Các yếu tố hành vi ảnh hưởng đến thiên kiến bầy đàn: Nghiên cứu trường hợp thị trường chứng khoán TP.HCM

• Tác giả: Doan Thi Mai Phuong
• Người hướng dẫn: Prof. Nguyen Dong Phong
• Trường học: University of Economics Ho Chi Minh City
• Chuyên ngành: Behavioral Finance
• Đề tài: Các Yếu Tố Hành Vi Ảnh Hưởng Đến Thiên Kiến Bầy Đàn Trên Thị Trường Chứng Khoán TP.HCM
• Loại tài liệu: Thesis
• Năm xuất bản: 2015
• Địa điểm: Ho Chi Minh City

• 1. CHAPTER 1: INTRODUCTION
• 1.1. Significance of the research
• 1.2. Structure of the study
• 2. CHAPTER 2: LITERATURE REVIEW
• 2.1. Review on some behavioral factors and herding bias in stock market
• 2.2. Illusion of control bias
• 3. CHAPTER 3: RESEARCH METHODOLOGY
• 3.1. Scales measurement of Risk Tolerance
• 3.2. Scales measurement of Over-confidence
• 3.3. Scale measurement of Self-monitoring
• 3.4. Scale measurement of Gambler’s Fallacy
• 3.5. Scale measurement of Illusion of control
• 3.6. Data collection methods
• 3.7. Data analysis methods
• 3.8. Test of scale measurement reliability
• 3.9. Exploration factor analysis (EFA)
• 4. CHAPTER 4: DATA ANALYSIS AND FINDINGS
• 4.1. Refinement of measurement scales
• 4.2. Result of Cronbach’s alpha analysis of formal survey (N=205)
• 4.3. Testing the assumptions of regression
• 4.4. Results of hypothesis testing
• 5. CHAPTER 5: CONCLUSIONS AND IMPLICATIONS

I. Tổng quan về thiên kiến bầy đàn trên thị trường chứng khoán

Thị trường chứng khoán (TTCK) ngày càng trở nên khó dự đoán, vượt quá khả năng giải thích của các lý thuyết tài chính truyền thống. Kinh tế học hành vi, trái lại, cung cấp một góc nhìn hữu ích trong bối cảnh thị trường biến động hiện nay. Thiên kiến bầy đàn, một hiện tượng hành vi phổ biến, giải thích sự biến động quá mức và các xu hướng ngắn hạn trên thị trường tài chính. Tuy nhiên, nghiên cứu về hiệu ứng bầy đàn và tác động của nó lên thị trường tài chính, đặc biệt là thị trường chứng khoán TP.HCM, còn hạn chế. Nghiên cứu của Doan Thi Mai Phuong (2015) cho thấy các quyết định của nhà đầu tư phụ thuộc nhiều vào yếu tố tâm lý hơn là phân tích cơ bản và kỹ thuật. Nhà đầu tư thường thích các danh mục đầu tư ngắn hạn (T+3) hơn dài hạn, và do hiểu biết hạn chế về chứng khoán, họ coi thị trường như một "casino" nơi may mắn đóng vai trò quan trọng. Sự tự tin thái quá cũng dẫn đến sai lầm trong đầu tư ngắn hạn. Theo Phu (2010), thiên kiến bầy đàn là yếu tố quan trọng dẫn đến biến động giá cổ phiếu. Khi giá cổ phiếu tăng, nhiều nhà đầu tư mua vào với hy vọng giá tiếp tục tăng, nhưng giá chỉ tăng đến một mức nhất định rồi giảm. Ngược lại, khi giá giảm, nhà đầu tư lo sợ giá sẽ tiếp tục giảm và bán tháo, gây áp lực lớn lên thị trường.

1.1. Vai trò của kinh tế học hành vi trong phân tích thị trường

Kinh tế học hành vi cung cấp một lăng kính mới để hiểu cách nhà đầu tư ra quyết định, vượt ra ngoài các giả định về tính hợp lý của các lý thuyết tài chính truyền thống. Thay vì coi nhà đầu tư là những chủ thể hoàn toàn lý trí, kinh tế học hành vi xem xét ảnh hưởng của yếu tố tâm lý, cảm xúc và các định kiến nhận thức đến hành vi nhà đầu tư. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh thị trường chứng khoán TP.HCM, nơi các nhà đầu tư cá nhân chiếm tỷ lệ lớn và dễ bị ảnh hưởng bởi tâm lý đám đông. Việc hiểu rõ các yếu tố này giúp các nhà phân tích và nhà quản lý quỹ có thể đưa ra dự báo chính xác hơn và xây dựng chiến lược đầu tư phù hợp hơn.

