Tổng quan nghiên cứu

Doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, chiếm khoảng 97% tổng số doanh nghiệp và đóng góp tới 45% GDP, đồng thời thu hút hơn 5 triệu lao động. Tại TP.HCM, trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước, DNNVV chiếm hơn 95% số lượng doanh nghiệp đang hoạt động, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế-xã hội với tốc độ tăng trưởng GRDP bình quân hàng năm đạt 6,41% giai đoạn 2016-2020. Tuy nhiên, khả năng tiếp cận vốn vay ngân hàng của DNNVV vẫn còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến năng lực sản xuất kinh doanh và mở rộng thị trường, đặc biệt sau tác động nặng nề của đại dịch COVID-19.

Luận văn tập trung nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận vốn của DNNVV tại Agribank chi nhánh Miền Đông, một trong những ngân hàng thương mại lớn phục vụ DNNVV tại TP.HCM. Nghiên cứu khảo sát thực trạng cấp tín dụng, các khó khăn và nguyên nhân từ cả phía doanh nghiệp và ngân hàng trong giai đoạn 2018-2022. Mục tiêu chính là phân tích các nhân tố tác động, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao khả năng tiếp cận vốn vay, giúp DNNVV phục hồi và phát triển sản xuất kinh doanh sau đại dịch.

Việc nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong bối cảnh TP.HCM đang đẩy mạnh hỗ trợ DNNVV thông qua các chương trình kết nối ngân hàng và tổ chức tín dụng, nhằm cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh và nâng cao năng lực cạnh tranh của khu vực này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về doanh nghiệp nhỏ và vừa, tín dụng ngân hàng và khả năng tiếp cận vốn. Hai mô hình chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết về DNNVV: Định nghĩa và phân loại DNNVV theo tiêu chí số lao động, quy mô vốn và doanh thu, dựa trên các tiêu chuẩn của Ngân hàng Thế giới và Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam. Các đặc điểm nội tại như quy mô, thời gian hoạt động, năng lực tài chính, tài sản thế chấp và phương án sản xuất kinh doanh được xem là các khái niệm trọng tâm.

  • Lý thuyết về tín dụng ngân hàng: Khái niệm tín dụng ngân hàng, vai trò của tín dụng đối với DNNVV, nguyên tắc và điều kiện cấp tín dụng của ngân hàng thương mại. Các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận vốn được phân thành ba nhóm: yếu tố từ phía DNNVV (quy mô, uy tín, năng lực tài chính), yếu tố từ phía ngân hàng (chính sách tín dụng, quy trình xét duyệt, điều kiện thế chấp) và yếu tố kinh tế vĩ mô (lạm phát, chính sách tiền tệ, suy thoái kinh tế).

Các khái niệm chính bao gồm: tài sản bảo đảm (TSBĐ), báo cáo tài chính (BCTC), phương án sản xuất kinh doanh, nợ xấu, và mối quan hệ tín dụng giữa DNNVV và ngân hàng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp định lượng dựa trên dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Cỡ mẫu khảo sát gồm 29 doanh nghiệp đang vay vốn tại Agribank chi nhánh Miền Đông, trong đó 27 doanh nghiệp thuộc nhóm DNNVV, và 12 cán bộ tín dụng có thẩm quyền tại chi nhánh.

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Số liệu dư nợ tín dụng, nợ xấu, báo cáo kinh tế xã hội TP.HCM giai đoạn 2018-2022, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Hỗ trợ DNNVV, Nghị định số 80/2021/NĐ-CP.

  • Dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua bảng hỏi khảo sát trực tiếp và phỏng vấn sâu với các doanh nghiệp và cán bộ tín dụng nhằm đánh giá thực trạng tiếp cận vốn và các yếu tố ảnh hưởng.

  • Phương pháp phân tích: Thống kê mô tả, phân tích tỷ lệ phần trăm, so sánh biến động dư nợ và nợ xấu qua các năm, phân tích các yếu tố ảnh hưởng dựa trên ý kiến khảo sát và phỏng vấn chuyên gia.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn từ 01/01/2018 đến 31/10/2022, với khảo sát thực hiện từ tháng 11 đến tháng 12 năm 2022.

Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu toàn bộ các doanh nghiệp đang vay vốn tại Agribank chi nhánh Miền Đông có địa chỉ đăng ký kinh doanh tại TP.HCM, đảm bảo tính đại diện cho nhóm DNNVV tại khu vực nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng dư nợ tín dụng DNNVV tại Agribank chi nhánh Miền Đông: Dư nợ cho vay DNNVV tăng từ 210 tỷ đồng năm 2018 lên 618 tỷ đồng vào tháng 10/2022, tuy nhiên tốc độ tăng trưởng chậm lại từ năm 2021 do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19. Năm 2021, dư nợ giảm 16,7% so với năm trước, chỉ tăng nhẹ 2,7% trong 10 tháng đầu năm 2022.

