Tổng quan nghiên cứu

Chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM) là một trong những chính sách trọng tâm nhằm phát triển kinh tế - xã hội vùng nông thôn Việt Nam, được triển khai từ năm 2011. Tính đến năm 2017, tỉnh Quảng Nam đã có 71 xã đạt chuẩn NTM, chiếm 34,8% tổng số xã, với bình quân số tiêu chí đạt chuẩn là 13,11 tiêu chí/xã, tăng 10,5 tiêu chí so với năm 2010. Tuy nhiên, bộ mặt nông thôn ở nhiều xã vẫn chưa có sự thay đổi rõ nét, đời sống vật chất và tinh thần của cư dân còn nhiều khó khăn, vai trò chủ thể của người dân chưa được phát huy đầy đủ. Trước thực trạng này, UBND tỉnh Quảng Nam đã ban hành Bộ tiêu chí “Khu dân cư NTM kiểu mẫu” giai đoạn 2016-2020 nhằm nâng cao chất lượng xây dựng NTM, phát huy vai trò chủ thể của người dân, đồng thời giữ gìn các giá trị văn hóa đặc trưng của từng vùng miền.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực hiện chính sách xây dựng Khu dân cư NTM kiểu mẫu tại huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam trong giai đoạn 2016-2018, với ba khu dân cư điển hình: thôn Kế Xuyên 1 (xã Bình Trung), thôn Bình Trúc 1 (xã Bình Sa) và thôn Linh Cang (xã Bình Phú). Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng thực hiện chính sách, chỉ ra những kết quả, hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách xây dựng Khu dân cư NTM kiểu mẫu trên địa bàn huyện. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách công và góp phần phát triển bền vững nông thôn mới tại Quảng Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng cơ sở lý luận về chính sách công, trong đó chính sách công được hiểu là chương trình hành động của nhà nước nhằm giải quyết các vấn đề cụ thể trong xã hội, mang tính hệ thống, hướng đích và hợp pháp. Thực thi chính sách là quá trình biến các chủ trương thành hiện thực, đồng thời là cơ sở để hoàn thiện chính sách qua đánh giá và điều chỉnh.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng các lý thuyết về xây dựng nông thôn mới và mô hình Khu dân cư NTM kiểu mẫu, dựa trên Bộ tiêu chí do UBND tỉnh Quảng Nam ban hành. Các khái niệm chính bao gồm: nông thôn mới, khu dân cư nông thôn mới kiểu mẫu, chính sách xây dựng nông thôn mới, vai trò chủ thể của người dân trong xây dựng NTM, và các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện chính sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích, so sánh dựa trên các tài liệu, báo cáo chính thức của huyện Thăng Bình và tỉnh Quảng Nam. Cỡ mẫu nghiên cứu tập trung vào ba khu dân cư điển hình, đại diện cho ba vùng địa lý của huyện.

Phương pháp thu thập dữ liệu bao gồm:

  • Quan sát tham dự các hoạt động xây dựng Khu dân cư NTM kiểu mẫu tại ba thôn, tập trung vào các tiêu chí về vườn và nhà ở, văn hóa, giáo dục, y tế, môi trường.
  • Phân tích tài liệu, báo cáo của Ban phát triển thôn và các cơ quan quản lý địa phương.
  • Phỏng vấn sâu 9 đối tượng gồm lãnh đạo thôn và người dân nhằm kiểm chứng thông tin và đánh giá sự tham gia của cộng đồng.

Phương pháp phân tích dữ liệu chủ yếu là thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ hoàn thành các tiêu chí, đánh giá mức độ hài lòng của người dân và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện chính sách. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM và Khu dân cư NTM kiểu mẫu tại Quảng Nam: Đến cuối năm 2017, tỉnh có 71 xã đạt chuẩn NTM (34,8%), trong đó 135 thôn đăng ký xây dựng Khu dân cư NTM kiểu mẫu với bình quân 4,25 tiêu chí đạt chuẩn trên 10 tiêu chí, tăng 1,2 tiêu chí so với trước khi thực hiện. Tại huyện Thăng Bình, 3 khu dân cư kiểu mẫu được công nhận nhưng vẫn còn nhiều bất cập về tiêu chí và tính bền vững.

