Cải thiện khả năng nghe cho học sinh lớp 11 tại trường THPT Đông Anh

• Tác giả: Đỗ Thị Hồng Dung
• Người hướng dẫn: Đỗ Bá Quý, MEd
• Trường học: Vietnam National University, Hanoi University of Languages & International Studies
• Chuyên ngành: English Teaching Methodology
• Đề tài: Cải Thiện Khả Năng Nghe Cho Học Sinh Lớp 11 Tại Trường THPT Đông Anh Thông Qua Phát Triển Kỹ Năng Nghe Dựa Trên Đọc
• Loại tài liệu: minor thesis
• Năm xuất bản: 2010
• Địa điểm: Hanoi

• Declaration
• List of figures
• 1. PART A: INTRODUCTION
• 1.1. Rationale for the study
• 1.2. Objectives and significance of the study
• 1.3. Scope of the study
• 1.4. Methods of the study
• 1.5. Organization of the study
• 2. PART B: DEVELOPMENT
• 2. CHAPTER 1: LITERATURE REVIEW
• 2.1. Definition of listening and listening comprehension
• 2.1.1. Definition of listening
• 2.1.2. Definition of listening comprehension
• 2.2. Significance of listening
• 2.3. Nature of listening
• 2.4. Strategies of listening comprehension
• 2.5. Factors affecting listening comprehension
• 2.6. Approaches to teaching listening comprehension
• 2.7. Stages in teaching listening
• 2.7.1. Pre-listening stage
• 2.7.2. While listening stage
• 2.7.3. Post-listening stage
• 2.8. Relationship between teaching listening comprehension and reading comprehension
• 3. CHAPTER 2: BACKGROUND OF THE STUDY
• 3.1. The teaching and learning conditions
• 3.2. Data collecting instruments
• 3.2.1. Pre and post-tests
• 3.2.2. Pre and post-questionnaire
• 4. CHAPTER 3: DATA ANALYSIS AND DISCUSSION
• 4.1. Analysis of the pre, post-test and interview
• 4.2. Analysis of the pre, post-questionnaire and interviews
• 4.3. Analysis of the class observations
• 4.4. Combining listening with reading and other skills
• 4.5. Providing background knowledge particularly the cultural knowledge in language teaching
• 4.6. Developing students’ micro skills
• 4.7. Textbook-based learning and other listening contexts
• 4.8. Combining “intensive listening" with “extensive listening”
• 4.9. Limitations and suggestions for further study
• 4.9.1. Limitations of the study
• 4.9.2. Suggestions for further study
• 5. PART C: CONCLUSION

I. Cải thiện khả năng nghe

Việc cải thiện khả năng nghe cho học sinh lớp 11 tại trường THPT Đông Anh là một nhiệm vụ quan trọng trong giáo dục hiện nay. Kỹ năng nghe không chỉ là một trong bốn kỹ năng ngôn ngữ cơ bản mà còn là nền tảng cho việc học tập và giao tiếp hiệu quả. Theo nghiên cứu, nhiều học sinh gặp khó khăn trong việc tiếp thu thông tin qua nghe, dẫn đến việc họ cảm thấy chán nản và không tự tin trong việc sử dụng tiếng Anh. Do đó, việc phát triển các phương pháp giảng dạy hiệu quả là cần thiết để nâng cao khả năng nghe của học sinh. Một trong những phương pháp được đề xuất là kết hợp giữa phát triển kỹ năng nghe và đọc hiểu. Điều này không chỉ giúp học sinh cải thiện khả năng nghe mà còn tăng cường khả năng hiểu văn bản, từ đó tạo ra một môi trường học tập tích cực hơn.

1.1. Tầm quan trọng của kỹ năng nghe

Kỹ năng nghe đóng vai trò quan trọng trong việc học ngoại ngữ. Theo Wilt (1950), con người dành khoảng 45% thời gian giao tiếp để nghe. Điều này cho thấy rằng kỹ năng nghe không chỉ là một phần của quá trình học mà còn là một yếu tố quyết định trong việc tiếp thu kiến thức. Việc cải thiện khả năng nghe giúp học sinh không chỉ hiểu được nội dung bài học mà còn phát triển khả năng giao tiếp và tư duy phản biện. Hơn nữa, việc nghe hiểu tốt sẽ tạo điều kiện cho học sinh tham gia vào các hoạt động giao tiếp thực tế, từ đó nâng cao sự tự tin và khả năng sử dụng ngôn ngữ trong cuộc sống hàng ngày.