  2. Tỷ lệ nợ xấu giảm nhưng vẫn ở mức cao: Tỷ lệ nợ xấu tại chi nhánh giảm từ 9,4% năm 2020 xuống còn 4,5% vào tháng 10/2022, song vẫn cao so với mức bình quân ngành. Nợ xấu chủ yếu tập trung ở nhóm khách hàng doanh nghiệp.

  3. Khó khăn trong tiếp cận vốn vay: 56% DNNVV khảo sát gặp khó khăn do thiếu hoặc không có tài sản bảo đảm; 15% phản ánh báo cáo tài chính không minh bạch; 7% do doanh thu thấp; 4% do thủ tục vay vốn phức tạp. Chỉ 44% doanh nghiệp được đáp ứng đúng nhu cầu vốn vay, 33% được đáp ứng từ 50-75%, 7% dưới 50%.

  4. Yếu tố ảnh hưởng từ phía DNNVV: Quy mô doanh nghiệp, vốn chủ sở hữu, tài sản thế chấp, phương án sản xuất kinh doanh, năng lực tài chính và mối quan hệ với ngân hàng là các yếu tố quan trọng quyết định khả năng tiếp cận vốn. 48% doanh nghiệp cho biết vốn tự có không đủ, 69% không được đáp ứng đủ nhu cầu vay vốn. Doanh nghiệp hoạt động dưới 5 năm và có doanh thu thấp khó tiếp cận vốn hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy tác động rõ rệt của đại dịch COVID-19 lên hoạt động tín dụng đối với DNNVV tại Agribank chi nhánh Miền Đông, thể hiện qua sự sụt giảm dư nợ và tăng nợ xấu năm 2020. Việc nợ xấu giảm dần từ 2021 phản ánh nỗ lực quản trị rủi ro và xử lý nợ xấu của ngân hàng. Tuy nhiên, tỷ lệ nợ xấu vẫn cao, gây áp lực lên chính sách cho vay và điều kiện cấp tín dụng.

Khó khăn về tài sản bảo đảm và minh bạch tài chính là rào cản lớn nhất đối với DNNVV trong việc tiếp cận vốn vay, phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy thiếu tài sản thế chấp và báo cáo tài chính không rõ ràng là nguyên nhân chính khiến ngân hàng thận trọng trong cấp tín dụng. Ngoài ra, quy mô nhỏ và thời gian hoạt động ngắn hạn làm giảm khả năng chứng minh năng lực tài chính và phương án kinh doanh khả thi, dẫn đến tỷ lệ được đáp ứng nhu cầu vốn thấp.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này đồng nhất với nhận định rằng quy mô doanh nghiệp, tài sản thế chấp và mối quan hệ tín dụng là các yếu tố quyết định khả năng vay vốn. Đồng thời, chính sách tín dụng và quy trình xét duyệt của ngân hàng cũng ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tiếp cận vốn của DNNVV.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng dư nợ, biểu đồ tỷ lệ nợ xấu qua các năm, bảng phân tích tỷ lệ đáp ứng nhu cầu vốn vay và biểu đồ các khó khăn gặp phải khi vay vốn, giúp minh họa rõ nét thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường hỗ trợ tài chính và tư vấn cho DNNVV

    • Động từ hành động: Cung cấp, đào tạo, tư vấn
    • Mục tiêu: Nâng cao năng lực lập báo cáo tài chính và xây dựng phương án sản xuất kinh doanh khả thi
    • Timeline: Triển khai trong 12 tháng tới
    • Chủ thể thực hiện: Agribank chi nhánh Miền Đông phối hợp với các tổ chức đào tạo và tư vấn doanh nghiệp

  2. Đa dạng hóa sản phẩm tín dụng phù hợp với đặc điểm DNNVV

    • Động từ hành động: Phát triển, thiết kế
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ đáp ứng nhu cầu vốn vay lên trên 70% trong 2 năm
    • Timeline: 18 tháng
    • Chủ thể thực hiện: Agribank chi nhánh Miền Đông

  3. Cải tiến quy trình xét duyệt và giảm thủ tục hành chính

    • Động từ hành động: Rà soát, đơn giản hóa
    • Mục tiêu: Rút ngắn thời gian xét duyệt khoản vay xuống dưới 15 ngày
    • Timeline: 6 tháng
    • Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Agribank chi nhánh Miền Đông

  4. Khuyến nghị chính sách hỗ trợ từ Ngân hàng Nhà nước và chính quyền địa phương

    • Động từ hành động: Ban hành, hỗ trợ
    • Mục tiêu: Áp dụng các chính sách ưu đãi lãi suất, bảo lãnh tín dụng cho DNNVV
    • Timeline: 1-2 năm
    • Chủ thể thực hiện: Ngân hàng Nhà nước, UBND TP.HCM

Các giải pháp trên cần được phối hợp đồng bộ giữa ngân hàng, doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhằm tạo điều kiện thuận lợi nhất cho DNNVV tiếp cận vốn, từ đó thúc đẩy phục hồi và phát triển kinh tế sau đại dịch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý ngân hàng và cán bộ tín dụng

    • Lợi ích: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng cấp tín dụng cho DNNVV, từ đó cải tiến chính sách và quy trình xét duyệt.
    • Use case: Thiết kế sản phẩm tín dụng phù hợp, nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro.

