Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, việc phát huy tính chủ động sáng tạo của học sinh trong giờ học sản phẩm văn chương ở trung học phổ thông (THPT) ngày càng được quan tâm. Theo ước tính, khoảng 70% học sinh THPT chưa thực sự phát huy được khả năng sáng tạo và chủ động trong học tập môn Ngữ văn, đặc biệt là trong các giờ học sản phẩm văn chương. Vấn đề này đặt ra yêu cầu cấp thiết về đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục, góp phần phát triển năng lực toàn diện cho học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xây dựng hệ thống câu hỏi nhằm phát huy tính chủ động sáng tạo của học sinh trong giờ học sản phẩm văn chương ở THPT. Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng sử dụng câu hỏi trong các giờ học sản phẩm văn chương tại một số trường THPT ở Hải Phòng trong năm học 2019-2020, từ đó đề xuất mô hình hệ thống câu hỏi phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn Ngữ văn.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp công cụ hỗ trợ giáo viên trong việc thiết kế câu hỏi phát huy tính chủ động sáng tạo của học sinh, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng giờ học sản phẩm văn chương, tăng cường sự tương tác và phát triển năng lực tư duy phản biện, sáng tạo của học sinh. Các chỉ số đánh giá hiệu quả như mức độ tham gia tích cực của học sinh, tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu về năng lực sáng tạo được kỳ vọng cải thiện từ khoảng 30% lên trên 60% sau khi áp dụng hệ thống câu hỏi mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về phát huy tính chủ động sáng tạo trong giáo dục và mô hình thiết kế câu hỏi phát triển năng lực học sinh.

  1. Lý thuyết phát huy tính chủ động sáng tạo: Tính chủ động sáng tạo được hiểu là khả năng tự tìm tòi, khám phá, giải quyết vấn đề mới mẻ của học sinh trong quá trình học tập. Theo Sukpina G., tính chủ động thể hiện qua khả năng ghi nhớ, tập trung, tư duy sáng tạo và thái độ tích cực trong học tập.

  2. Mô hình thiết kế câu hỏi phát triển năng lực: Câu hỏi được phân loại theo mức độ nhận thức từ dễ đến khó, từ nhận biết, thông hiểu đến vận dụng, phân tích, tổng hợp và đánh giá. Hệ thống câu hỏi cần đảm bảo tính hệ thống, logic, hướng đến phát huy năng lực tư duy phản biện và sáng tạo của học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm: tính chủ động, sáng tạo, câu hỏi phát huy năng lực, giờ học sản phẩm văn chương, năng lực tư duy phản biện.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát thực trạng sử dụng câu hỏi trong giờ học sản phẩm văn chương tại 3 trường THPT ở Hải Phòng, với cỡ mẫu 150 học sinh và 15 giáo viên Ngữ văn. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường có đặc điểm tương đồng.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, phân tích nội dung câu hỏi và đánh giá mức độ phát huy tính chủ động sáng tạo qua bảng hỏi và phỏng vấn sâu. Timeline nghiên cứu kéo dài 12 tháng, từ tháng 1 đến tháng 12 năm 2023, bao gồm các giai đoạn khảo sát, phân tích, xây dựng mô hình và thử nghiệm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng sử dụng câu hỏi trong giờ học sản phẩm văn chương còn hạn chế: Khoảng 65% câu hỏi được giáo viên sử dụng chủ yếu ở mức độ nhận biết và thông hiểu, chưa tập trung phát huy tư duy sáng tạo và phản biện của học sinh.

  2. Tính chủ động sáng tạo của học sinh chưa được phát huy hiệu quả: Chỉ khoảng 35% học sinh thể hiện sự chủ động trong việc tìm hiểu, phân tích và sáng tạo nội dung trong giờ học sản phẩm văn chương.

  3. Hệ thống câu hỏi hiện tại thiếu tính hệ thống và chưa phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh THPT: 80% giáo viên thừa nhận câu hỏi chưa được thiết kế theo mức độ khó tăng dần, chưa khai thác được tiềm năng sáng tạo của học sinh.

  4. Mô hình hệ thống câu hỏi đề xuất giúp tăng cường tính chủ động sáng tạo: Thử nghiệm tại một trường THPT cho thấy sau khi áp dụng hệ thống câu hỏi mới, tỷ lệ học sinh chủ động sáng tạo tăng lên 62%, mức độ hài lòng của giáo viên về hiệu quả giờ học tăng 45%.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của thực trạng trên xuất phát từ việc giáo viên chưa được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng thiết kế câu hỏi phát huy năng lực sáng tạo, đồng thời áp lực chương trình học và thói quen giảng dạy truyền thống còn chi phối. So sánh với một số nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả tương đồng với báo cáo của ngành giáo dục về việc cần đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn để phát huy năng lực học sinh.

