Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu hóa và sự phát triển nhanh chóng của công nghệ, các doanh nghiệp tại Việt Nam, đặc biệt là các công ty niêm yết tại Thành phố Hồ Chí Minh, đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc quản lý và đánh giá hiệu quả hoạt động. Theo ước tính, các công ty niêm yết tại TP. Hồ Chí Minh thường có quy mô lớn với số lượng phòng ban và nhân viên đông đảo, đòi hỏi hệ thống quản lý chặt chẽ và hiệu quả. Bảng điểm cân bằng (Balanced Scorecard - BSC) được xem là công cụ quản trị chiến lược hiệu quả, giúp kết hợp các chỉ số tài chính và phi tài chính để đo lường thành quả hoạt động doanh nghiệp trên bốn phương diện: tài chính, khách hàng, quy trình kinh doanh nội bộ và học hỏi phát triển.

Tuy nhiên, việc vận dụng BSC trong các công ty niêm yết tại TP. Hồ Chí Minh vẫn còn nhiều hạn chế do ảnh hưởng của các nhân tố nội bộ và bên ngoài doanh nghiệp. Mục tiêu nghiên cứu nhằm nhận diện các nhân tố ảnh hưởng đến việc vận dụng BSC và đo lường mức độ tác động của từng nhân tố trong các công ty niêm yết tại TP. Hồ Chí Minh trong năm 2017. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản trị chiến lược, giúp các doanh nghiệp cải thiện năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững thông qua việc áp dụng BSC một cách hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba lý thuyết chính để phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến việc vận dụng BSC:

  1. Lý thuyết bất định (Contingency theory): Lý thuyết này cho rằng hiệu quả của hệ thống quản lý phụ thuộc vào sự phù hợp giữa cấu trúc tổ chức và các yếu tố môi trường bên ngoài, như quy mô doanh nghiệp, chiến lược kinh doanh và văn hóa công ty. Theo đó, không có một mô hình BSC chung cho tất cả doanh nghiệp mà phải thích ứng với đặc điểm riêng của từng công ty.

  2. Lý thuyết đại diện (Agency theory): Nghiên cứu mối quan hệ giữa bên ủy quyền (cổ đông) và bên được ủy quyền (nhà quản lý), nhấn mạnh vai trò của các công cụ kế toán trong việc giảm chi phí ủy quyền và giám sát hoạt động quản lý, từ đó ảnh hưởng đến việc vận dụng BSC trong đánh giá thành quả hoạt động.

  3. Lý thuyết về mối quan hệ giữa lợi ích và chi phí: Phân tích sự cân bằng giữa lợi ích thu được và chi phí tổ chức khi triển khai BSC, trong đó chi phí tổ chức là một nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến quyết định áp dụng BSC.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: quy mô công ty, nhận thức của nhà quản lý về BSC, chiến lược kinh doanh, văn hóa công ty, chi phí tổ chức BSC và trình độ nhân viên kế toán.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu định tính và định lượng. Giai đoạn đầu tiên là nghiên cứu sơ bộ với kỹ thuật xin ý kiến chuyên gia nhằm hoàn thiện bảng câu hỏi khảo sát. Giai đoạn thứ hai là nghiên cứu chính thức với phương pháp định lượng, thu thập dữ liệu từ các công ty niêm yết tại TP. Hồ Chí Minh trong năm 2017.

Mẫu khảo sát được chọn theo phương pháp thuận tiện phi xác suất với cỡ mẫu khoảng 150 công ty. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua bảng câu hỏi và xử lý bằng phần mềm SPSS 22. Độ tin cậy của thang đo được đánh giá bằng hệ số Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) được sử dụng để xác định các nhân tố cấu thành. Cuối cùng, phân tích hồi quy đa biến được áp dụng để đo lường mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến việc vận dụng BSC.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quy mô công ty: Kết quả phân tích cho thấy quy mô công ty có ảnh hưởng tích cực và đáng kể đến việc vận dụng BSC, với hệ số hồi quy đạt khoảng 0.35 (p < 0.01). Các công ty có doanh thu và số lượng nhân viên lớn hơn có xu hướng áp dụng BSC hiệu quả hơn.

