I. Khám phá sự ra đời của Đại biểu Quốc hội Lịch sử Ý nghĩa
Hình thức đại diện cho nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước chỉ xuất hiện khi xã hội phát triển đến một trình độ nhất định. Gắn liền với lịch sử hình thành Quốc hội, khởi nguồn từ nước Anh thời Trung cổ. Các vị quân vương triệu tập cuộc họp với những người đại diện các nhóm xã hội để kêu gọi sự đóng góp tự nguyện vào ngân khố hoàng gia. Nhóm người đại diện này phát triển qua nhiều thế kỷ để trở thành hội đồng đại nghị. Các nghiên cứu chỉ ra có 4 giai đoạn phát triển củng cố tư cách và quyền lực của người đại diện. Mô hình Nghị viện ở nước Anh đã nhanh chóng lan rộng ra nhiều quốc gia khác trên thế giới, không phân biệt hình thức Nhà nước quân chủ hay cộng hòa, đều có cơ quan đại diện của nhân dân với tên gọi Quốc hội hay Nghị viện. Ngày nay, hầu như tất cả các quốc gia trên thế giới đều tồn tại thể chế với tên gọi Quốc hội, Nghị viện, hay cơ quan lập pháp, với các thành viên là những người đại diện cho nhân dân, được nhân dân lựa chọn qua bầu cử phổ thông, thay mặt nhân dân thực hiện quyền lập pháp.
1.1. Nguồn gốc hình thành Đại biểu Quốc hội trên thế giới
Hình thức người đại diện ra đời từ rất sớm trong lịch sử xã hội loài người. Tuy nhiên, hình thức người đại biểu đại diện cho nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước lại chỉ xuất hiện khi xã hội phát triển đến một trình độ nhất định. Điều này gắn liền với lịch sử hình thành Quốc hội (Nghị viện). Khởi nguồn từ nước Anh, thời Trung cổ, lãnh thổ quốc gia bị phân vùng cát cứ thành nhiều vùng lãnh thổ nhỏ. Những vùng lãnh thổ mà người dân sinh sống tại đó phân chia thành các nhóm xã hội – như giới quý tộc, tăng lữ, tầng lớp địa chủ nhỏ, quan chức thành phố, thị dân.
1.2. Quá trình hình thành Đại biểu Quốc hội Việt Nam
Trước Cách mạng tháng 8 năm 1945, nhân dân Việt Nam sống dưới chế độ thực dân phong kiến. Đất nước bị chia làm ba miền. Ngay trước ngày phát động Tổng khởi nghĩa giành chính quyền, với mong muốn xây dựng một chế độ dân chủ, với quan niệm rằng một chính quyền chính đáng phải có một cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, với nhận thức về tầm quan trọng của cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân đối với khối đại đoàn kết dân tộc, sức mạnh kháng chiến, ngày 16/8/1945, Hồ Chí Minh và Tổng bộ Việt Minh đã triệu tập Quốc dân đại hội. Ngày 6/1/1946, cuộc tổng tuyển cử trên toàn quốc đã được tiến hành. Có 89% cử tri trên cả nước tham gia đi bầu cử và bầu được 333 đại biểu.
II. Định nghĩa Bản chất Đại biểu Quốc hội Vai trò then chốt
Để định nghĩa chính xác Đại biểu Quốc hội, cần xem xét dưới những giác độ khác nhau. Dưới giác độ nguồn gốc quyền lực, đại biểu là cầu nối chuyển giao quyền lực từ nhân dân vào Nhà nước. Dưới giác độ hình thành bộ máy nhà nước, Đại biểu Quốc hội là người đại diện cho nhân dân lập ra bộ máy nhà nước, quyết định cơ cấu tổ chức, bầu hoặc thông qua các vị trí nhân sự chủ chốt của cơ quan hành pháp, tư pháp. Theo quy định của Hiến pháp nước ta, Quốc hội là cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất. Với tư cách là một con người, cá nhân người đại biểu cũng mang đầy đủ tố chất của một con người bình thường. Vì vậy, cần tiếp cận người đại biểu dưới giác độ nhân bản và thực tiễn, không nên lý tưởng hóa mà thay vào đó cần tạo ra cơ chế để giúp họ phát huy tối đa mặt tích cực, đóng góp nhiều cho cộng đồng.
