Chuyển Giá Của Các Công Ty Đa Quốc Gia Trong Giai Đoạn Hội Nhập Kinh Tế Quốc Tế

Chuyển giá được định nghĩa là việc công ty đa quốc gia xác định giá hàng hóa, dịch vụ, tài sản vô hình trong các giao dịch liên kết không theo nguyên tắc thị trường. Mục đích chính là giảm thiểu nghĩa vụ thuế phải nộp ở một quốc gia bằng cách chuyển lợi nhuận đến quốc gia khác có mức thuế suất thấp hơn hoặc có các ưu đãi về thuế. Điều này có thể được thực hiện thông qua nhiều hình thức, bao gồm điều chỉnh giá mua bán hàng hóa, phí dịch vụ, lãi vay, phí bản quyền, v.v. Hoạt động này tiềm ẩn nhiều rủi ro cho nguồn thu ngân sách nhà nước.

Công ty đa quốc gia đóng vai trò trung tâm trong các hoạt động chuyển giá, bởi vì họ có mạng lưới hoạt động rộng khắp và khả năng điều phối dòng tiền, tài sản giữa các công ty con ở các quốc gia khác nhau. Các MNCs có thể lợi dụng sự khác biệt về chính sách thuế, quy định pháp lý, và chi phí sản xuất giữa các quốc gia để thực hiện các giao dịch nội bộ nhằm mục đích tránh thuế và tối ưu thu. Các hình thức chuyển giá này gây ảnh hưởng tiêu cực đến nguồn thu của nước sở tại.

Hậu quả của chuyển giá là rất lớn. Thứ nhất, làm thất thu ngân sách nhà nước, giảm nguồn lực tài chính cho đầu tư công và các dịch vụ công cộng. Thứ hai, tạo ra sự cạnh tranh không lành mạnh giữa các doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước, gây khó khăn cho doanh nghiệp nội địa. Thứ ba, làm sai lệch số liệu thống kê kinh tế, gây khó khăn cho việc hoạch định chính sách. Thứ tư, làm xói mòn niềm tin của người dân vào hệ thống thuế và chính phủ. Việc kiểm soát chuyển giá là vô cùng quan trọng.

Số liệu thống kê cho thấy, một lượng lớn doanh nghiệp FDI tại Việt Nam kê khai lỗ liên tục trong nhiều năm, mặc dù hoạt động sản xuất, kinh doanh vẫn phát triển. Điều này làm dấy lên nghi ngờ về hành vi chuyển giá nhằm mục đích tránh thuế. Các hình thức chuyển giá phổ biến bao gồm nâng giá trị vốn góp, chuyển giá thông qua chuyển giao công nghệ, chuyển giá nhằm mục đích chiếm lĩnh thị trường và chuyển giá thông qua chênh lệch thuế suất.

Nhiều doanh nghiệp FDI đã sử dụng các thủ đoạn tinh vi để thực hiện chuyển giá. Ví dụ, một số doanh nghiệp nâng khống giá trị vốn góp bằng cách đưa vào các tài sản không có giá trị thực tế. Một số khác chuyển giá thông qua việc chuyển giao công nghệ với giá cao hơn giá thị trường. Ngoài ra, việc tận dụng chênh lệch thuế suất giữa các quốc gia cũng là một thủ đoạn chuyển giá phổ biến. Cụ thể là năm 2007, Việt Nam đã thu hút được một lượng FDI kỷ lục là 20,3 tỷ USD và trong năm 2008 là 64 tỷ USD.

Mặc dù Việt Nam đã có các quy định pháp luật về chuyển giá, nhưng vẫn còn nhiều kẽ hở và bất cập. Các quy định chưa đủ chặt chẽ, thiếu tính minh bạch và khó thực thi. Hơn nữa, năng lực của cán bộ thuế trong việc kiểm toán và thanh tra các giao dịch liên kết còn hạn chế. Các văn bản pháp lý kiểm soát chuyển giá vẫn chưa hoàn thiện. Đây là một thách thức lớn trong công tác phòng chống chuyển giá.

