Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển bền vững, môi trường ngày càng trở thành mối quan tâm hàng đầu không chỉ của các quốc gia mà còn của từng doanh nghiệp (DN). Theo báo cáo hoạt động sản xuất kinh doanh của Công ty Cổ phần Đầu tư Xây dựng Bê tông Huy Hoàng (BTHH), chi phí môi trường (CPMT) chiếm tỷ trọng khoảng 4,8% đến 6,81% tổng chi phí sản xuất kinh doanh trong giai đoạn 2017-2018. Tuy nhiên, công tác kế toán CPMT tại các DN sản xuất bê tông thương phẩm, trong đó có BTHH, vẫn chưa được thực hiện một cách triệt để và hiệu quả, dẫn đến khó khăn trong việc kiểm soát và giảm thiểu chi phí này.

Luận văn tập trung nghiên cứu công tác kế toán CPMT tại BTHH, một DN chuyên sản xuất bê tông thương phẩm với hệ thống 4 trạm trộn hiện đại, phục vụ các công trình xây dựng dân dụng, công nghiệp và hạ tầng tại TP. Hồ Chí Minh và các tỉnh lân cận. Mục tiêu nghiên cứu là khảo sát thực trạng kế toán CPMT, nhận diện các hạn chế trong công tác kiểm soát chi phí môi trường và đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý CPMT tại DN.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các chi phí liên quan đến hoạt động bảo vệ môi trường (HĐBVMT) tại BTHH trong giai đoạn 2017-2018, bao gồm chi phí nhân công, nguyên vật liệu, khấu hao tài sản cố định, dịch vụ mua ngoài và các chi phí khác. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc giúp DN nhận diện đầy đủ CPMT, từ đó kiểm soát và giảm thiểu chi phí, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh và bảo vệ môi trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về kế toán chi phí môi trường và hệ thống kiểm soát nội bộ (HTKSNB) trong DN. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết kế toán chi phí môi trường: CPMT được định nghĩa là các chi phí phát sinh liên quan đến thiệt hại và bảo vệ môi trường trong quá trình sản xuất kinh doanh. CPMT bao gồm chi phí xử lý chất thải, chi phí ngăn ngừa ô nhiễm, chi phí quản lý môi trường, chi phí vật liệu và chế biến chất thải. Phân loại CPMT theo dòng vật liệu và năng lượng giúp DN nhận diện và kiểm soát chi phí một cách toàn diện.

  2. Lý thuyết hệ thống kiểm soát nội bộ (HTKSNB): HTKSNB là hệ thống các thủ tục, quy trình nhằm đảm bảo tính chính xác, đầy đủ và hợp pháp của các thông tin kế toán, đồng thời kiểm soát các rủi ro liên quan đến chi phí môi trường. HTKSNB bao gồm các yếu tố: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin truyền thông và giám sát.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: chi phí nhân công môi trường, chi phí nguyên vật liệu và công cụ dụng cụ, chi phí khấu hao tài sản cố định, chi phí dịch vụ mua ngoài, và các chi phí khác liên quan đến HĐBVMT.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp định tính và định lượng nhằm đánh giá thực trạng kế toán CPMT tại BTHH:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu chính được thu thập từ các chứng từ kế toán, báo cáo tài chính, bảng tính chi phí môi trường năm 2017 và 2018, cùng với kết quả phỏng vấn các cán bộ quản lý, kế toán trưởng, nhân viên phòng kế toán, phòng quản lý chất lượng và trưởng phòng sản xuất tại BTHH.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả với các chỉ số trung bình, trung vị, độ lệch chuẩn để phân tích số liệu chi phí môi trường. Phân tích so sánh giữa lý thuyết và thực tiễn nhằm nhận diện các hạn chế trong công tác kế toán CPMT.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu tập trung vào giai đoạn 2017-2018, kết hợp khảo sát thực tế tại 4 trạm sản xuất bê tông của BTHH tại TP. Hồ Chí Minh và Sóc Trăng.

Cỡ mẫu khảo sát gồm các cán bộ chủ chốt trong công ty, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ trọng CPMT trên tổng chi phí sản xuất kinh doanh: Năm 2017, CPMT chiếm 6,81% tổng chi phí sản xuất kinh doanh, giảm xuống còn 4,8% vào năm 2018, cho thấy sự biến động và chưa ổn định trong kiểm soát chi phí môi trường.

