I. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Chính sách thúc đẩy chuyển giao công nghệ của các công ty xuyên quốc gia (TNCs) tại Việt Nam đã trở thành một chủ đề quan trọng trong bối cảnh toàn cầu hóa và phát triển kinh tế. Nghiên cứu cho thấy rằng, các TNCs đóng vai trò chủ đạo trong việc cung cấp công nghệ và kiến thức cho các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Tuy nhiên, việc đầu tư nước ngoài và chuyển giao công nghệ vẫn gặp nhiều thách thức. Theo báo cáo của UNCTAD, để tận dụng hiệu quả đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), Việt Nam cần thiết lập một hệ thống đổi mới và hỗ trợ phát triển năng lực hấp thụ công nghệ của doanh nghiệp trong nước. Điều này cho thấy sự cần thiết phải có một chính sách rõ ràng và hiệu quả nhằm thúc đẩy chuyển giao công nghệ từ các TNCs.
1.1 Tình hình nghiên cứu của tác giả nước ngoài
Nhiều nghiên cứu quốc tế đã chỉ ra rằng, chuyển giao công nghệ từ các TNCs không chỉ đơn thuần là việc chuyển giao thiết bị mà còn bao gồm cả việc chuyển giao quy trình sản xuất và quản lý. Các nghiên cứu này nhấn mạnh rằng, để phát triển công nghệ, các nước đang phát triển cần có chính sách hỗ trợ tích cực từ chính phủ. Một số nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, việc hợp tác quốc tế trong lĩnh vực công nghệ là rất quan trọng để nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước.
1.2 Tình hình nghiên cứu trong nước
Tại Việt Nam, nghiên cứu về chuyển giao công nghệ từ các TNCs còn hạn chế. Nhiều công trình chỉ tập trung vào các khía cạnh lý thuyết mà chưa đi sâu vào thực tiễn. Các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng, mặc dù có sự hiện diện của nhiều TNCs, nhưng hiệu quả của chuyển giao công nghệ vẫn chưa đạt yêu cầu. Các chính sách hiện hành cần được cải thiện để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc chuyển giao công nghệ từ các TNCs vào Việt Nam.
II. Cơ sở lý luận về chính sách thúc đẩy chuyển giao công nghệ
Chính sách thúc đẩy chuyển giao công nghệ từ các TNCs cần được xây dựng trên cơ sở lý luận vững chắc. Theo đó, chuyển giao công nghệ không chỉ là việc chuyển giao thiết bị mà còn bao gồm cả việc chuyển giao tri thức và kỹ năng. Các chính sách cần tập trung vào việc tạo ra môi trường thể chế thuận lợi cho các TNCs hoạt động. Điều này bao gồm việc cải thiện chính sách thuế, phát triển nguồn nhân lực và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Một môi trường thể chế tốt sẽ giúp thu hút nhiều đầu tư nước ngoài hơn, từ đó thúc đẩy phát triển công nghệ trong nước.
2.1 Khái niệm công ty xuyên quốc gia
Công ty xuyên quốc gia (TNCs) là những doanh nghiệp có hoạt động sản xuất và kinh doanh trên nhiều quốc gia. TNCs thường có khả năng tiếp cận công nghệ tiên tiến và nguồn lực tài chính dồi dào, điều này giúp họ dễ dàng thực hiện chuyển giao công nghệ cho các nước đang phát triển. TNCs không chỉ mang lại vốn đầu tư mà còn tạo ra cơ hội cho các doanh nghiệp trong nước học hỏi và nâng cao năng lực cạnh tranh.
2.2 Chuyển giao công nghệ
Chuyển giao công nghệ là quá trình mà trong đó công nghệ, quy trình sản xuất, và kiến thức được chuyển từ một tổ chức hoặc quốc gia này sang tổ chức hoặc quốc gia khác. Quá trình này có thể diễn ra thông qua nhiều hình thức như đầu tư trực tiếp nước ngoài, hợp tác nghiên cứu, hoặc thông qua các thỏa thuận thương mại. Để chuyển giao công nghệ hiệu quả, cần có sự hỗ trợ từ chính phủ và các chính sách phù hợp nhằm tạo điều kiện cho các TNCs hoạt động.
III. Thực trạng chính sách thúc đẩy chuyển giao công nghệ tại Việt Nam
Thực trạng chính sách thúc đẩy chuyển giao công nghệ từ các TNCs tại Việt Nam cho thấy nhiều điểm tích cực nhưng cũng tồn tại không ít hạn chế. Trong giai đoạn 1996-2017, Việt Nam đã thu hút được nhiều đầu tư nước ngoài từ các TNCs, tuy nhiên, hiệu quả của chuyển giao công nghệ vẫn chưa đạt yêu cầu. Các chính sách hiện hành chưa đủ mạnh để tạo ra sự liên kết chặt chẽ giữa các TNCs và doanh nghiệp trong nước. Điều này dẫn đến việc nhiều công nghệ tiên tiến không được áp dụng hiệu quả trong sản xuất.
3.1 Những thành tựu trong chuyển giao công nghệ
Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong việc thu hút đầu tư nước ngoài từ các TNCs, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ thông tin và sản xuất. Sự hiện diện của các TNCs đã giúp nâng cao năng lực sản xuất và tạo ra nhiều việc làm cho người lao động. Tuy nhiên, việc chuyển giao công nghệ vẫn chủ yếu tập trung vào lắp ráp và gia công, chưa tạo ra giá trị gia tăng cao.
3.2 Những hạn chế trong chuyển giao công nghệ
Mặc dù có nhiều thành tựu, nhưng việc chuyển giao công nghệ tại Việt Nam vẫn gặp nhiều hạn chế. Các TNCs thường chỉ chuyển giao công nghệ ở mức độ thấp, không đủ để nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong nước. Hơn nữa, chính sách bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ còn yếu, dẫn đến việc các doanh nghiệp trong nước không dám đầu tư vào nghiên cứu và phát triển.
IV. Kiến nghị hoàn thiện chính sách thúc đẩy chuyển giao công nghệ
Để nâng cao hiệu quả của chính sách thúc đẩy chuyển giao công nghệ từ các TNCs, Việt Nam cần thực hiện một số kiến nghị quan trọng. Đầu tiên, cần cải thiện môi trường thể chế để thu hút nhiều đầu tư nước ngoài hơn. Thứ hai, cần có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp trong nước nâng cao năng lực hấp thụ công nghệ. Cuối cùng, cần tăng cường bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ để tạo điều kiện cho các TNCs yên tâm đầu tư và chuyển giao công nghệ.
4.1 Đề xuất hoàn thiện môi trường thể chế
Việt Nam cần xây dựng một môi trường thể chế rõ ràng và minh bạch để thu hút các TNCs. Điều này bao gồm việc cải cách chính sách thuế, đơn giản hóa thủ tục hành chính và tạo ra các ưu đãi cho các doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực công nghệ. Một môi trường thể chế tốt sẽ giúp tăng cường niềm tin của các TNCs vào thị trường Việt Nam.
4.2 Đề xuất phát triển nguồn nhân lực
Để nâng cao hiệu quả của chuyển giao công nghệ, Việt Nam cần đầu tư vào phát triển nguồn nhân lực. Cần có các chương trình đào tạo chuyên sâu về công nghệ cho người lao động, từ đó giúp họ có khả năng tiếp nhận và ứng dụng công nghệ mới. Việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao sẽ là yếu tố quyết định trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam.