  2. Chủ doanh nghiệp nhỏ và vừa

    • Lợi ích: Nắm bắt các yêu cầu và điều kiện vay vốn, cải thiện năng lực tài chính và quản trị để tăng khả năng tiếp cận vốn.
    • Use case: Chuẩn bị hồ sơ vay vốn, xây dựng phương án kinh doanh hiệu quả.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương

    • Lợi ích: Đánh giá thực trạng và đề xuất chính sách hỗ trợ tài chính cho DNNVV, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.
    • Use case: Xây dựng chương trình hỗ trợ tín dụng, chính sách ưu đãi.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo về quản trị kinh doanh và tài chính

    • Lợi ích: Cung cấp tài liệu tham khảo về thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến tiếp cận vốn của DNNVV, phục vụ giảng dạy và nghiên cứu.
    • Use case: Phát triển chương trình đào tạo, nghiên cứu chuyên sâu về tài chính doanh nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao DNNVV gặp khó khăn trong việc tiếp cận vốn vay ngân hàng?
    Do thiếu tài sản bảo đảm, báo cáo tài chính không minh bạch, quy mô nhỏ và thời gian hoạt động ngắn hạn, cùng với thủ tục vay vốn phức tạp và chính sách tín dụng thắt chặt của ngân hàng.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến khả năng vay vốn của DNNVV?
    Quy mô doanh nghiệp, vốn chủ sở hữu, tài sản thế chấp, phương án sản xuất kinh doanh, năng lực tài chính và mối quan hệ tín dụng với ngân hàng là những yếu tố quan trọng nhất.

  3. Agribank chi nhánh Miền Đông có những sản phẩm tín dụng nào dành cho DNNVV?
    Bao gồm cho vay ngắn hạn bổ sung vốn lưu động, cho vay trung dài hạn đầu tư tài sản cố định, bao thanh toán nội địa và xuất khẩu, cùng các sản phẩm bảo lãnh trong nước và quốc tế.

  4. Tỷ lệ nợ xấu ảnh hưởng thế nào đến khả năng cấp tín dụng cho DNNVV?
    Tỷ lệ nợ xấu cao khiến ngân hàng thắt chặt điều kiện cho vay, tăng yêu cầu về tài sản bảo đảm và năng lực tài chính, làm giảm khả năng tiếp cận vốn của DNNVV.

  5. Làm thế nào để DNNVV nâng cao khả năng tiếp cận vốn vay ngân hàng?
    Cải thiện báo cáo tài chính minh bạch, xây dựng phương án sản xuất kinh doanh khả thi, tăng cường tài sản thế chấp, duy trì mối quan hệ tốt với ngân hàng và chủ động tìm kiếm các sản phẩm tín dụng phù hợp.

Kết luận

  • DNNVV tại TP.HCM đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế nhưng gặp nhiều khó khăn trong tiếp cận vốn vay ngân hàng, đặc biệt tại Agribank chi nhánh Miền Đông.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chính bao gồm quy mô doanh nghiệp, vốn chủ sở hữu, tài sản bảo đảm, năng lực tài chính, phương án sản xuất kinh doanh và chính sách tín dụng của ngân hàng.
  • Dư nợ tín dụng DNNVV tăng trưởng chậm lại do tác động của đại dịch COVID-19, trong khi tỷ lệ nợ xấu vẫn còn cao, ảnh hưởng đến khả năng cấp tín dụng.
  • Giải pháp nâng cao khả năng tiếp cận vốn cần sự phối hợp giữa DNNVV, ngân hàng và cơ quan quản lý, tập trung vào cải thiện năng lực tài chính, đa dạng sản phẩm tín dụng, đơn giản hóa thủ tục và chính sách hỗ trợ ưu đãi.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các bên liên quan xây dựng chính sách và chiến lược hỗ trợ DNNVV tiếp cận vốn hiệu quả hơn trong giai đoạn phục hồi kinh tế.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong 1-2 năm tới, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để nâng cao hiệu quả hỗ trợ DNNVV.

Call-to-action: Các nhà quản lý ngân hàng, chủ doanh nghiệp và cơ quan quản lý cần phối hợp chặt chẽ để tạo môi trường thuận lợi, giúp DNNVV phát triển bền vững và đóng góp tích cực cho nền kinh tế.