Cần sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật về chuyển giá theo hướng chặt chẽ hơn, minh bạch hơn và dễ thực thi hơn. Cần quy định rõ ràng về các phương pháp xác định giá giao dịch liên kết, tăng cường công khai thông tin và có chế tài xử phạt nghiêm khắc đối với các hành vi chuyển giá. Cần chú trọng xây dựng các hướng dẫn cụ thể về phân tích so sánh để đảm bảo tính khách quan và chính xác.

Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn và nghiệp vụ cho cán bộ thuế, đặc biệt là trong lĩnh vực kiểm toán và thanh tra các giao dịch liên kết. Cần trang bị cho cán bộ thuế các công cụ, phương tiện hiện đại để phục vụ công tác kiểm tra. Cần tăng cường trao đổi thông tin và kinh nghiệm với các quốc gia khác trong công tác phòng chống chuyển giá.

Cần tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế như OECD, UN, WTO và các quốc gia khác trong việc trao đổi thông tin, kinh nghiệm về phòng chống chuyển giá. Cần tham gia vào các chương trình hành động của OECD về chống BEPS (Erosion and Profit Shifting). Cần ký kết các hiệp định tránh đánh thuế hai lần với các quốc gia khác để ngăn chặn tình trạng chuyển giá quốc tế.

Thỏa thuận trước về phương pháp xác định giá (APA) là một thỏa thuận giữa cơ quan thuế và doanh nghiệp về phương pháp xác định giá giao dịch liên kết cho các giao dịch trong tương lai. APA giúp tạo sự chắc chắn về thuế cho doanh nghiệp, giảm thiểu rủi ro tranh chấp và tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động đầu tư. Cần khuyến khích các doanh nghiệp tham gia APA.

Báo cáo lợi nhuận liên quốc gia (CbCR) là một báo cáo cung cấp thông tin chi tiết về hoạt động kinh doanh và lợi nhuận của các công ty đa quốc gia trên toàn cầu. CbCR giúp cơ quan thuế đánh giá rủi ro chuyển giá và xác định các khu vực cần kiểm tra kỹ lưỡng. Cần thu thập và phân tích dữ liệu CbCR một cách hiệu quả.

Nhiều quốc gia đã có kinh nghiệm thành công trong việc phòng chống chuyển giá. Cần nghiên cứu, học hỏi kinh nghiệm của các quốc gia này, đặc biệt là các quốc gia có hệ thống pháp luật và cơ chế quản lý thuế tiên tiến. Kinh nghiệm chống chuyển giá tại Mỹ, kinh nghiệm chống chuyển giá tại Trung Quốc là những ví dụ điển hình.

Doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả để quản lý rủi ro chuyển giá. Hệ thống kiểm soát nội bộ cần bao gồm các quy trình, thủ tục để xác định, đánh giá và kiểm soát các giao dịch liên kết. Cần đảm bảo rằng các giao dịch liên kết được thực hiện theo nguyên tắc thị trường và được ghi chép đầy đủ.

Doanh nghiệp cần thường xuyên cập nhật và rà soát hồ sơ chuyển giá để đảm bảo tính chính xác và phù hợp với tình hình thực tế.

Các Hiệp định thương mại tự do (FTA) tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động thương mại và đầu tư quốc tế, nhưng cũng làm gia tăng nguy cơ chuyển giá. Việc giảm thuế quan và hàng rào phi thuế quan có thể khuyến khích các doanh nghiệp thực hiện chuyển giá để tối ưu thu. Cần có các biện pháp kiểm soát chặt chẽ để ngăn chặn tình trạng này.

Cần tăng cường quản lý chuyển giá trong các dự án đầu tư nước ngoài. Cần thẩm định kỹ lưỡng các dự án đầu tư về mặt tài chính, thuế và chuyển giá. Cần kiểm tra, giám sát chặt chẽ hoạt động kinh doanh và lợi nhuận của các dự án đầu tư. Cần có chế tài xử phạt nghiêm khắc đối với các hành vi chuyển giá trong các dự án đầu tư.