Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, việc nâng cao hiệu quả dạy học môn Hóa học ở trường trung học phổ thông (THPT) là một trong những nhiệm vụ trọng tâm nhằm phát triển năng lực tự học và tư duy sáng tạo của học sinh. Theo báo cáo của ngành giáo dục, tỷ lệ học sinh đạt kết quả tốt trong các kỳ thi môn Hóa học lớp 12 tại một số địa phương còn thấp, chỉ khoảng 40-50%, cho thấy sự cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng giáo dục. Luận văn tập trung nghiên cứu áp dụng phương pháp dạy học tích hợp nội dung thực tiễn với kiến thức môn Hóa học phần kim loại trong chương trình lớp 12 nhằm nâng cao kết quả học tập và hứng thú học tập của học sinh.
Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng và đánh giá hiệu quả phương pháp dạy học tích hợp nội dung thực tiễn trong giảng dạy phần kim loại thuộc chương trình Hóa học lớp 12 tại các trường THPT ở thành phố Hải Phòng. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2012-2013 với đối tượng là học sinh lớp 12 và giáo viên dạy Hóa học tại các trường THPT trên địa bàn. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới nội dung và phương pháp dạy học, nâng cao năng lực tự học, tư duy phản biện và ứng dụng kiến thức Hóa học vào thực tiễn đời sống của học sinh, từ đó cải thiện kết quả học tập và phát triển toàn diện năng lực học sinh.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết dạy học tích hợp và lý thuyết phát triển năng lực học sinh. Lý thuyết dạy học tích hợp nhấn mạnh việc kết hợp kiến thức môn học với các nội dung thực tiễn nhằm tạo sự liên kết chặt chẽ giữa lý thuyết và ứng dụng, giúp học sinh phát triển tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề. Lý thuyết phát triển năng lực học sinh tập trung vào việc hình thành các năng lực tự học, tư duy sáng tạo, và kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tế.
Các khái niệm chính được sử dụng gồm:
- Dạy học tích hợp nội dung thực tiễn: phương pháp kết hợp kiến thức môn học với các tình huống, ví dụ thực tế để tăng tính hấp dẫn và ứng dụng.
- Năng lực tự học: khả năng học sinh tự tìm hiểu, phân tích và vận dụng kiến thức.
- Phần kim loại trong chương trình Hóa học lớp 12: nội dung trọng tâm về các kim loại kiềm, kiềm thổ, nhôm và một số kim loại quan trọng khác.
- Hiệu quả dạy học: mức độ đạt được các mục tiêu về kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh sau quá trình học tập.
Phương pháp nghiên cứu
Nguồn dữ liệu chính bao gồm phiếu điều tra ý kiến của 66 giáo viên Hóa học và 597 học sinh lớp 12 tại các trường THPT ở Hải Phòng, kết quả học tập môn Hóa học phần kim loại, cùng các tài liệu tham khảo chuyên ngành và văn bản pháp luật liên quan đến đổi mới giáo dục. Phương pháp phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, phân tích tỷ lệ phần trăm, so sánh kết quả trước và sau khi áp dụng phương pháp dạy học tích hợp.
Quá trình nghiên cứu được tiến hành trong vòng 12 tháng, bao gồm các bước: khảo sát thực trạng, xây dựng nội dung dạy học tích hợp, triển khai thí điểm tại các lớp 12, thu thập và phân tích dữ liệu, đánh giá hiệu quả và đề xuất giải pháp. Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện và phù hợp với mục tiêu nghiên cứu.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
- Thái độ học sinh đối với môn Hóa học phần kim loại: 83% học sinh thể hiện thái độ rất thích thú và hứng khởi khi học phần kim loại qua phương pháp tích hợp nội dung thực tiễn, trong khi chỉ 17% có thái độ thích thú bình thường. Không có học sinh nào thể hiện thái độ không thích thú.
- Ứng xử của học sinh khi nghiên cứu nội dung liên môn: 40,6% học sinh chủ động tìm hiểu và tham khảo tài liệu theo hướng dẫn của giáo viên, 26,1% học sinh sử dụng tài liệu tham khảo, 19,7% tự nghiên cứu, trong khi 13,6% không làm hoặc phản đối.
- Thời gian học sinh dành để tìm hiểu nội dung trước khi đến lớp: 69,4% học sinh không xác định thời gian cụ thể, 12,6% dành từ 30 đến 60 phút, 9,5% trên 60 phút, và 8,5% dưới 30 phút.
- Chuẩn bị của học sinh và giáo viên cho tiết học tích hợp: 39,7% học sinh chủ động tìm hiểu nội dung trước, giáo viên tích cực chuẩn bị hệ thống bài giảng liên môn, tài liệu và phương pháp phù hợp.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy phương pháp dạy học tích hợp nội dung thực tiễn đã tạo ra sự chuyển biến tích cực trong thái độ và hành vi học tập của học sinh. Việc liên kết kiến thức Hóa học phần kim loại với các ví dụ thực tế như ứng dụng muối, phản ứng hóa học trong đời sống giúp học sinh dễ hiểu, nhớ lâu và hứng thú hơn. So với các nghiên cứu trước đây, tỷ lệ học sinh chủ động tìm hiểu và tham gia học tập tăng lên rõ rệt, góp phần nâng cao hiệu quả học tập.
Biểu đồ phân bố thái độ học sinh và biểu đồ tần suất thời gian học sinh dành cho việc tự học có thể minh họa rõ nét sự thay đổi tích cực này. Bảng so sánh kết quả học tập trước và sau khi áp dụng phương pháp cũng cho thấy sự cải thiện đáng kể về điểm số và kỹ năng vận dụng kiến thức.
Nguyên nhân thành công được lý giải là do phương pháp tích hợp giúp học sinh phát triển năng lực tự học, tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề, đồng thời tạo môi trường học tập sinh động, gần gũi với thực tiễn. Kết quả này phù hợp với quan điểm đổi mới giáo dục hiện đại, nhấn mạnh vai trò của người học là trung tâm và sự kết hợp giữa lý thuyết với thực hành.