Đánh Giá Thực Trạng Công Tác Giải Quyết Khiếu Nại và Tranh Chấp Đất Đai Trên Địa Bàn Quận Hoàn Kiếm, Thành Phố Hà Nội Giai Đoạn 2012-2016

Quản lý đất đai hiệu quả là yếu tố then chốt cho sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững của quận Hoàn Kiếm. Việc sử dụng đất hợp lý giúp tối ưu hóa nguồn lực, tạo điều kiện cho các hoạt động kinh doanh, sản xuất và sinh hoạt của người dân. Ngược lại, quản lý đất đai yếu kém có thể dẫn đến nhiều hệ lụy tiêu cực, như tranh chấp, khiếu nại, gây mất ổn định xã hội. Theo Hiến pháp năm 1992 tại Điều 17, 18 đã quy định: “đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước thống nhất quản lý” và “Nhà nước thống nhất quản lý toàn bộ đất đai theo quy hoạch và pháp luật, đảm bảo sử dụng đúng mục đích và có hiệu quả”. Do đó, việc tăng cường quản lý đất đai là nhiệm vụ cấp thiết của chính quyền địa phương.

Nghiên cứu này tập trung vào việc đánh giá thực trạng giải quyết khiếu nại và tranh chấp đất đai trên địa bàn quận Hoàn Kiếm trong giai đoạn 2012-2016. Mục tiêu chính là xác định những điểm mạnh, điểm yếu trong công tác này, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu nại và tranh chấp đất đai. Phạm vi nghiên cứu bao gồm UBND 18 phường trên địa bàn quận Hoàn Kiếm. Đề tài được thực hiện từ tháng 4/2016 đến tháng 9/2017. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc hoàn thiện các quy định pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại, tranh chấp đất đai.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến khiếu nại và tranh chấp đất đai tại Hoàn Kiếm. Thứ nhất, lịch sử để lại nhiều vấn đề phức tạp về quyền sử dụng đất. Thứ hai, công tác quản lý đất đai ở cấp cơ sở còn nhiều thiếu sót, năng lực yếu kém, thiếu trách nhiệm. Thứ ba, việc tuyên truyền, phổ biến pháp luật đất đai chưa được quan tâm đúng mức. Thứ tư, sự thay đổi chính sách đất đai cũng có thể gây ra những tranh chấp mới. Thứ năm, do nhận thức pháp luật của người dân còn hạn chế. Các vụ phức tạp, kéo dài phát sinh từ những năm trước đã được UBND quận tập trung cao, giải quyết dứt điểm.

Các dạng khiếu nại và tranh chấp đất đai phổ biến tại Hoàn Kiếm bao gồm: tranh chấp về ranh giới đất đai, tranh chấp về quyền sử dụng đất, khiếu nại về quyết định thu hồi đất, khiếu nại về bồi thường giải phóng mặt bằng, khiếu nại về cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Mỗi loại tranh chấp có đặc điểm và cách giải quyết khác nhau. Việc phân loại và xác định đúng bản chất của tranh chấp là rất quan trọng để có thể đưa ra phương án giải quyết phù hợp. Theo Luật Đất đai 2013 thì công tác thanh tra, kiểm tra việc chấp hành các quy định của pháp luật về đất đai, giải quyết tranh chấp, khiếu nại các vi phạm trong việc quản lý và sử dụng đất đai được coi là một trong những nội dung quan trọng trong công tác quản lý Nhà nước về đất đai.

Thẩm quyền giải quyết khiếu nại và tranh chấp đất đai được quy định rõ trong Luật Đất đai và các văn bản hướng dẫn thi hành. Tùy thuộc vào tính chất, mức độ của tranh chấp, thẩm quyền giải quyết có thể thuộc về UBND cấp xã, UBND cấp huyện, UBND cấp tỉnh hoặc Tòa án nhân dân. Việc xác định đúng thẩm quyền giải quyết là rất quan trọng để đảm bảo quyết định giải quyết có hiệu lực pháp luật. Nhìn chung công tác giải quyết KN, TCĐĐ trên địa bàn quận Hoàn Kiếm giai đoạn 2012-2016 có những chuyển biến tích cực nhờ sự chỉ đạo sát sao của các cấp ủy Đảng, chính quyền trong công tác tiếp dân, tiếp nhận và giải quyết đơn thư.

