I. Biến đổi hạn hán và tác động đến xâm nhập mặn
Biến đổi hạn hán là một hiện tượng phức tạp, được thúc đẩy bởi biến đổi khí hậu và các yếu tố tự nhiên khác. Tại Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), hạn hán đã gia tăng cả về tần suất, cường độ và thời gian kéo dài. Xâm nhập mặn là hệ quả trực tiếp của hạn hán, đặc biệt khi kết hợp với mực nước biển dâng. Nghiên cứu chỉ ra rằng, hạn hán và xâm nhập mặn có mối quan hệ chặt chẽ, với hệ số tương quan dương. Điều này đặt ra thách thức lớn cho quản lý tài nguyên nước và nông nghiệp bền vững tại khu vực này.
1.1. Nguyên nhân và đặc điểm của hạn hán
Hạn hán tại ĐBSCL chủ yếu do thiếu hụt lượng mưa so với trung bình dài hạn. Biến đổi khí hậu làm gia tăng nhiệt độ và thay đổi lượng mưa, dẫn đến hạn hán kéo dài và nghiêm trọng hơn. Các nghiên cứu sử dụng Chỉ số Mưa Chuẩn hóa (SPI) đã xác định rõ xu hướng gia tăng hạn hán từ năm 1980 đến 2020. Đặc biệt, các tỉnh như Sóc Trăng chịu ảnh hưởng nặng nề với tần suất hạn hán cao.
1.2. Mối quan hệ giữa hạn hán và xâm nhập mặn
Hạn hán làm giảm lượng nước ngọt, tạo điều kiện cho xâm nhập mặn lan rộng. Nghiên cứu sử dụng hệ số tương quan Pearson cho thấy mối quan hệ chặt chẽ giữa mức độ hạn hán và diện tích đất bị nhiễm mặn. Điều này đặc biệt nghiêm trọng trong các đợt hạn hán kéo dài như giai đoạn 2015-2016, khi nước mặn xâm nhập sâu vào đất liền tới 90 km.
II. Tác động của hạn hán và xâm nhập mặn đến hoạt động nông nghiệp
Hoạt động nông nghiệp tại ĐBSCL chịu ảnh hưởng nặng nề từ hạn hán và xâm nhập mặn. Hạn hán làm giảm năng suất cây trồng, đặc biệt là lúa, trong khi xâm nhập mặn gây thiệt hại lớn cho đất canh tác. Nghiên cứu chỉ ra rằng, hạn hán và xâm nhập mặn đã làm giảm sản lượng lúa tại ĐBSCL lên tới 1.1 triệu tấn trong năm 2016. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về thích ứng với hạn hán và phát triển nông nghiệp bền vững.
2.1. Ảnh hưởng đến sản xuất lúa
Lúa là cây trồng chính tại ĐBSCL, chiếm 54% sản lượng lúa cả nước. Hạn hán và xâm nhập mặn làm giảm diện tích đất canh tác và năng suất lúa. Nghiên cứu sử dụng phân tích hồi quy tuyến tính cho thấy mối quan hệ âm giữa mức độ hạn hán và sản lượng lúa. Đặc biệt, trong giai đoạn 2015-2016, hơn 477,000 ha đất lúa bị thiệt hại do hạn hán và xâm nhập mặn.
2.2. Tác động đến nuôi trồng thủy sản
Nuôi trồng thủy sản cũng chịu ảnh hưởng nghiêm trọng từ xâm nhập mặn. Tại Sóc Trăng, hơn 81,000 ha đất nuôi tôm bị thiệt hại trong giai đoạn 2015-2016. Điều này cho thấy sự cần thiết của các giải pháp quản lý tài nguyên nước và thích ứng với biến đổi khí hậu để bảo vệ ngành nuôi trồng thủy sản.
III. Đánh giá rủi ro hạn hán và giải pháp thích ứng
Đánh giá rủi ro hạn hán tại ĐBSCL cho thấy Sóc Trăng là một trong những tỉnh chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Nghiên cứu sử dụng Chỉ số Rủi ro Hạn hán (DRI) để đánh giá mức độ rủi ro tại các giai đoạn khô hạn khác nhau. Kết quả cho thấy, Sóc Trăng có chỉ số rủi ro cao, đặc biệt trong các giai đoạn 2004-2005 và 2015-2016. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về các giải pháp thích ứng với hạn hán và quản lý tài nguyên nước hiệu quả.
3.1. Chỉ số Rủi ro Hạn hán DRI
Chỉ số Rủi ro Hạn hán (DRI) được tính toán dựa trên ba yếu tố: Chỉ số Nguy cơ Hạn hán (DHI), Chỉ số Phơi nhiễm Hạn hán (DEI) và Chỉ số Dễ bị tổn thương (DVI). Kết quả cho thấy, Sóc Trăng có chỉ số DRI cao, đặc biệt trong các giai đoạn khô hạn kéo dài. Điều này phản ánh mức độ rủi ro cao đối với hoạt động nông nghiệp và tác động kinh tế tại khu vực này.
3.2. Giải pháp thích ứng
Các giải pháp thích ứng bao gồm cải thiện quản lý tài nguyên nước, phát triển các giống cây trồng chịu hạn và mặn, và tăng cường hệ thống cảnh báo sớm. Nghiên cứu cũng đề xuất các chính sách hỗ trợ nông dân trong việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng và áp dụng các công nghệ tiên tiến để giảm thiểu tác động của hạn hán và xâm nhập mặn.
