loài thực vật quý hiếm, có giá trị bảo tồn cao. Một số loài được ghi trong Sách Đỏ Việt Nam và Sách Đỏ IUCN. Đồng thời, khu vực này cũng có nhiều loài thực vật có giá trị dược liệu, được sử dụng trong y học cổ truyền và hiện đại. Việc bảo tồn và phát triển nguồn tài nguyên thực vật có giá trị dược liệu này có ý nghĩa quan trọng đối với sức khỏe con người và phát triển kinh tế địa phương.

Du lịch là một ngành kinh tế quan trọng của tỉnh Quảng Ninh, nhưng cũng gây ra những tác động tiêu cực đến hệ sinh thái rừng Yên Tử. Việc xây dựng cơ sở hạ tầng du lịch, lượng khách du lịch tăng cao gây áp lực lên tài nguyên thiên nhiên, ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng đến sinh sống của các loài thực vật. Cần có các giải pháp quản lý du lịch bền vững để giảm thiểu tác động tiêu cực và bảo tồn đa dạng thực vật cho các thế hệ tương lai.

Quản lý và bảo vệ rừng là yếu tố then chốt để bảo tồn đa dạng thực vật. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, chính quyền địa phương và cộng đồng dân cư trong công tác quản lý, bảo vệ rừng. Các hành vi khai thác trái phép, phá rừng cần được xử lý nghiêm minh. Cần có chính sách hỗ trợ người dân địa phương tham gia vào công tác bảo vệ rừng, tạo sinh kế thay thế cho các hoạt động khai thác tài nguyên trái phép.

Phát triển du lịch sinh thái là một giải pháp quan trọng để vừa phát triển kinh tế, vừa bảo tồn đa dạng thực vật. Du lịch sinh thái cần được quy hoạch và quản lý chặt chẽ, đảm bảo không gây tác động tiêu cực đến môi trường và hệ sinh thái rừng Yên Tử. Cần có các hoạt động giáo dục, trải nghiệm để du khách hiểu rõ hơn về giá trị của đa dạng sinh học và tham gia vào công tác bảo tồn.

Nghiên cứu khoa học về hệ thực vật Yên Tử là cơ sở quan trọng cho công tác bảo tồn. Cần có các nghiên cứu về thành phần loài, phân bố, sinh thái của các loài thực vật. Nghiên cứu về tác động của các yếu tố môi trường, biến đổi khí hậu đến đa dạng thực vật. Kết quả nghiên cứu cần được công bố rộng rãi và sử dụng để xây dựng các kế hoạch quản lý và bảo tồn hiệu quả.

Bảo tồn đa dạng thực vật không chỉ là bảo vệ các loài cây mà còn là bảo vệ toàn bộ hệ sinh thái và các dịch vụ mà hệ sinh thái đó cung cấp. Đa dạng thực vật đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa khí hậu, cung cấp nước sạch, ngăn ngừa xói mòn đất và là nguồn gen quý giá cho tương lai. Việc bảo tồn đa dạng thực vật Yên Tử là trách nhiệm của toàn xã hội.

Trong tương lai, cần tập trung nghiên cứu sâu hơn về các loài thực vật quý hiếm, có nguy cơ tuyệt chủng. Nghiên cứu về khả năng thích ứng của các loài thực vật với biến đổi khí hậu. Ứng dụng các kết quả nghiên cứu vào công tác bảo tồn, phục hồi hệ sinh thái rừng Yên Tử. Phát triển các sản phẩm từ thực vật Yên Tử theo hướng bền vững, tạo giá trị gia tăng cho cộng đồng địa phương.