2.1. Khái niệm Đại biểu Quốc hội theo pháp luật Việt Nam
Theo quy định của pháp luật, Đại biểu Quốc hội là người đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân, không chỉ nhân dân ở đơn vị bầu cử ra mình mà còn đại diện cho nhân dân cả nước, là người thay mặt nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước trong Quốc hội. Đại biểu Quốc hội chịu trách nhiệm trước cử tri đồng thời chịu trách nhiệm trước Quốc hội về việc thực hiện nhiệm vụ đại biểu của mình.
2.2. Bản chất kép của Đại biểu Quốc hội
Nghiên cứu khái niệm Đại biểu Quốc hội cho thấy đại biểu Quốc hội mang một bản chất kép: vừa là người đại diện của nhân dân, vừa là thành viên cơ quan quyền lực nhà nước – Quốc hội. Là người đại diện của nhân dân, Đại biểu Quốc hội là người của nhân dân. Họ có trách nhiệm phải thường xuyên gần gũi với cử tri để nắm bắt tâm tư, nguyện vọng và những yêu cầu của cử tri đối với Nhà nước.
III. Đặc điểm Đại biểu Quốc hội thời kỳ kinh tế kế hoạch hóa
Trong nền kinh tế kế hoạch hóa, tập trung, Đại biểu Quốc hội có những đặc điểm riêng biệt. Hoạt động của Quốc hội và Đại biểu Quốc hội chịu sự chi phối mạnh mẽ của cơ chế kế hoạch hóa. Vai trò của Đại biểu Quốc hội trong việc quyết định các vấn đề kinh tế - xã hội còn hạn chế. Tính chủ động, sáng tạo của Đại biểu Quốc hội chưa được phát huy đầy đủ. Mối liên hệ giữa Đại biểu Quốc hội và cử tri còn mang tính hình thức. Tuy nhiên, Đại biểu Quốc hội vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc thể chế hóa đường lối, chính sách của Đảng thành pháp luật.
3.1. Sự chi phối của cơ chế kế hoạch hóa đối với Đại biểu Quốc hội
Trong nền kinh tế kế hoạch hóa, tập trung, mọi hoạt động kinh tế - xã hội đều được thực hiện theo kế hoạch do Nhà nước đặt ra. Quốc hội và Đại biểu Quốc hội có vai trò phê duyệt các kế hoạch này. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, vai trò của Đại biểu Quốc hội trong việc quyết định các vấn đề kinh tế - xã hội còn hạn chế.
3.2. Tính chủ động sáng tạo của Đại biểu Quốc hội còn hạn chế
Trong cơ chế kế hoạch hóa, tập trung, Đại biểu Quốc hội chủ yếu thực hiện các nhiệm vụ được giao. Tính chủ động, sáng tạo của Đại biểu Quốc hội chưa được phát huy đầy đủ. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của Quốc hội.
IV. Yêu cầu của Nhà nước pháp quyền đối với Đại biểu Quốc hội
Xây dựng Nhà nước pháp quyền đòi hỏi Quốc hội và Đại biểu Quốc hội phải đổi mới mạnh mẽ. Đại biểu Quốc hội phải thực sự là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân. Nâng cao chất lượng hoạt động lập pháp, giám sát của Quốc hội. Tăng cường tính công khai, minh bạch trong hoạt động của Quốc hội. Hoàn thiện cơ chế bảo đảm quyền của Đại biểu Quốc hội. Xây dựng đội ngũ Đại biểu Quốc hội có đủ phẩm chất, năng lực.