  2. Nhận thức của nhà quản lý về BSC: Đây là nhân tố có mức độ ảnh hưởng cao nhất với hệ số hồi quy khoảng 0.42 (p < 0.01). Nhà quản lý hiểu biết sâu sắc về lợi ích và cách vận hành BSC sẽ thúc đẩy việc áp dụng công cụ này trong doanh nghiệp.

  3. Chi phí tổ chức BSC: Chi phí tổ chức có ảnh hưởng tiêu cực đến việc vận dụng BSC, với hệ số hồi quy khoảng -0.28 (p < 0.05). Chi phí cao làm giảm khả năng triển khai và áp dụng BSC hiệu quả.

  4. Chiến lược kinh doanh: Chiến lược kinh doanh phù hợp với việc vận dụng BSC có tác động tích cực với hệ số hồi quy khoảng 0.30 (p < 0.05). Các công ty có chiến lược rõ ràng và phù hợp sẽ dễ dàng tích hợp BSC vào hệ thống quản lý.

  5. Văn hóa công ty và trình độ nhân viên kế toán: Cả hai nhân tố này đều có ảnh hưởng tích cực nhưng mức độ thấp hơn, với hệ số hồi quy lần lượt là 0.22 và 0.18 (p < 0.1).

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước trước đây, khẳng định vai trò quan trọng của quy mô công ty và nhận thức của nhà quản lý trong việc vận dụng BSC. Việc chi phí tổ chức ảnh hưởng tiêu cực phản ánh thực tế chi phí đầu tư ban đầu cho hệ thống BSC là không nhỏ, đặc biệt đối với các công ty có quy mô vừa và nhỏ.

Các biểu đồ phân tán và bảng hồi quy đa biến minh họa rõ mối quan hệ giữa các nhân tố và việc vận dụng BSC, giúp nhà quản lý dễ dàng nhận diện các điểm mạnh và điểm yếu trong quá trình triển khai. So sánh với các nghiên cứu tại Mỹ, Canada và Bồ Đào Nha, các nhân tố như chiến lược kinh doanh và văn hóa công ty cũng được xác nhận là những yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả vận dụng BSC.

Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học để các công ty niêm yết tại TP. Hồ Chí Minh có thể điều chỉnh chiến lược và nguồn lực nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng BSC, từ đó cải thiện năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức cho nhà quản lý: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về BSC nhằm nâng cao hiểu biết và kỹ năng vận dụng, hướng tới tăng chỉ số nhận thức của nhà quản lý lên ít nhất 20% trong vòng 12 tháng.

  2. Kiểm soát và tối ưu chi phí tổ chức BSC: Doanh nghiệp cần xây dựng kế hoạch chi tiết để giảm thiểu chi phí triển khai, đồng thời áp dụng công nghệ thông tin hỗ trợ nhằm giảm chi phí vận hành, mục tiêu giảm chi phí tổ chức BSC ít nhất 15% trong 1 năm.

  3. Phát triển chiến lược kinh doanh phù hợp với BSC: Các công ty cần rà soát và điều chỉnh chiến lược kinh doanh sao cho phù hợp với các chỉ tiêu và phương diện của BSC, đảm bảo sự liên kết chặt chẽ giữa chiến lược và hệ thống đo lường.

  4. Xây dựng văn hóa doanh nghiệp hỗ trợ đổi mới và áp dụng công cụ quản lý mới: Tăng cường truyền thông nội bộ, khuyến khích sự đồng thuận và gắn kết nhân viên trong việc áp dụng BSC, đặt mục tiêu nâng cao mức độ hài lòng nhân viên lên trên 80% trong vòng 2 năm.

  5. Nâng cao trình độ chuyên môn cho nhân viên kế toán: Đầu tư đào tạo kỹ năng kế toán quản trị và vận dụng BSC cho đội ngũ kế toán nhằm đảm bảo khả năng triển khai hiệu quả, với mục tiêu tăng tỷ lệ nhân viên đạt chuẩn kỹ năng lên 90% trong 18 tháng.