1.2. Tổng quan về thị trường chứng khoán TP.HCM HOSE

Thị trường chứng khoán Việt Nam được thành lập năm 1998, bao gồm Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HOSE) và Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX). HOSE, ra mắt ngày 28 tháng 7 năm 2000, ban đầu chỉ có 2 công ty niêm yết và 4 công ty chứng khoán. Sau nhiều thăng trầm, hiện có 181 công ty chứng khoán thành viên. Tuy nhiên, so với các thị trường phát triển và mới nổi khác, TTCK Việt Nam còn nhỏ bé về quy mô và độ trưởng thành. Mặc dù HOSE đã chứng kiến sự phát triển đáng kể về số lượng cổ phiếu niêm yết và giá trị giao dịch, nhưng biến động giá cả vẫn khó lường. (Dữ liệu tính đến 20/05/2014).

II. Thách thức từ thiên kiến bầy đàn Rủi ro và biến động thị trường

Thiên kiến bầy đàn tạo ra những thách thức đáng kể cho sự ổn định và hiệu quả của thị trường chứng khoán TP.HCM. Khi nhà đầu tư hành động theo tâm lý đám đông thay vì dựa trên phân tích thông tin, giá cả có thể bị đẩy lên quá cao (bong bóng) hoặc giảm xuống quá thấp (hoảng loạn bán tháo), dẫn đến rủi ro thị trường gia tăng. Điều này đặc biệt nguy hiểm trong bối cảnh thị trường chứng khoán TP.HCM, nơi thiếu minh bạch thông tin và quy định chưa hoàn thiện. Theo Tran và Truong (2011), thị trường chứng khoán Việt Nam có các yêu cầu báo cáo yếu, quy định kém và tiêu chuẩn kế toán thấp. Việc thiếu thông tin chính xác và kịp thời khiến nhà đầu tư dễ bị ảnh hưởng bởi tin đồn và thông tin không chính thức, làm gia tăng hiệu ứng bầy đàn và gây bất ổn cho thị trường.

2.1. Tác động của tin tức thị trường và truyền thông đến hiệu ứng bầy đàn

Ảnh hưởng của truyền thông và tin tức thị trường không thể bỏ qua trong việc khuếch đại thiên kiến bầy đàn. Các phương tiện truyền thông có thể tạo ra một cảm giác khẩn cấp hoặc sợ hãi, khiến nhà đầu tư phản ứng thái quá với thông tin. Đặc biệt, trong môi trường mạng xã hội và chứng khoán, tin đồn và thông tin sai lệch có thể lan truyền nhanh chóng, thúc đẩy tâm lý đám đông và dẫn đến các quyết định đầu tư thiếu cân nhắc. Việc kiểm soát thông tin và nâng cao nhận thức cho nhà đầu tư về cách đánh giá thông tin là rất quan trọng để giảm thiểu tác động tiêu cực của truyền thông.

2.2. Mối liên hệ giữa thanh khoản thị trường và thiên kiến bầy đàn

Thanh khoản thị trường có mối liên hệ mật thiết với thiên kiến bầy đàn. Khi nhiều nhà đầu tư cùng mua hoặc bán một loại cổ phiếu, thanh khoản có thể giảm mạnh, khiến việc mua bán trở nên khó khăn hơn và giá cả biến động mạnh hơn. Điều này đặc biệt đúng với các cổ phiếu có vốn hóa nhỏ hoặc ít được giao dịch. Khi nhà đầu tư nhận thấy thanh khoản giảm, họ có thể càng hoảng sợ và bán tháo, làm trầm trọng thêm hiệu ứng bầy đàn và gây ra rủi ro thị trường.

III. Phân tích các yếu tố hành vi thúc đẩy thiên kiến bầy đàn

Nghiên cứu của Doan Thi Mai Phuong (2015) tập trung vào việc xác định các yếu tố hành vi ảnh hưởng đến thiên kiến bầy đàn trên thị trường chứng khoán TP.HCM. Các yếu tố được xem xét bao gồm: Khung tham chiếu (framing), Neo (anchoring), Sự tự tin thái quá (overconfidence), Sợ mất mát (loss aversion) và Hối tiếc (regret aversion). Nghiên cứu chỉ ra rằng các yếu tố tâm lý này có thể khiến nhà đầu tư đưa ra các quyết định phi lý, bỏ qua các thông tin cơ bản và chạy theo tâm lý đám đông. Việc hiểu rõ các yếu tố hành vi này là rất quan trọng để giảm thiểu hiệu ứng bầy đàn và cải thiện chất lượng quyết định đầu tư.

