I. Tổng Quan Ngành Dừa Bến Tre Tiềm Năng và Vị Thế Hiện Tại
Ngành dừa đóng vai trò quan trọng trong kinh tế, văn hóa, xã hội của Bến Tre. Nghiên cứu, xác định vị trí, năng lực cạnh tranh ngành dừa và đề xuất chiến lược phát triển bền vững là cần thiết. Bến Tre đã hình thành yếu tố cơ bản cho năng lực cạnh tranh vững mạnh, nhưng chưa phát triển hiệu quả. Các yếu tố như liên kết thị trường lỏng lẻo, thể chế hỗ trợ chưa mạnh, hạ tầng giao thông và nghiên cứu kém phát triển còn nhiều hạn chế. Theo IPC (2012), Bến Tre có 52.463 ha dừa, chiếm 61,8% diện tích đất trồng cây lâu năm của tỉnh và chiếm khoảng 37% diện tích dừa của cả nước. Tuy vậy, theo đánh giá của các quốc gia thành viên Hiệp hội dừa Châu Á Thái Bình Dương (APCC), “giá trị sử dụng và giá trị tăng thêm của dừa Việt Nam tương đương với 1 triệu ha”.
1.1. Vai trò của ngành dừa trong kinh tế Bến Tre
Ngành dừa là động lực tăng trưởng kinh tế của Bến Tre, đặc biệt thông qua xuất khẩu. Các sản phẩm từ dừa đa dạng, xuất khẩu sang 80 quốc gia. Cây dừa còn là cây trồng thích ứng với biến đổi khí hậu do khả năng chịu mặn, ngập lụt. Theo tính toán của Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (NN&PTNT) Bến Tre thì trồng dừa chuyên canh có chi phí thấp nhất, nhưng hiệu quả lại đứng hàng thứ 4 (nếu trồng xen cacao thì đứng thứ nhất) trong số 9 hình thức canh tác cây trồng phổ biến hiện nay.
1.2. Thực trạng sản xuất và chế biến dừa tại Bến Tre
Sản xuất dừa tại Bến Tre chủ yếu dừng lại ở kỹ thuật canh tác, chế biến và gia tăng sản lượng. Chưa có nhiều nghiên cứu về sản phẩm sau thu hoạch và thị trường, đặc biệt là nghiên cứu tổng thể về cụm ngành, năng lực cạnh tranh ngành dừa. Giá trị gia tăng của sản phẩm dừa còn thấp do yếu kém về công nghệ. Năng suất sản xuất thấp, chi phí trung gian lớn, các tác nhân trong chuỗi giá trị chưa liên kết chặt chẽ.
II. Thách Thức Của Ngành Dừa Rào Cản Năng Lực Cạnh Tranh
Ngành dừa Bến Tre đối mặt nhiều thách thức ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh. Thương nhân Trung Quốc thu mua dừa nguyên liệu gây khó khăn cho doanh nghiệp trong nước. Thị trường dừa thế giới biến động, bộc lộ sự yếu kém của ngành. Các yếu tố sản xuất chưa chuyên biệt, mô hình sản xuất tích hợp còn hạn chế. Doanh nghiệp chưa nhận thức rõ tầm quan trọng của chiến lược kinh doanh và bí mật công nghệ. Cụm ngành dừa chưa tạo được những yếu tố sản xuất mang tính chuyên biệt, chưa có nhiều mô hình sản xuất tích hợp nhằm gia tăng hiệu quả sản xuất và năng lực cạnh tranh.
2.1. Yếu kém trong chuỗi giá trị ngành dừa
Liên kết thị trường còn lỏng lẻo, mua bán qua nhiều tầng nấc trung gian. Các thể chế hỗ trợ chưa mạnh, hạ tầng giao thông và nghiên cứu còn kém phát triển. Chi phí đầu vào cao, tiêu chuẩn sản phẩm chưa thống nhất tạo ra hạn chế cho doanh nghiệp. Sản phẩm chủ yếu vẫn còn chế biến thô, tiêu thụ nội địa ít, tập trung xuất khẩu ở thị trường dễ tính.
2.2. Hạn chế về công nghệ và quản lý
Trình độ công nghệ còn yếu kém, năng suất sản xuất thấp. Chi phí trung gian chiếm tỷ lệ lớn. Các tác nhân trong chuỗi giá trị sản phẩm dừa chưa có sự liên kết chặt chẽ, hoạt động tự phát. Chính quyền địa phương chưa nhận thức về tầm quan trọng của cụm ngành, chưa phát huy vai trò điều phối.
2.3. Ảnh hưởng của biến động thị trường và cạnh tranh
Thương nhân Trung Quốc tham gia thu mua dừa nguyên liệu gây khó khăn cho doanh nghiệp trong nước. Thị trường dừa thế giới thường xuyên biến động. Cần đánh giá năng lực cạnh tranh và vai trò của nhà nước đối với sự phát triển của ngành.
III. Giải Pháp Nâng Cao Năng Lực Cạnh Tranh Ngành Dừa Bến Tre
Để nâng cao năng lực cạnh tranh ngành dừa Bến Tre, cần phát huy lợi thế trong giai đoạn trồng dừa, nhất là việc xen canh, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật. Xây dựng chiến lược tổ chức sản xuất hợp lý nhằm cắt giảm chi phí trung gian, trước mắt là xây dựng các tổ hợp tác tại nông dân để cung ứng sản phẩm sơ chế. Đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng là ưu tiên hàng đầu. Cần có chiến lược cân bằng lợi ích giữa xuất khẩu dừa trái thô với chế biến trong nước để đảm bảo nguồn nguyên liệu cho doanh nghiệp, đảm bảo an sinh xã hội.