II. Phát triển kỹ năng nghe dựa trên đọc

Phát triển kỹ năng nghe thông qua việc đọc là một phương pháp hiệu quả được nhiều nhà nghiên cứu khuyến nghị. Việc kết hợp giữa đọc hiểu và kỹ năng nghe không chỉ giúp học sinh tiếp thu thông tin một cách dễ dàng hơn mà còn tạo ra sự liên kết giữa các kỹ năng ngôn ngữ. Theo Anderson và Lynch (1988), việc hiểu một bài nói không chỉ dựa vào khả năng nghe mà còn cần đến kiến thức ngữ nghĩa và ngữ pháp. Do đó, việc đọc hiểu trước khi nghe có thể giúp học sinh hình thành bối cảnh và dự đoán nội dung, từ đó nâng cao khả năng tiếp nhận thông tin. Hơn nữa, việc sử dụng tài liệu học tập phong phú và đa dạng sẽ giúp học sinh phát triển kỹ năng giao tiếp và kỹ năng nghe một cách toàn diện.

2.1. Các phương pháp giảng dạy hiệu quả

Để cải thiện khả năng nghe cho học sinh, giáo viên cần áp dụng các phương pháp giảng dạy đa dạng và linh hoạt. Việc sử dụng các tài liệu nghe phong phú, từ các đoạn hội thoại thực tế đến các bài nghe có nội dung gần gũi với học sinh sẽ giúp họ dễ dàng tiếp cận và hiểu bài hơn. Ngoài ra, việc tổ chức các hoạt động nhóm, thảo luận và thực hành nghe sẽ tạo ra môi trường học tập tích cực, khuyến khích học sinh tham gia và thể hiện ý kiến của mình. Hơn nữa, việc đánh giá thường xuyên và cung cấp phản hồi kịp thời sẽ giúp học sinh nhận thức được sự tiến bộ của bản thân và từ đó nâng cao động lực học tập.

III. Đánh giá và hỗ trợ học sinh

Đánh giá kỹ năng nghe của học sinh là một phần quan trọng trong quá trình giảng dạy. Việc sử dụng các bài kiểm tra trước và sau khi áp dụng phương pháp giảng dạy mới sẽ giúp giáo viên nhận biết được sự tiến bộ của học sinh. Hơn nữa, việc thu thập ý kiến phản hồi từ học sinh về các hoạt động học tập cũng rất cần thiết. Điều này không chỉ giúp giáo viên điều chỉnh phương pháp giảng dạy mà còn tạo cơ hội cho học sinh thể hiện quan điểm và cảm nhận của mình. Việc hỗ trợ học sinh thông qua các hoạt động bổ trợ như câu lạc bộ tiếng Anh, các buổi học thêm sẽ giúp họ tự tin hơn trong việc sử dụng kỹ năng nghe và giao tiếp.

3.1. Tạo động lực cho học sinh

Để nâng cao khả năng nghe cho học sinh, việc tạo động lực học tập là rất quan trọng. Giáo viên cần khuyến khích học sinh tham gia vào các hoạt động học tập một cách tích cực và chủ động. Việc tổ chức các cuộc thi, trò chơi học tập hoặc các hoạt động ngoại khóa liên quan đến tiếng Anh sẽ giúp học sinh cảm thấy hứng thú hơn với việc học. Hơn nữa, việc khen thưởng và công nhận những nỗ lực của học sinh sẽ tạo ra động lực mạnh mẽ, giúp họ phấn đấu hơn trong việc cải thiện kỹ năng nghe và giao tiếp.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của tiếng Anh như một ngôn ngữ quốc tế, việc nâng cao năng lực nghe hiểu tiếng Anh của học sinh trung học phổ thông trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo ước tính, tiếng Anh hiện là ngôn ngữ chính thức hoặc đồng chính thức tại hơn 45 quốc gia, đồng thời được sử dụng rộng rãi ở nhiều quốc gia khác. Tại Việt Nam, tiếng Anh đã trở thành môn học bắt buộc trong chương trình giáo dục phổ thông, đặc biệt là ở bậc trung học phổ thông. Tuy nhiên, kỹ năng nghe hiểu vẫn được đánh giá là kỹ năng khó khăn nhất đối với nhiều học sinh, trong đó có học sinh khối 11 trường THPT Đông Anh.