3.1. Ảnh hưởng của sự tự tin thái quá đến quyết định đầu tư bầy đàn

Sự tự tin thái quá là một yếu tố tâm lý quan trọng thúc đẩy thiên kiến bầy đàn. Nhà đầu tư quá tự tin vào khả năng phân tích và dự đoán thị trường có xu hướng bỏ qua các thông tin trái chiều và tin rằng mình luôn đúng. Điều này có thể khiến họ tham gia vào các đợt sóng đầu tư, bỏ qua rủi ro thị trường và dẫn đến thua lỗ. Sự tự tin thái quá cũng có thể khiến nhà đầu tư đánh giá thấp tầm quan trọng của việc đa dạng hóa danh mục đầu tư và quản lý rủi ro.

3.2. Sợ mất mát và hối tiếc Hai động lực tâm lý mạnh mẽ

Sợ mất mát (loss aversion) và hối tiếc (regret aversion) là hai động lực tâm lý mạnh mẽ ảnh hưởng đến hành vi nhà đầu tư. Sợ mất mát khiến nhà đầu tư cảm thấy đau khổ gấp đôi khi thua lỗ so với niềm vui khi có lãi, điều này có thể khiến họ nắm giữ các cổ phiếu thua lỗ quá lâu hoặc bán các cổ phiếu có lãi quá sớm. Hối tiếc khiến nhà đầu tư tránh đưa ra các quyết định có thể dẫn đến hối tiếc, chẳng hạn như bỏ lỡ cơ hội đầu tư hoặc thua lỗ do chạy theo tâm lý đám đông.

IV. Phương pháp giảm thiểu tác động của thiên kiến bầy đàn

Để giảm thiểu tác động tiêu cực của thiên kiến bầy đàn trên thị trường chứng khoán TP.HCM, cần có sự phối hợp giữa nhà đầu tư, công ty chứng khoán và cơ quan quản lý. Nhà đầu tư cần nâng cao kiến thức và kỹ năng phân tích, xây dựng kế hoạch đầu tư rõ ràng và tuân thủ kỷ luật. Công ty chứng khoán cần cung cấp thông tin minh bạch và chính xác, tư vấn khách quan và khuyến khích nhà đầu tư đưa ra quyết định dựa trên phân tích. Cơ quan quản lý cần tăng cường giám sát thị trường, xử lý nghiêm các hành vi thao túng và đảm bảo tính minh bạch của thông tin.

4.1. Nâng cao kiến thức và kỹ năng cho nhà đầu tư cá nhân

Việc nâng cao kiến thức và kỹ năng cho nhà đầu tư cá nhân là yếu tố then chốt để giảm thiểu thiên kiến bầy đàn. Nhà đầu tư cần được trang bị kiến thức về phân tích cơ bản, phân tích kỹ thuật, quản lý rủi ro và kinh tế học hành vi. Các khóa học, hội thảo và tài liệu hướng dẫn đầu tư có thể giúp nhà đầu tư hiểu rõ hơn về thị trường và đưa ra quyết định sáng suốt hơn. Quan trọng hơn cả là nhà đầu tư cần tự rèn luyện khả năng tự đánh giá, không ngừng học hỏi và tránh bị cuốn theo tâm lý đám đông.

4.2. Vai trò của công ty chứng khoán trong việc tư vấn đầu tư

Các công ty chứng khoán đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng và tư vấn cho nhà đầu tư. Việc cung cấp thông tin khách quan, phân tích chuyên sâu và đưa ra khuyến nghị dựa trên cơ sở khoa học có thể giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định phù hợp với mục tiêu và khẩu vị rủi ro của mình. Các công ty chứng khoán cũng cần khuyến khích nhà đầu tư đa dạng hóa danh mục đầu tư, quản lý rủi ro và tuân thủ kỷ luật đầu tư để giảm thiểu tác động của thiên kiến bầy đàn.

V. Kết luận và hướng nghiên cứu tiềm năng về thiên kiến bầy đàn

Nghiên cứu về thiên kiến bầy đàn và các yếu tố hành vi ảnh hưởng đến nó trên thị trường chứng khoán TP.HCM vẫn còn nhiều tiềm năng phát triển. Các nghiên cứu trong tương lai có thể tập trung vào việc định lượng mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố hành vi, khám phá các biện pháp can thiệp hiệu quả để giảm thiểu hiệu ứng bầy đàn và so sánh hành vi nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán TP.HCM với các thị trường khác.