  2. Nguồn lực và huy động xã hội: Tổng kinh phí huy động cho xây dựng Khu dân cư NTM kiểu mẫu trên địa bàn tỉnh đạt khoảng 258,8 tỷ đồng, bình quân 1,917 tỷ đồng/thôn. Huyện Thăng Bình đã huy động nguồn lực từ ngân sách nhà nước và đóng góp của nhân dân, tuy nhiên vẫn còn tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản ảnh hưởng đến tiến độ.

  3. Vai trò của người dân và tổ chức chính quyền: Người dân tham gia tích cực trong các hoạt động xây dựng, tuy nhiên vai trò chủ thể chưa được phát huy tối đa. Ban chỉ đạo và Ban phát triển thôn tổ chức từ 12 đến 15 cuộc họp để triển khai, giám sát thực hiện chính sách. Tỷ lệ người dân tham gia bảo hiểm y tế đạt trên 95%, tỷ lệ hộ sử dụng nước hợp vệ sinh đạt 100%.

  4. Chất lượng hạ tầng và môi trường: Các xã trong huyện đã đạt nhiều tiêu chí về giao thông, thủy lợi, điện, trường học, cơ sở vật chất văn hóa. Tỷ lệ thu gom rác thải sinh hoạt đạt 95% tại các thôn, góp phần cải thiện môi trường nông thôn. Tuy nhiên, việc chỉnh trang vườn hộ, xây dựng nhà ở và cảnh quan vẫn còn hạn chế, chưa đồng đều giữa các khu dân cư.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc thực hiện chính sách xây dựng Khu dân cư NTM kiểu mẫu tại huyện Thăng Bình đã đạt được những bước tiến quan trọng, đặc biệt trong huy động nguồn lực và nâng cao nhận thức của người dân. Tuy nhiên, sự chênh lệch về mức độ hoàn thành tiêu chí giữa các khu dân cư phản ánh sự khác biệt về điều kiện tự nhiên, kinh tế và năng lực tổ chức thực hiện.

So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với nhận định rằng vai trò của người dân là yếu tố then chốt trong xây dựng NTM, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của công tác tuyên truyền và đào tạo cán bộ cơ sở. Việc duy trì và nâng cao chất lượng hạ tầng, môi trường và phát triển kinh tế vườn hộ là những thách thức cần được ưu tiên giải quyết.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ hoàn thành các tiêu chí NTM và Khu dân cư NTM kiểu mẫu theo từng xã, bảng tổng hợp nguồn lực huy động và biểu đồ so sánh tỷ lệ hộ nghèo, thu nhập bình quân đầu người qua các năm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền và nâng cao nhận thức: Đẩy mạnh truyền thông đa dạng, chuyên sâu về lợi ích và trách nhiệm của người dân trong xây dựng Khu dân cư NTM kiểu mẫu. Mục tiêu nâng tỷ lệ người dân tham gia các hoạt động xây dựng và bảo vệ môi trường lên trên 90% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo xã, các đoàn thể chính trị - xã hội.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ cơ sở: Tổ chức các lớp đào tạo, tập huấn kỹ năng quản lý, vận động nhân dân và giám sát thực hiện chính sách cho cán bộ thôn, xã. Mục tiêu hoàn thành đào tạo cho 100% cán bộ trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các cơ quan chuyên môn.

  3. Đa dạng hóa nguồn lực đầu tư: Khuyến khích xã hội hóa, huy động nguồn lực từ doanh nghiệp, tổ chức phi chính phủ và cộng đồng dân cư để bổ sung ngân sách xây dựng hạ tầng và phát triển sản xuất. Mục tiêu tăng nguồn vốn đầu tư thêm 20% so với giai đoạn trước trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Ban quản lý NTM.

  4. Phát triển kinh tế vườn hộ và mô hình sản xuất tập trung: Hỗ trợ nhân rộng các mô hình sản xuất hiệu quả, tổ chức liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm, nâng thu nhập bình quân đầu người lên trên 35 triệu đồng/năm trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Nông nghiệp, Hội Nông dân, các HTX.