Mục tiêu chính của nghiên cứu là xác định những khó khăn mà học sinh khối 11 tại trường THPT Đông Anh gặp phải trong việc học nghe hiểu tiếng Anh, đồng thời tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng và đánh giá hiệu quả của việc kết hợp dạy kỹ năng đọc nhằm phát triển kỹ năng nghe. Nghiên cứu được thực hiện trong học kỳ hai năm học 2009-2010 với sự tham gia của 200 học sinh khối 11 và 7 giáo viên tiếng Anh tại trường.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cải thiện điểm số trung bình môn tiếng Anh của học sinh, tăng cường sự hứng thú, tự tin và thái độ tích cực trong học tập kỹ năng nghe. Qua đó, nghiên cứu góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy tiếng Anh tại trường, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho việc áp dụng phương pháp dạy nghe kết hợp đọc trong các trường phổ thông khác.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về kỹ năng nghe hiểu trong giảng dạy tiếng Anh như ngôn ngữ thứ hai (EFL). Đầu tiên, khái niệm nghe hiểu được định nghĩa là quá trình nhận biết, giải mã và hiểu thông tin ngôn ngữ nói, bao gồm cả kiến thức ngôn ngữ và phi ngôn ngữ (Buck, 1984; Anderson & Lynch, 1988). Thứ hai, mô hình xử lý thông tin trong nghe hiểu được phân thành hai quá trình chính: bottom-up (xử lý từ âm thanh đến ý nghĩa) và top-down (dựa vào kiến thức nền và ngữ cảnh để dự đoán và hiểu nội dung). Hai quá trình này hoạt động đồng thời và bổ trợ cho nhau.

Các khái niệm chính bao gồm:

• Kỹ năng nghe vi mô (micro-skills): phân biệt âm, dự đoán, đoán nghĩa từ ngữ cảnh.
• Chiến lược nghe hiểu: kỹ thuật giúp người học tập trung vào thông tin quan trọng, dự đoán nội dung, và ghi nhớ thông tin.
• Yếu tố ảnh hưởng đến nghe hiểu: bao gồm yếu tố người nghe (vốn từ vựng, kiến thức nền, thái độ), người nói (giọng điệu, tốc độ, giọng địa phương), nội dung và phương tiện hỗ trợ (hình ảnh, âm thanh).
• Mối quan hệ giữa nghe và đọc: đọc cung cấp vốn từ vựng, ngữ pháp và kiến thức nền giúp cải thiện khả năng nghe hiểu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp cả định lượng và định tính nhằm đảm bảo tính chính xác và toàn diện của dữ liệu. Cỡ mẫu gồm 200 học sinh khối 11 tại trường THPT Đông Anh, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện do tính khả thi trong điều kiện nghiên cứu.

Nguồn dữ liệu thu thập bao gồm:

• Bài kiểm tra trước và sau can thiệp: đánh giá năng lực nghe hiểu của học sinh qua các dạng bài tập điền từ, đúng/sai và trả lời câu hỏi.
• Bảng câu hỏi khảo sát trước và sau can thiệp: thu thập thông tin về thái độ, sự tự tin, hứng thú và hành vi học tập kỹ năng nghe.
• Quan sát lớp học: ghi nhận sự tương tác giữa giáo viên và học sinh, mức độ tham gia của học sinh trong các hoạt động nghe.
• Phỏng vấn không chính thức: khai thác sâu hơn về quan điểm và cảm nhận của học sinh về việc học nghe.