5.1. Đề xuất các hướng nghiên cứu tiếp theo về yếu tố tâm lý đầu tư

Các nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc nghiên cứu tác động của các yếu tố văn hóa, xã hội đến hành vi nhà đầu tư. Nghiên cứu về vai trò của công nghệ (ví dụ: thuật toán giao dịch) trong việc khuếch đại hoặc giảm thiểu thiên kiến bầy đàn cũng là một hướng đi tiềm năng. Một lĩnh vực nghiên cứu quan trọng khác là việc đánh giá hiệu quả của các chính sách và quy định nhằm hạn chế thiên kiến bầy đàn và tăng cường tính minh bạch của thị trường.

5.2. Hàm ý chính sách và khuyến nghị cho thị trường chứng khoán Việt Nam

Kết quả nghiên cứu về thiên kiến bầy đàn có thể cung cấp các hàm ý chính sách quan trọng cho thị trường chứng khoán Việt Nam. Các cơ quan quản lý nên tăng cường giám sát thị trường, xử lý nghiêm các hành vi thao túng giá và đảm bảo tính minh bạch của thông tin. Việc cải thiện hệ thống báo cáo, nâng cao chất lượng đào tạo cho nhà đầu tư và tăng cường giáo dục tài chính cũng rất quan trọng để xây dựng một thị trường chứng khoán minh bạch, hiệu quả và bền vững.

Tổng quan nghiên cứu

Thị trường chứng khoán Việt Nam, đặc biệt là Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (HOSE), đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển và biến động mạnh kể từ khi thành lập năm 2000. VN-Index từng tăng gấp 5 lần chỉ trong một năm, đạt đỉnh 571 điểm vào năm 2001, nhưng sau đó giảm sâu xuống 139 điểm vào năm 2003. Đến năm 2013, chỉ số này dao động quanh mức 505 điểm, tăng 23% so với năm trước. Những biến động này không thể giải thích thỏa đáng bằng các lý thuyết tài chính truyền thống, mà cần đến các lý thuyết tài chính hành vi để hiểu rõ hơn về hành vi đầu tư của nhà đầu tư cá nhân.

Nghiên cứu tập trung phân tích các yếu tố hành vi ảnh hưởng đến thiên kiến bầy đàn (herding bias) tại HOSE, với mục tiêu xác định các yếu tố hành vi như độ tự tin quá mức, ảo tưởng kiểm soát, sự sai lầm của người chơi cờ bạc (gambler’s fallacy), khả năng chịu rủi ro và tự giám sát bản thân tác động như thế nào đến hành vi bầy đàn của nhà đầu tư. Phạm vi nghiên cứu bao gồm hơn 200 nhà đầu tư tại HOSE, với dữ liệu thu thập trong giai đoạn gần đây. Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc giúp nhà đầu tư hiểu rõ hơn về hành vi đầu tư, từ đó đưa ra quyết định hợp lý hơn, đồng thời hỗ trợ các công ty chứng khoán cải thiện dự báo và tư vấn đầu tư.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên sự đối chiếu giữa Lý thuyết Tiện ích Kỳ vọng (Expected Utility Theory - EUT) và Lý thuyết Triển vọng (Prospect Theory). Trong khi EUT giả định nhà đầu tư hành động hợp lý dựa trên thông tin đầy đủ, Prospect Theory nhấn mạnh vai trò của cảm xúc và nhận thức chủ quan trong quyết định đầu tư, bao gồm các khái niệm như tránh hối tiếc, ám ảnh về thua lỗ và kế toán tâm lý.

Các yếu tố hành vi chính được nghiên cứu gồm:

• Độ chịu rủi ro (Risk Tolerance): Mức độ chấp nhận rủi ro khi đầu tư.
• Tự tin quá mức (Over-confidence): Niềm tin quá mức vào khả năng và thông tin cá nhân.
• Tự giám sát (Self-monitoring): Khả năng điều chỉnh hành vi dựa trên tín hiệu xã hội.
• Sai lầm của người chơi cờ bạc (Gambler’s Fallacy): Niềm tin sai lầm về xác suất xảy ra của các sự kiện độc lập.
• Ảo tưởng kiểm soát (Illusion of Control): Niềm tin rằng có thể kiểm soát các sự kiện ngẫu nhiên.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với mẫu khảo sát gồm 205 nhà đầu tư tại HOSE. Các biến được đo lường bằng thang Likert 5 điểm dựa trên các thang đo đã được kiểm chứng trong các nghiên cứu trước. Quy trình nghiên cứu gồm:

• Thu thập dữ liệu: Khảo sát trực tiếp với hơn 200 nhà đầu tư, bắt đầu bằng khảo sát thử nghiệm với 20 người để kiểm tra độ tin cậy thang đo.
• Phân tích dữ liệu: Sử dụng phần mềm SPSS để kiểm tra độ tin cậy (Cronbach’s Alpha), phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc các biến, và hồi quy đa biến để kiểm định các giả thuyết nghiên cứu.
• Timeline: Quá trình khảo sát và phân tích dữ liệu được thực hiện trong khoảng thời gian gần đây, đảm bảo tính cập nhật và phù hợp với bối cảnh thị trường hiện tại.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Ảo tưởng kiểm soát là yếu tố ảnh hưởng mạnh nhất đến thiên kiến bầy đàn, với hệ số hồi quy chuẩn hóa Beta đạt 0.358, có ý nghĩa thống kê ở mức 99%. Điều này cho thấy nhà đầu tư thường tin rằng họ có thể kiểm soát hoặc ảnh hưởng đến các sự kiện ngẫu nhiên trên thị trường, dẫn đến việc dễ dàng bị cuốn theo hành vi bầy đàn.

2. Tổ hợp yếu tố tự tin quá mức và sai lầm của người chơi cờ bạc cũng có ảnh hưởng tích cực và đáng kể đến hành vi bầy đàn, với hệ số Beta là 0.184, mức ý nghĩa 99%. Nhà đầu tư quá tự tin thường đánh giá quá cao khả năng của mình và bỏ qua ý kiến của người khác, trong khi sai lầm của người chơi cờ bạc khiến họ kỳ vọng sai về xu hướng giá cổ phiếu.

3. Độ chịu rủi ro và tự giám sát không có ảnh hưởng đáng kể đến hành vi bầy đàn trong mẫu nghiên cứu này, mặc dù các yếu tố này được giả thuyết có tác động tiêu cực đến thiên kiến bầy đàn.

4. Mô hình hồi quy giải thích khoảng 23.6% biến thiên của hành vi bầy đàn (Adjusted R² = 0.236), cho thấy còn nhiều yếu tố khác chưa được nghiên cứu có thể ảnh hưởng đến hiện tượng này.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhà đầu tư tại HOSE chịu ảnh hưởng mạnh bởi các yếu tố tâm lý như ảo tưởng kiểm soát và tự tin quá mức, phù hợp với đặc điểm thị trường mới nổi, nơi mà kiến thức và kinh nghiệm đầu tư còn hạn chế. Việc nhà đầu tư xem thị trường như một "sòng bạc" và dựa nhiều vào cảm xúc hơn là phân tích cơ bản hay kỹ thuật góp phần làm gia tăng hành vi bầy đàn.

So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này tương đồng với nhận định rằng thị trường mới nổi có mức độ thông tin không đầy đủ và minh bạch thấp, khiến nhà đầu tư dễ bị ảnh hưởng bởi tâm lý đám đông. Biểu đồ phân tích hồi quy có thể minh họa rõ mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố hành vi lên thiên kiến bầy đàn, giúp các nhà quản lý và nhà đầu tư nhận diện các yếu tố rủi ro tâm lý.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Nâng cao nhận thức và kiến thức đầu tư cho nhà đầu tư cá nhân: Tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo về tài chính hành vi và phân tích cơ bản để giảm thiểu ảo tưởng kiểm soát và tự tin quá mức, từ đó hạn chế hành vi bầy đàn. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng, chủ thể: Sở Giao dịch Chứng khoán, các công ty chứng khoán.

2. Cải thiện minh bạch thông tin và công bố báo cáo: Tăng cường quy định về công bố thông tin, giúp nhà đầu tư có dữ liệu chính xác và kịp thời, giảm sự phụ thuộc vào tin đồn và tâm lý đám đông. Thời gian thực hiện: 12-18 tháng, chủ thể: Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, HOSE.

3. Phát triển công cụ hỗ trợ ra quyết định đầu tư: Xây dựng các phần mềm, ứng dụng phân tích kỹ thuật và cơ bản dễ sử dụng, giúp nhà đầu tư có công cụ tham khảo thay vì chỉ dựa vào cảm xúc hoặc hành vi bầy đàn. Thời gian thực hiện: 12 tháng, chủ thể: Công ty công nghệ tài chính, công ty chứng khoán.