  2. Cơ cấu chi phí môi trường: Chi phí khấu hao tài sản cố định chiếm tỷ trọng lớn nhất trong CPMT (hơn 38 triệu đồng năm 2018), tiếp theo là chi phí dịch vụ mua ngoài (khoảng 9 triệu đồng), chi phí nguyên vật liệu và công cụ dụng cụ (khoảng 5,8 triệu đồng), và chi phí nhân công bộ phận môi trường (khoảng 4 triệu đồng).

  3. Thực trạng nhận diện và phân loại CPMT: Công ty chủ yếu nhận diện CPMT là các chi phí xử lý chất thải cuối cùng và chi phí tuân thủ pháp luật môi trường, chưa bao quát đầy đủ các chi phí ẩn trong nguyên vật liệu, nhân công và các chi phí sản xuất chung. Một số chi phí liên quan đến môi trường như chi phí bảo hiểm xã hội cho nhân công môi trường, chi phí tiết kiệm điện, chi phí phế phẩm tái sử dụng chưa được nhận diện rõ ràng.

  4. Hệ thống kiểm soát nội bộ về CPMT còn hạn chế: HTKSNB hiện tại của BTHH chưa có quy trình kiểm soát riêng biệt cho CPMT mà chỉ coi CPMT là một phần của chi phí sản xuất chung. Việc kiểm soát chi phí nhân công, vật liệu, khấu hao và dịch vụ mua ngoài phục vụ HĐBVMT chưa được thực hiện chặt chẽ, dẫn đến khó khăn trong việc theo dõi và phân bổ chi phí chính xác.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do nhận thức chưa đầy đủ về vai trò và tầm quan trọng của kế toán CPMT trong DN sản xuất bê tông thương phẩm. Việc chưa phân tách rõ ràng các khoản chi phí môi trường trong hệ thống kế toán làm giảm hiệu quả kiểm soát và quản lý chi phí. So sánh với các nghiên cứu trong ngành chế biến thủy sản và hóa dầu, BTHH còn thiếu các quy trình kiểm soát nội bộ chuyên biệt cho CPMT, dẫn đến việc không tận dụng được các cơ hội tiết kiệm chi phí và giảm thiểu tác động môi trường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ trọng các khoản chi phí môi trường theo từng năm, bảng tổng hợp chi phí chi tiết theo từng loại chi phí, và sơ đồ quy trình kiểm soát chi phí nhân công, vật liệu, khấu hao và dịch vụ mua ngoài. Các biểu đồ này giúp minh họa rõ ràng sự phân bổ và biến động CPMT, từ đó làm cơ sở cho việc đề xuất giải pháp hoàn thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện môi trường kiểm soát CPMT: Thiết lập hệ thống kiểm soát nội bộ riêng biệt cho CPMT, bao gồm các quy trình nhận diện, phân loại và kiểm soát chi phí môi trường. Chủ thể thực hiện là Ban Giám đốc và phòng kế toán, triển khai trong vòng 6 tháng.

  2. Nâng cao nhận thức và đào tạo nhân sự: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kế toán CPMT cho cán bộ kế toán và quản lý sản xuất nhằm nâng cao hiểu biết và kỹ năng kiểm soát chi phí môi trường. Thời gian thực hiện trong 3 tháng, do phòng nhân sự phối hợp với phòng kế toán tổ chức.

  3. Xây dựng hệ thống báo cáo và phân tích CPMT chi tiết: Phát triển hệ thống báo cáo kế toán chi tiết về CPMT theo từng loại chi phí và từng trạm sản xuất, giúp theo dõi và đánh giá hiệu quả kiểm soát chi phí. Thực hiện trong 4 tháng, do phòng kế toán chủ trì.

  4. Áp dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát CPMT: Sử dụng phần mềm kế toán tích hợp chức năng theo dõi và phân bổ CPMT tự động, giảm thiểu sai sót và tăng tính minh bạch. Chủ thể thực hiện là phòng công nghệ thông tin phối hợp với phòng kế toán, triển khai trong 6 tháng.