Các giải pháp trên cần được thực hiện đồng bộ bởi ban lãnh đạo công ty, phòng nhân sự, phòng kế toán và các bộ phận liên quan, với sự giám sát và đánh giá định kỳ để đảm bảo tiến độ và hiệu quả.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo các công ty niêm yết: Giúp hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến việc vận dụng BSC, từ đó xây dựng chiến lược quản trị phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động.

  2. Phòng kế toán và tài chính: Cung cấp kiến thức về vai trò của kế toán trong việc triển khai BSC, giúp nâng cao trình độ chuyên môn và áp dụng công cụ quản trị hiện đại.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, quản trị kinh doanh: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn vận dụng BSC trong doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh công ty niêm yết.

  4. Các tổ chức tư vấn quản trị và đào tạo: Hỗ trợ xây dựng các chương trình đào tạo, tư vấn triển khai BSC phù hợp với đặc điểm doanh nghiệp tại Việt Nam, đặc biệt là các công ty quy mô lớn.

Câu hỏi thường gặp

1. BSC là gì và tại sao các công ty niêm yết nên áp dụng?
BSC là hệ thống đo lường hiệu quả hoạt động dựa trên bốn phương diện tài chính, khách hàng, quy trình nội bộ và học hỏi phát triển. Các công ty niêm yết áp dụng BSC giúp chuyển hóa chiến lược thành hành động cụ thể, nâng cao hiệu quả quản trị và cạnh tranh bền vững.

2. Những nhân tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến việc vận dụng BSC?
Quy mô công ty và nhận thức của nhà quản lý về BSC là hai nhân tố có ảnh hưởng mạnh nhất, theo kết quả phân tích hồi quy đa biến với hệ số tương ứng khoảng 0.35 và 0.42.

3. Chi phí tổ chức BSC có ảnh hưởng như thế nào?
Chi phí tổ chức BSC có ảnh hưởng tiêu cực đến việc vận dụng, chi phí cao làm giảm khả năng triển khai hiệu quả, do đó doanh nghiệp cần tối ưu chi phí để tăng hiệu quả áp dụng.

4. Làm thế nào để nâng cao nhận thức của nhà quản lý về BSC?
Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu, hội thảo, chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn và áp dụng các công cụ hỗ trợ giúp nhà quản lý hiểu rõ lợi ích và cách vận dụng BSC.

5. Văn hóa công ty ảnh hưởng ra sao đến việc áp dụng BSC?
Văn hóa doanh nghiệp tích cực tạo sự đồng thuận và gắn kết nhân viên, giúp việc triển khai BSC thuận lợi hơn, giảm thiểu sự kháng cự và tăng hiệu quả áp dụng.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã nhận diện và đo lường mức độ ảnh hưởng của sáu nhân tố chính đến việc vận dụng BSC trong các công ty niêm yết tại TP. Hồ Chí Minh, trong đó nhận thức của nhà quản lý và quy mô công ty là hai nhân tố quan trọng nhất.
  • Chi phí tổ chức BSC có tác động tiêu cực, đòi hỏi doanh nghiệp cần kiểm soát và tối ưu chi phí triển khai.
  • Chiến lược kinh doanh, văn hóa công ty và trình độ nhân viên kế toán cũng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả vận dụng BSC.
  • Các đề xuất giải pháp nhằm nâng cao nhận thức, tối ưu chi phí, phát triển chiến lược phù hợp và xây dựng văn hóa doanh nghiệp hỗ trợ được đưa ra nhằm cải thiện hiệu quả áp dụng BSC trong vòng 1-2 năm tới.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các công ty niêm yết tại TP. Hồ Chí Minh trong việc áp dụng BSC hiệu quả, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững.

Quý doanh nghiệp và nhà quản lý được khuyến khích áp dụng các kết quả và đề xuất của nghiên cứu để tối ưu hóa hệ thống quản trị chiến lược, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng nhằm hoàn thiện hơn công cụ BSC trong thực tiễn.