Quy trình giải quyết tranh chấp đất đai thường bao gồm các bước sau: (1) Hòa giải tại UBND cấp xã; (2) Nếu hòa giải không thành, các bên có thể khởi kiện tại Tòa án nhân dân; (3) Tòa án sẽ tiến hành thu thập chứng cứ, triệu tập các bên liên quan để giải quyết tranh chấp; (4) Tòa án ra bản án hoặc quyết định giải quyết tranh chấp; (5) Bản án hoặc quyết định có hiệu lực pháp luật phải được thi hành. Thường xuyên đào tạo, bồi dưỡng cho cán bộ về lý luận chính trị, trình độ chuyên môn, tư cách đạo đức và đầu tư cơ sở vật chất hiện đại trong công tác giải quyết KN, TCĐĐ.

Một số ưu điểm trong công tác giải quyết khiếu nại đất đai tại Hoàn Kiếm bao gồm: sự quan tâm chỉ đạo của các cấp lãnh đạo, sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng, việc áp dụng các quy định pháp luật một cách linh hoạt, sự tham gia của các tổ chức xã hội vào quá trình giải quyết. Bên cạnh những kết quả đạt được trong công tác giải quyết KN, TCĐĐ vẫn còn tồn tại những hạn chế, một số vụ việc về khiếu nại và tranh chấp đất đai kéo dài việc giải quyết chưa phù hợp với chính sách của Đảng và nhà nước, kinh phí cho công tác quản lý đất đai chưa ngang tầm với khối lượng công việc phải thực hiện dẫn đến Bộ máy quản lý đất đai chưa được kiện toàn một cách thống nhất, cán bộ tham gia công tác giải quyết KN, TCĐĐ còn chưa đáp ứng đủ nhu cầu về số lượng và chất lượng, việc giải quyết chưa thỏa mãn mong muốn của người khiếu nại.

Một số hạn chế và khó khăn trong công tác giải quyết tranh chấp đất đai tại Hoàn Kiếm bao gồm: thiếu thông tin, chứng cứ, sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng chưa chặt chẽ, thời gian giải quyết kéo dài, sự can thiệp của các yếu tố bên ngoài, sự thiếu hiểu biết pháp luật của người dân. Đề xuất một số giải pháp cụ thể như sau: Thứ nhất, cụ thể hóa các văn bản pháp luật đất đai tại địa phương; Thứ hai, bổ sung thêm đội ngũ cán bộ tiếp dân, giải quyết đơn thư trong bộ máy hành chính UBND quận; Thứ ba, để hạn chế khiếu nại, tranh chấp đất đai, cần tăng cường tính công khai , minh bạch; Thứ tư, thường xuyên tiến hành sơ kết, tổng kết thực tiễn việc thực hiện các quy định của pháp luật đất đai và pháp luật về khiếu nại tại quận Hoàn Kiếm và các phường.

Cần hoàn thiện cơ chế giải quyết tranh chấp đất đai theo hướng tăng cường vai trò của hòa giải, khuyến khích các bên tự thỏa thuận, giảm thiểu việc khởi kiện tại Tòa án. Đồng thời, cần nâng cao chất lượng giải quyết tranh chấp tại Tòa án, đảm bảo tính khách quan, công bằng và đúng pháp luật. Công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực đất đai của quận đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận. Đất đai ngày càng được quản lý chặt chẽ, nâng cao hiệu quả sử dụng đất trên một đơn vị diện tích, đáp ứng được nhu cầu phát triển kinh tế-xã hội của địa phương.

Cần nâng cao năng lực cán bộ quản lý đất đai thông qua đào tạo, bồi dưỡng kiến thức pháp luật, kỹ năng giải quyết tranh chấp, kỹ năng giao tiếp, ứng xử. Đồng thời, cần tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động của cán bộ quản lý đất đai, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm. Việc xây dựng đội ngũ cán bộ quản lý đất đai có phẩm chất đạo đức tốt, trình độ chuyên môn cao là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả quản lý đất đai và giải quyết tranh chấp.

Nghiên cứu đã đánh giá thực trạng giải quyết khiếu nại và tranh chấp đất đai trên địa bàn quận Hoàn Kiếm giai đoạn 2012-2016, chỉ ra những ưu điểm, hạn chế và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác này. Kết quả nghiên cứu là cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc hoàn thiện các quy định pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật về giải quyết khiếu nại, tranh chấp đất đai.

Kiến nghị các cấp lãnh đạo quan tâm chỉ đạo sát sao công tác giải quyết khiếu nại và tranh chấp đất đai; tăng cường phối hợp giữa các cơ quan chức năng; nâng cao năng lực cán bộ quản lý đất đai; tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật đất đai; hoàn thiện hệ thống pháp luật về đất đai. Đồng thời, cần khuyến khích người dân tham gia tích cực vào quá trình giải quyết tranh chấp, góp phần xây dựng một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.