  5. Tăng cường giám sát và đánh giá định kỳ: Thiết lập quy trình giám sát, đánh giá hiệu quả kiểm soát CPMT hàng quý, từ đó điều chỉnh kịp thời các biện pháp quản lý. Ban kiểm soát nội bộ và phòng kế toán chịu trách nhiệm thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo doanh nghiệp sản xuất bê tông thương phẩm: Giúp nhận diện và kiểm soát chi phí môi trường hiệu quả, từ đó nâng cao hiệu quả sản xuất và bảo vệ môi trường.

  2. Phòng kế toán và kiểm toán nội bộ: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng hệ thống kế toán CPMT chuyên biệt, nâng cao chất lượng báo cáo và kiểm soát chi phí.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, quản trị kinh doanh: Là tài liệu tham khảo quý giá về kế toán chi phí môi trường trong ngành sản xuất bê tông, góp phần phát triển nghiên cứu trong lĩnh vực này.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về môi trường và tài chính: Hỗ trợ đánh giá thực trạng và hiệu quả quản lý chi phí môi trường tại các DN sản xuất, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi phí môi trường là gì và tại sao cần kế toán riêng cho chi phí này?
    Chi phí môi trường là các chi phí phát sinh liên quan đến thiệt hại và bảo vệ môi trường trong quá trình sản xuất kinh doanh. Kế toán riêng giúp DN nhận diện đầy đủ, kiểm soát và giảm thiểu chi phí, nâng cao hiệu quả quản lý và tuân thủ pháp luật.

  2. Phân loại chi phí môi trường theo dòng vật liệu có ý nghĩa gì?
    Phân loại theo dòng vật liệu giúp DN nhận diện chi phí không chỉ ở khâu xử lý chất thải mà còn ở nguyên vật liệu và chế biến chất thải, từ đó kiểm soát chi phí một cách toàn diện và chính xác hơn.

  3. Tại sao CPMT tại BTHH lại chiếm tỷ trọng lớn trong chi phí sản xuất?
    Do đặc thù ngành sản xuất bê tông thương phẩm sử dụng nhiều nguyên vật liệu và phát sinh nhiều chất thải, cùng với các chi phí khấu hao tài sản cố định phục vụ HĐBVMT, nên CPMT chiếm tỷ trọng đáng kể trong tổng chi phí.

  4. Hệ thống kiểm soát nội bộ hiện tại của BTHH có những hạn chế gì?
    HTKSNB chưa có quy trình kiểm soát riêng cho CPMT, các chi phí môi trường chưa được phân tách rõ ràng, dẫn đến khó khăn trong theo dõi và quản lý chi phí môi trường hiệu quả.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả kế toán CPMT tại DN sản xuất bê tông?
    Hoàn thiện môi trường kiểm soát, đào tạo nhân sự, xây dựng hệ thống báo cáo chi tiết, áp dụng công nghệ thông tin và tăng cường giám sát định kỳ là các giải pháp thiết thực giúp nâng cao hiệu quả kế toán CPMT.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về kế toán chi phí môi trường và hệ thống kiểm soát nội bộ trong DN sản xuất bê tông thương phẩm.
  • Thực trạng kế toán CPMT tại Công ty Bê tông Huy Hoàng cho thấy CPMT chiếm tỷ trọng từ 4,8% đến 6,81% tổng chi phí sản xuất kinh doanh, với nhiều hạn chế trong nhận diện và kiểm soát chi phí.
  • Các hạn chế chủ yếu do chưa có hệ thống kiểm soát nội bộ chuyên biệt cho CPMT và chưa phân tách rõ ràng các khoản chi phí môi trường trong kế toán.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp hoàn thiện môi trường kiểm soát, nâng cao nhận thức, xây dựng hệ thống báo cáo chi tiết, ứng dụng công nghệ và tăng cường giám sát nhằm nâng cao hiệu quả quản lý CPMT.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 6-12 tháng và đánh giá hiệu quả định kỳ để điều chỉnh phù hợp.

Hành động ngay hôm nay để hoàn thiện kế toán chi phí môi trường, góp phần phát triển bền vững cho doanh nghiệp và bảo vệ môi trường sống!