  5. Tăng cường giám sát, đánh giá và xử lý nợ đọng xây dựng cơ bản: Thiết lập hệ thống giám sát chặt chẽ, xử lý kịp thời các khoản nợ đọng để đảm bảo tiến độ và hiệu quả đầu tư. Mục tiêu giảm nợ đọng dưới 10% tổng vốn đầu tư trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Ban quản lý NTM.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp hiểu rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về chính sách xây dựng Khu dân cư NTM kiểu mẫu, từ đó nâng cao hiệu quả chỉ đạo, điều hành và tổ chức thực hiện chính sách tại địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành chính sách công, phát triển nông thôn: Cung cấp tài liệu tham khảo về phương pháp nghiên cứu, đánh giá chính sách công và các mô hình xây dựng NTM kiểu mẫu, góp phần phát triển học thuật và thực tiễn.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực phát triển nông thôn: Hỗ trợ xây dựng các chương trình hợp tác, đầu tư phù hợp với đặc điểm và nhu cầu của các khu dân cư nông thôn mới kiểu mẫu.

  4. Cộng đồng dân cư và các tổ chức đoàn thể tại địa phương: Nâng cao nhận thức về vai trò chủ thể trong xây dựng NTM, từ đó tăng cường sự tham gia, đóng góp và giám sát thực hiện chính sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Khu dân cư nông thôn mới kiểu mẫu là gì?
    Khu dân cư NTM kiểu mẫu là mô hình xây dựng nông thôn mới theo quy mô thôn, bản với các tiêu chí cao hơn so với xây dựng NTM thông thường, bao gồm hạ tầng, môi trường, thu nhập và văn hóa, nhằm tạo ra khu dân cư phát triển bền vững và giữ gìn bản sắc địa phương.

  2. Vai trò của người dân trong xây dựng Khu dân cư NTM kiểu mẫu như thế nào?
    Người dân là chủ thể chính trong xây dựng NTM kiểu mẫu, tham gia trực tiếp vào các hoạt động như đóng góp vật chất, công sức, giám sát thực hiện và bảo vệ môi trường, góp phần nâng cao hiệu quả và tính bền vững của chính sách.

  3. Những khó khăn chính trong thực hiện chính sách xây dựng Khu dân cư NTM kiểu mẫu tại huyện Thăng Bình?
    Khó khăn gồm sự chênh lệch điều kiện kinh tế giữa các vùng, hạn chế về năng lực cán bộ cơ sở, tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản, và mức độ tham gia của người dân chưa đồng đều, ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng thực hiện.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách xây dựng Khu dân cư NTM kiểu mẫu?
    Cần tăng cường tuyên truyền, đào tạo cán bộ, đa dạng hóa nguồn lực đầu tư, phát triển kinh tế vườn hộ, đồng thời thiết lập hệ thống giám sát và xử lý kịp thời các vấn đề phát sinh trong quá trình thực hiện.

  5. Chính sách xây dựng Khu dân cư NTM kiểu mẫu có ý nghĩa gì đối với phát triển nông thôn?
    Chính sách giúp nâng cao chất lượng cuộc sống, phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và giữ gìn văn hóa truyền thống, đồng thời tạo ra mô hình mẫu để nhân rộng, góp phần phát triển bền vững nông thôn Việt Nam.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và đánh giá thực trạng thực hiện chính sách xây dựng Khu dân cư NTM kiểu mẫu tại huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2016-2018.
  • Kết quả cho thấy sự tiến bộ trong huy động nguồn lực, nâng cao nhận thức người dân và phát triển hạ tầng, tuy nhiên còn tồn tại nhiều hạn chế về tính bền vững và sự đồng đều giữa các khu dân cư.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường tuyên truyền, nâng cao năng lực cán bộ, đa dạng hóa nguồn lực, phát triển kinh tế vườn hộ và giám sát chặt chẽ quá trình thực hiện.
  • Nghiên cứu góp phần hoàn thiện chính sách công và cung cấp cơ sở thực tiễn cho việc nhân rộng mô hình Khu dân cư NTM kiểu mẫu tại Quảng Nam và các địa phương khác.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá định kỳ và mở rộng nghiên cứu trên phạm vi rộng hơn nhằm nâng cao hiệu quả xây dựng nông thôn mới bền vững.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu, phát triển bền vững cộng đồng nông thôn Việt Nam!