4. Khuyến khích đầu tư dài hạn và đa dạng hóa danh mục: Tuyên truyền và khuyến khích nhà đầu tư tránh đầu tư ngắn hạn theo xu hướng đám đông, thay vào đó tập trung vào chiến lược đầu tư dài hạn và đa dạng hóa để giảm thiểu rủi ro. Thời gian thực hiện: liên tục, chủ thể: Các tổ chức tài chính, truyền thông tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà đầu tư cá nhân: Hiểu rõ các yếu tố tâm lý ảnh hưởng đến quyết định đầu tư, từ đó nâng cao khả năng tự đánh giá và tránh bị cuốn theo đám đông.

2. Công ty chứng khoán và tổ chức tư vấn đầu tư: Sử dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện dự báo thị trường và tư vấn đầu tư phù hợp với tâm lý nhà đầu tư.

3. Cơ quan quản lý thị trường chứng khoán: Áp dụng các khuyến nghị nhằm nâng cao minh bạch thông tin và ổn định thị trường, giảm thiểu rủi ro do hành vi bầy đàn gây ra.

4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành tài chính, kinh tế: Tham khảo mô hình nghiên cứu và phương pháp phân tích để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về tài chính hành vi tại thị trường mới nổi.

Câu hỏi thường gặp

1. Hành vi bầy đàn là gì và tại sao nó lại phổ biến ở thị trường Việt Nam?
   Hành vi bầy đàn là xu hướng nhà đầu tư theo dõi và bắt chước hành động của số đông thay vì dựa trên phân tích cá nhân. Ở Việt Nam, do thị trường còn non trẻ, thông tin không minh bạch và nhà đầu tư cá nhân chiếm đa số, nên hiện tượng này rất phổ biến.

2. Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến hành vi bầy đàn tại HOSE?
   Nghiên cứu cho thấy ảo tưởng kiểm soát là yếu tố tác động mạnh nhất, khiến nhà đầu tư tin rằng họ có thể kiểm soát kết quả đầu tư, dẫn đến quyết định dựa trên cảm xúc và theo đám đông.

3. Tự tin quá mức và sai lầm của người chơi cờ bạc ảnh hưởng như thế nào đến đầu tư?
   Nhà đầu tư quá tự tin thường đánh giá quá cao khả năng của mình và bỏ qua thông tin quan trọng, trong khi sai lầm của người chơi cờ bạc khiến họ kỳ vọng sai về xu hướng giá, cả hai đều làm tăng hành vi bầy đàn và rủi ro đầu tư.

4. Làm thế nào để giảm thiểu hành vi bầy đàn khi đầu tư?
   Nâng cao kiến thức tài chính, sử dụng phân tích cơ bản và kỹ thuật, đa dạng hóa danh mục đầu tư, và tránh quyết định dựa trên tin đồn hoặc cảm xúc là những cách hiệu quả để giảm thiểu hành vi này.

5. Mô hình nghiên cứu có thể áp dụng cho các thị trường khác không?
   Mô hình dựa trên các yếu tố hành vi phổ biến có thể áp dụng cho các thị trường mới nổi tương tự, tuy nhiên cần điều chỉnh phù hợp với đặc điểm riêng của từng thị trường và văn hóa đầu tư.

Kết luận

• Nghiên cứu xác định ảo tưởng kiểm soát và tổ hợp tự tin quá mức cùng sai lầm của người chơi cờ bạc là hai yếu tố hành vi chính ảnh hưởng tích cực đến hành vi bầy đàn tại HOSE.
• Độ chịu rủi ro và tự giám sát không có tác động đáng kể trong mẫu nghiên cứu này.
• Mô hình giải thích được khoảng 23.6% biến thiên của hành vi bầy đàn, cho thấy cần nghiên cứu thêm các yếu tố khác.
• Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc nâng cao nhận thức và cải thiện quyết định đầu tư của nhà đầu tư cá nhân cũng như chính sách quản lý thị trường.
• Đề xuất các giải pháp nâng cao kiến thức, minh bạch thông tin và phát triển công cụ hỗ trợ đầu tư nhằm giảm thiểu hành vi bầy đàn và tăng tính ổn định của thị trường.

Hành động tiếp theo: Các nhà đầu tư và tổ chức liên quan nên áp dụng các khuyến nghị nghiên cứu để nâng cao hiệu quả đầu tư và ổn định thị trường chứng khoán Việt Nam.