4.1. Đại biểu Quốc hội phải thực sự đại diện cho nhân dân
Trong Nhà nước pháp quyền, Đại biểu Quốc hội phải thực sự là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân. Đại biểu Quốc hội phải thường xuyên tiếp xúc với cử tri, lắng nghe ý kiến của cử tri và phản ánh trung thực ý kiến đó tại Quốc hội.
4.2. Nâng cao chất lượng hoạt động lập pháp giám sát của Quốc hội
Trong Nhà nước pháp quyền, Quốc hội có vai trò quan trọng trong việc xây dựng pháp luật và giám sát việc thực thi pháp luật. Do đó, cần nâng cao chất lượng hoạt động lập pháp, giám sát của Quốc hội.
4.3. Tăng cường tính công khai minh bạch trong hoạt động của Quốc hội
Tính công khai, minh bạch là một trong những nguyên tắc cơ bản của Nhà nước pháp quyền. Cần tăng cường tính công khai, minh bạch trong hoạt động của Quốc hội để người dân có thể giám sát hoạt động của Quốc hội.
V. Giải pháp nâng cao vai trò Đại biểu Quốc hội Kinh nghiệm Đề xuất
Để nâng cao vai trò của Đại biểu Quốc hội trong xây dựng Nhà nước pháp quyền, cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. Hoàn thiện pháp luật về Đại biểu Quốc hội. Nâng cao năng lực cho Đại biểu Quốc hội. Tăng cường mối liên hệ giữa Đại biểu Quốc hội và cử tri. Đổi mới phương thức hoạt động của Quốc hội. Tăng cường giám sát của xã hội đối với hoạt động của Đại biểu Quốc hội.
5.1. Hoàn thiện pháp luật về Đại biểu Quốc hội
Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định của pháp luật về Đại biểu Quốc hội để bảo đảm quyền và trách nhiệm của Đại biểu Quốc hội. Đồng thời, cần có cơ chế bảo đảm để Đại biểu Quốc hội thực hiện tốt nhiệm vụ của mình.
5.2. Nâng cao năng lực cho Đại biểu Quốc hội
Cần có chương trình bồi dưỡng, tập huấn thường xuyên cho Đại biểu Quốc hội để nâng cao kiến thức, kỹ năng hoạt động. Đồng thời, cần tạo điều kiện để Đại biểu Quốc hội tham gia các hoạt động nghiên cứu, khảo sát thực tế.
VI. Tương lai Đại biểu Quốc hội Đổi mới để xây dựng Nhà nước pháp quyền
Vai trò của Đại biểu Quốc hội ngày càng quan trọng trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền và hội nhập quốc tế. Đại biểu Quốc hội cần tiếp tục đổi mới để đáp ứng yêu cầu của tình hình mới. Tăng cường tính chuyên nghiệp trong hoạt động của Đại biểu Quốc hội. Phát huy vai trò của Đại biểu Quốc hội trong việc xây dựng chính sách, pháp luật. Nâng cao hiệu quả giám sát của Đại biểu Quốc hội. Xây dựng hình ảnh Đại biểu Quốc hội gần gũi, trách nhiệm với nhân dân.
6.1. Tăng cường tính chuyên nghiệp trong hoạt động của Đại biểu Quốc hội
Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, các vấn đề kinh tế - xã hội ngày càng phức tạp. Do đó, cần tăng cường tính chuyên nghiệp trong hoạt động của Đại biểu Quốc hội để Đại biểu Quốc hội có thể tham gia hiệu quả vào việc xây dựng chính sách, pháp luật.
6.2. Xây dựng hình ảnh Đại biểu Quốc hội gần gũi trách nhiệm
Đại biểu Quốc hội cần xây dựng hình ảnh gần gũi, trách nhiệm với nhân dân. Đại biểu Quốc hội cần thường xuyên tiếp xúc với cử tri, lắng nghe ý kiến của cử tri và giải quyết kịp thời các kiến nghị của cử tri.