3.1. Phát triển sản xuất và chế biến bền vững
Tiếp tục phát huy lợi thế trong giai đoạn trồng dừa, nhất là việc xen canh, áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật. Xây dựng chiến lược tổ chức sản xuất hợp lý nhằm cắt giảm chi phí trung gian, trước mắt là xây dựng các tổ hợp tác tại nông dân để cung ứng các sản phẩm sơ chế.
3.2. Đầu tư cơ sở hạ tầng và công nghệ
Đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng là những hành động cần được ưu tiên. Nâng cấp công nghệ chế biến để tăng giá trị gia tăng cho sản phẩm dừa. Khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nghiên cứu và phát triển sản phẩm mới.
3.3. Cân bằng lợi ích và phát triển thị trường
Chiến lược cân bằng lợi ích giữa việc xuất khẩu dừa trái thô với chế biến trong nước nhằm đảm bảo nguồn nguyên liệu cho các doanh nghiệp, đảm bảo an sinh xã hội. Tăng cường các hoạt động về phân phối sản phẩm, phát triển thị trường cần được lưu ý.
IV. Chiến Lược Phát Triển Thị Trường và Thương Hiệu Dừa Bến Tre
Chiến lược tăng cường hoạt động phân phối sản phẩm, phát triển thị trường cần được chú trọng. Tăng cường sự liên kết giữa các ngành có liên quan trong cụm ngành dừa. Xây dựng và quảng bá thương hiệu dừa Bến Tre để nâng cao giá trị sản phẩm. Cần có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp trong hoạt động xúc tiến thương mại và mở rộng thị trường. Nhận thức được vai trò to lớn của cây dừa đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, trong thời gian qua, Bến Tre đã có sự đầu tư phát triển cho ngành dừa nhưng chủ yếu chỉ dừng lại ở kỹ thuật canh tác, chế biến và gia tăng sản lượng.
4.1. Mở rộng thị trường tiêu thụ dừa
Phát triển thị trường nội địa và xuất khẩu. Nghiên cứu thị hiếu người tiêu dùng để phát triển sản phẩm phù hợp. Tham gia các hội chợ triển lãm để quảng bá sản phẩm dừa Bến Tre.
4.2. Xây dựng thương hiệu dừa Bến Tre
Xây dựng câu chuyện thương hiệu độc đáo cho dừa Bến Tre. Đăng ký bảo hộ thương hiệu dừa Bến Tre. Nâng cao chất lượng sản phẩm để tạo dựng uy tín với người tiêu dùng.
4.3. Hợp tác và liên kết trong chuỗi giá trị
Tăng cường sự liên kết giữa các ngành có liên quan trong cụm ngành dừa. Hợp tác với các đối tác trong và ngoài nước để phát triển thị trường. Xây dựng chuỗi cung ứng dừa bền vững.
V. Ứng Dụng Nghiên Cứu Mô Hình Phát Triển Ngành Dừa Bền Vững
Các khuyến nghị được rút ra trong nghiên cứu là: tiếp tục phát huy lợi thế trong giai đoạn trồng dừa, nhất là việc xen canh, áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật; xây dựng chiến lược tổ chức sản xuất hợp lý nhằm cắt giảm chi phí trung gian, trước mắt là xây dựng các tổ hợp tác tại nông dân để cung ứng các sản phẩm sơ chế; đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng là những hành động cần được ưu tiên. Tiếp theo, chiến lược cân bằng lợi ích giữa việc xuất khẩu dừa trái thô với chế biến trong nước nhằm đảm bảo nguồn nguyên liệu cho các doanh nghiệp, đảm bảo an sinh xã hội; chiến lược tăng cường các hoạt động về phân phối sản phẩm, phát triển thị trường cần được lưu ý, và cuối cùng là tăng cường sự liên kết giữa các ngành có liên quan trong cụm ngành dừa.
5.1. Phát triển nông nghiệp dừa bền vững
Áp dụng các phương pháp canh tác dừa hữu cơ và bền vững. Quản lý tài nguyên nước hiệu quả trong sản xuất dừa. Bảo tồn đa dạng sinh học trong vườn dừa.
5.2. Phát triển công nghiệp chế biến dừa xanh
Sử dụng công nghệ chế biến thân thiện với môi trường. Giảm thiểu chất thải trong quá trình chế biến dừa. Tái sử dụng các phụ phẩm từ dừa.
VI. Tương Lai Ngành Dừa Bến Tre Cơ Hội và Định Hướng Phát Triển
Ngành dừa Bến Tre có nhiều cơ hội phát triển trong tương lai nhờ nhu cầu tiêu dùng dừa ngày càng tăng trên thế giới. Cần nắm bắt cơ hội này để đưa ngành dừa Bến Tre vươn lên một tầm cao mới. Định hướng phát triển ngành dừa Bến Tre là trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đóng góp quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Nhu cầu nguyên liệu dừa ngày càng tăng cao bởi việc sử dụng để chế biến ra các sản phẩm có tiềm năng tiêu thụ lớn như thực phẩm, mỹ phẩm, dược phẩm, hóa chất… nhất là khi hàng loạt công dụng kỳ diệu của dừa được công bố, ví dụ khả năng đề kháng được virus HIV (ACIAR, 2005 và Ranweera, 2007).
6.1. Cơ hội từ thị trường dừa thế giới
Nhu cầu tiêu dùng dừa ngày càng tăng trên thế giới. Xu hướng sử dụng các sản phẩm tự nhiên và hữu cơ. Các hiệp định thương mại tự do mở ra cơ hội xuất khẩu dừa.
6.2. Định hướng phát triển ngành dừa Bến Tre
Trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh. Nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm dừa. Phát triển ngành dừa bền vững và thân thiện với môi trường.