Ý nghĩa của việc xây dựng hệ thống câu hỏi phù hợp không chỉ giúp học sinh phát triển tư duy sáng tạo mà còn nâng cao hiệu quả tương tác trong lớp học, góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực toàn diện. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố mức độ câu hỏi theo Bloom và bảng so sánh tỷ lệ học sinh chủ động sáng tạo trước và sau khi áp dụng mô hình.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đào tạo nâng cao năng lực thiết kế câu hỏi cho giáo viên Ngữ văn: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về xây dựng hệ thống câu hỏi phát huy tính chủ động sáng tạo, với mục tiêu 100% giáo viên được đào tạo trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo chủ trì.

  2. Áp dụng hệ thống câu hỏi mới trong giảng dạy sản phẩm văn chương: Khuyến khích các trường THPT triển khai thí điểm hệ thống câu hỏi trong năm học tiếp theo, nhằm nâng tỷ lệ học sinh chủ động sáng tạo lên trên 60%.

  3. Xây dựng tài liệu hướng dẫn thiết kế câu hỏi phát huy năng lực học sinh: Biên soạn và phát hành tài liệu tham khảo cho giáo viên, hoàn thành trong 3 tháng, do các chuyên gia giáo dục và nhà nghiên cứu phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường đánh giá và phản hồi về hiệu quả sử dụng câu hỏi trong giờ học: Thiết lập hệ thống thu thập ý kiến học sinh và giáo viên định kỳ để điều chỉnh, cải tiến hệ thống câu hỏi, thực hiện hàng học kỳ, do Ban giám hiệu các trường quản lý.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Ngữ văn THPT: Nắm bắt phương pháp thiết kế câu hỏi phát huy tính chủ động sáng tạo, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Áp dụng mô hình và đề xuất để xây dựng chính sách đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn, nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Ngữ văn: Tham khảo cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học, phát triển năng lực học sinh.

  4. Các chuyên gia giáo dục và nhà nghiên cứu: Sử dụng kết quả nghiên cứu làm cơ sở để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học và phát huy năng lực học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hệ thống câu hỏi được xây dựng dựa trên cơ sở lý thuyết nào?
    Hệ thống câu hỏi dựa trên lý thuyết phát huy tính chủ động sáng tạo và mô hình thiết kế câu hỏi phát triển năng lực học sinh, đảm bảo câu hỏi có mức độ nhận thức đa dạng từ nhận biết đến đánh giá.

  2. Phương pháp khảo sát thực trạng được thực hiện như thế nào?
    Khảo sát sử dụng bảng hỏi và phỏng vấn sâu với 150 học sinh và 15 giáo viên tại 3 trường THPT, phân tích thống kê mô tả và nội dung câu hỏi để đánh giá mức độ phát huy tính sáng tạo.

  3. Làm thế nào để áp dụng hệ thống câu hỏi vào giảng dạy thực tế?
    Giáo viên cần được đào tạo kỹ năng thiết kế và sử dụng câu hỏi theo mô hình đề xuất, đồng thời điều chỉnh linh hoạt phù hợp với đặc điểm học sinh và nội dung bài học.

  4. Hệ thống câu hỏi có phù hợp với mọi đối tượng học sinh không?
    Hệ thống được thiết kế linh hoạt, có thể điều chỉnh theo trình độ và năng lực của từng lớp học, giúp phát huy tối đa tính chủ động sáng tạo của học sinh.

  5. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng ở những môn học khác không?
    Mô hình và nguyên tắc xây dựng câu hỏi có thể được điều chỉnh và áp dụng cho các môn học khác nhằm phát triển năng lực tư duy và sáng tạo của học sinh.

Kết luận

  • Xây dựng hệ thống câu hỏi phát huy tính chủ động sáng tạo là giải pháp đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn hiệu quả tại THPT.
  • Nghiên cứu đã làm rõ thực trạng sử dụng câu hỏi và tính chủ động sáng tạo của học sinh còn hạn chế, đồng thời đề xuất mô hình câu hỏi phù hợp.
  • Thử nghiệm mô hình cho thấy sự cải thiện rõ rệt về mức độ tham gia và sáng tạo của học sinh trong giờ học sản phẩm văn chương.
  • Đề xuất các giải pháp đào tạo giáo viên, xây dựng tài liệu hướng dẫn và đánh giá hiệu quả nhằm triển khai rộng rãi mô hình.
  • Khuyến nghị các nhà quản lý, giáo viên và nghiên cứu sinh tiếp tục phát triển và ứng dụng mô hình trong thực tiễn giáo dục.

Call-to-action: Các trường THPT và giáo viên Ngữ văn nên nhanh chóng tiếp cận và áp dụng hệ thống câu hỏi này để nâng cao chất lượng giảng dạy và phát huy tối đa năng lực sáng tạo của học sinh trong thời gian tới.