Thời gian nghiên cứu kéo dài trong 10 tiết học nghe ở học kỳ hai, trong đó học sinh được giao đọc trước các bài đọc liên quan đến chủ đề nghe nhằm trang bị từ vựng, ngữ pháp và kiến thức nền cần thiết.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Cải thiện điểm số nghe hiểu: Điểm trung bình bài kiểm tra nghe tăng từ 5.5 lên 6.1 sau can thiệp, cho thấy sự tiến bộ rõ rệt về năng lực nghe của học sinh. Học sinh làm tốt hơn ở các dạng bài điền từ và đúng/sai so với trả lời câu hỏi mở, do đó cần trang bị kỹ năng xử lý câu hỏi dạng này.
2. Tăng điểm trung bình môn tiếng Anh: Điểm trung bình môn tiếng Anh của học sinh tăng từ 5.5 lên 6.2, minh chứng cho mối liên hệ tích cực giữa kỹ năng nghe và năng lực tiếng Anh tổng thể.
3. Thay đổi thái độ và nhận thức: Tỷ lệ học sinh cho rằng nghe là kỹ năng khó nhất giảm từ 35% xuống 18%. Số học sinh đánh giá kỹ năng nghe rất quan trọng tăng từ 32% lên 83%.
4. Giảm các yếu tố cản trở nghe hiểu: Tỷ lệ học sinh cho rằng thiếu từ vựng, ngữ pháp và kiến thức nền là nguyên nhân chính giảm từ 74% xuống 48% sau can thiệp.
5. Tăng sự tự tin và hứng thú: Học sinh cảm thấy bài nghe thú vị hơn, tỷ lệ học sinh tự tin trong các tiết nghe tăng từ 21% lên 53%.
6. Thay đổi hành vi học tập: Trước can thiệp, gần 50% học sinh không có hành động cụ thể để cải thiện nghe; sau can thiệp, 30% học sinh chủ động đọc tài liệu liên quan trước khi nghe và không còn học sinh nào không làm gì để cải thiện kỹ năng nghe.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy việc kết hợp dạy kỹ năng đọc trước khi nghe giúp học sinh trang bị vốn từ vựng, ngữ pháp và kiến thức nền cần thiết, từ đó giảm bớt khó khăn trong việc hiểu nội dung nghe. Việc áp dụng chiến lược nghe như dự đoán, ghi chú từ khóa giúp học sinh xử lý tốt hơn các dạng bài tập phức tạp như trả lời câu hỏi mở. Sự thay đổi tích cực trong thái độ và hành vi học tập chứng tỏ can thiệp đã tạo động lực và nâng cao sự chủ động của học sinh trong việc học tiếng Anh.

So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này đồng nhất với quan điểm rằng kỹ năng nghe và đọc có mối quan hệ hỗ trợ lẫn nhau, và việc tích hợp hai kỹ năng này trong giảng dạy là cần thiết để nâng cao hiệu quả học tập. Việc sử dụng đa dạng phương pháp và hoạt động trong từng giai đoạn nghe (trước, trong và sau khi nghe) cũng góp phần tạo môi trường học tập tích cực, tăng cường sự tương tác và hứng thú của học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình trước và sau can thiệp, biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ học sinh theo từng mức độ đánh giá về kỹ năng nghe, cũng như bảng tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng và hành vi học tập.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tích hợp dạy kỹ năng nghe với đọc và các kỹ năng khác: Giáo viên cần xây dựng các bài học kết hợp nghe-đọc, nghe-nói, nghe-viết nhằm phát triển toàn diện kỹ năng ngôn ngữ và tăng hứng thú học tập. Thời gian thực hiện: ngay trong các năm học hiện tại; chủ thể: giáo viên tiếng Anh.
2. Cung cấp kiến thức nền và văn hóa trước khi nghe: Trước mỗi bài nghe, giáo viên nên giới thiệu từ vựng, ngữ pháp và kiến thức văn hóa liên quan để học sinh dễ dàng tiếp nhận và hiểu nội dung. Thời gian: trong mỗi tiết học nghe; chủ thể: giáo viên.
3. Phát triển kỹ năng nghe vi mô cho học sinh: Tập trung rèn luyện kỹ năng phân biệt âm, dự đoán nội dung và đoán nghĩa từ ngữ cảnh thông qua các bài tập chuyên biệt. Thời gian: xuyên suốt khóa học; chủ thể: giáo viên và học sinh.
4. Khuyến khích luyện nghe thường xuyên ngoài lớp học: Học sinh nên được hướng dẫn và tạo điều kiện tiếp xúc với các nguồn nghe đa dạng như phim, bản tin, bài hát tiếng Anh để nâng cao khả năng nghe rộng. Thời gian: liên tục; chủ thể: học sinh, phụ huynh và nhà trường hỗ trợ.
5. Đa dạng hóa tài liệu và phương pháp giảng dạy: Giáo viên cần sử dụng các tài liệu phong phú, sinh động và áp dụng các phương pháp giảng dạy hiện đại nhằm tạo môi trường học tập tích cực, giảm áp lực và tăng sự tham gia của học sinh. Thời gian: ngay từ đầu năm học; chủ thể: giáo viên và nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên tiếng Anh trung học phổ thông: Nghiên cứu cung cấp phương pháp và chiến lược giảng dạy nghe hiệu quả, giúp cải thiện kỹ năng nghe của học sinh và nâng cao chất lượng giảng dạy.
2. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ chuyên môn: Tài liệu giúp xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và phát triển chương trình giảng dạy tiếng Anh phù hợp với thực tế.
3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành sư phạm tiếng Anh: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn về phương pháp dạy nghe kết hợp đọc, hỗ trợ nghiên cứu và thực hành sư phạm.
4. Phụ huynh học sinh: Giúp hiểu rõ hơn về khó khăn và phương pháp hỗ trợ con em trong việc học tiếng Anh, đặc biệt là kỹ năng nghe, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao kỹ năng nghe lại khó đối với học sinh Việt Nam?
   Nguyên nhân chính là do thiếu vốn từ vựng, ngữ pháp và kiến thức nền, cùng với tốc độ nói nhanh, giọng địa phương và thiếu môi trường luyện tập thực tế. Ví dụ, nhiều học sinh không quen với giọng Anh-Mỹ hoặc Anh-Anh trong các bài nghe.

2. Việc kết hợp dạy kỹ năng đọc trước khi nghe có lợi ích gì?
   Đọc giúp học sinh làm quen với từ vựng, cấu trúc ngữ pháp và kiến thức văn hóa liên quan, từ đó tăng khả năng dự đoán và hiểu nội dung nghe. Nghiên cứu cho thấy sau khi đọc trước, điểm nghe của học sinh tăng đáng kể.

3. Làm thế nào để học sinh cải thiện kỹ năng nghe tại nhà?
   Học sinh nên luyện nghe thường xuyên qua các nguồn như phim, bản tin, bài hát tiếng Anh, đồng thời thực hành ghi chú từ khóa và dự đoán nội dung. Việc luyện nghe đa dạng giúp tăng khả năng phản xạ và hiểu ngôn ngữ tự nhiên.

4. Các chiến lược nghe hiệu quả cho học sinh là gì?
   Chiến lược bao gồm nghe để lấy ý chính, dự đoán nội dung, ghi chú từ khóa, đoán nghĩa từ ngữ cảnh và tóm tắt thông tin. Ví dụ, khi nghe câu hỏi bắt đầu bằng "Where", học sinh nên tập trung vào thông tin về địa điểm.

5. Làm sao giáo viên có thể tạo môi trường học nghe tích cực?
   Giáo viên nên sử dụng tài liệu phong phú, kết hợp các hoạt động tương tác, khuyến khích học sinh tham gia tích cực và tạo không khí thân thiện, giảm áp lực. Việc sử dụng công nghệ như máy chiếu, máy nghe giúp bài học sinh động hơn.

Kết luận

• Nghiên cứu đã xác định được các khó khăn chính của học sinh trong kỹ năng nghe, bao gồm thiếu từ vựng, ngữ pháp và kiến thức nền.
• Việc kết hợp dạy kỹ năng đọc trước khi nghe giúp cải thiện đáng kể năng lực nghe hiểu và thái độ học tập của học sinh.
• Học sinh trở nên tự tin, hứng thú và tích cực hơn trong các tiết học nghe sau can thiệp.
• Giáo viên cần phát triển kỹ năng nghe vi mô và áp dụng đa dạng phương pháp giảng dạy để nâng cao hiệu quả học tập.
• Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho việc giảng dạy tiếng Anh tại các trường phổ thông, đồng thời đề xuất các giải pháp thực tiễn cho giáo viên và nhà quản lý.

Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng quy mô nghiên cứu, kéo dài thời gian can thiệp và phát triển thêm các kỹ thuật dạy nghe tích hợp với các kỹ năng khác. Đề nghị các giáo viên và nhà trường áp dụng phương pháp này để nâng cao chất lượng giảng dạy tiếng Anh.

Hành động ngay hôm nay: Giáo viên nên bắt đầu tích hợp bài đọc liên quan trước mỗi bài nghe, đồng thời khuyến khích học sinh luyện nghe thường xuyên tại nhà để đạt hiệu quả tối ưu.