Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghệ số và mạng xã hội phát triển mạnh mẽ, việc xâm phạm quyền về hình ảnh cá nhân trở thành vấn đề pháp lý nổi bật tại Việt Nam. Theo quy định tại khoản 1 Điều 21 Hiến pháp năm 2013, mọi người có quyền bất khả xâm phạm về đời sống riêng tư, trong đó có quyền bảo vệ hình ảnh cá nhân. Bộ luật Dân sự năm 2015 cũng khẳng định quyền của cá nhân đối với hình ảnh và quy định việc sử dụng hình ảnh phải được sự đồng ý của người đó. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy nhiều trường hợp hình ảnh cá nhân bị sử dụng trái phép, gây thiệt hại về danh dự, nhân phẩm, uy tín và cả thiệt hại vật chất, tinh thần. Mức bồi thường hiện nay còn thấp, chưa tương xứng với thiệt hại thực tế, đồng thời có nhiều khó khăn trong việc chứng minh thiệt hại và thu thập chứng cứ.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ các quy định pháp luật hiện hành về thiệt hại được bồi thường khi quyền về hình ảnh cá nhân bị xâm phạm, phân tích thực tiễn áp dụng tại Tòa án, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của cá nhân. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015 và các văn bản hướng dẫn thi hành, so sánh với Bộ luật Dân sự năm 2005 và pháp luật một số nước như Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc, Anh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền nhân thân, góp phần ổn định trật tự xã hội và phát triển pháp luật dân sự Việt Nam phù hợp với xu thế quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp lý về quyền nhân thân, trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng và quyền về hình ảnh cá nhân. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết quyền nhân thân: Quyền về hình ảnh là một quyền nhân thân, gắn liền với cá nhân, được pháp luật bảo vệ như quyền danh dự, nhân phẩm, uy tín. Việc xâm phạm quyền này gây thiệt hại về vật chất và tinh thần cho cá nhân.

  • Lý thuyết trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng: Căn cứ Bộ luật Dân sự năm 2015, trách nhiệm bồi thường phát sinh khi có hành vi xâm phạm, thiệt hại thực tế và mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và thiệt hại. Nguyên tắc bồi thường là toàn bộ và kịp thời.

Các khái niệm chính bao gồm: thiệt hại vật chất (chi phí hợp lý, thu nhập bị mất), thiệt hại tinh thần (tổn thất phi vật chất do ảnh hưởng tâm lý), chi phí thuê luật sư, chi phí đi lại, in ấn tài liệu, và nguyên tắc bồi thường thiệt hại.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:

  • Phân tích luật viết: Đánh giá các quy định pháp luật trong Bộ luật Dân sự 2015, các nghị quyết hướng dẫn, Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước, so sánh với Bộ luật Dân sự 2005 và pháp luật nước ngoài.

  • Phân tích thực tiễn xét xử: Thu thập và phân tích các bản án liên quan đến xâm phạm quyền hình ảnh cá nhân tại Tòa án Việt Nam, làm rõ những khó khăn, bất cập trong áp dụng pháp luật.

  • So sánh pháp luật: So sánh quy định về bồi thường thiệt hại khi xâm phạm quyền hình ảnh cá nhân giữa Việt Nam và một số quốc gia như Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc, Anh để rút ra bài học và đề xuất hoàn thiện.

  • Tổng hợp: Kết hợp các kết quả phân tích lý thuyết và thực tiễn để đưa ra nhận xét, đánh giá và kiến nghị.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm các bản án tiêu biểu, văn bản pháp luật và tài liệu học thuật liên quan. Phương pháp chọn mẫu là chọn lọc các vụ án điển hình và các văn bản pháp luật có liên quan trực tiếp đến đề tài. Thời gian nghiên cứu tập trung từ năm 2015 đến 2023, phù hợp với hiệu lực của Bộ luật Dân sự 2015.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thiệt hại vật chất được bồi thường còn hạn chế: Luật hiện hành quy định bồi thường chi phí hợp lý để khắc phục thiệt hại, thu nhập bị mất, nhưng không công nhận chi phí thuê luật sư và các chi phí phát sinh không có hóa đơn chứng từ. Thực tế, người bị thiệt hại thường không cung cấp được chứng cứ đầy đủ do khó khăn trong thu thập, dẫn đến nhiều yêu cầu bồi thường bị từ chối. Ví dụ, trong vụ án tại Đồng Nai, chi phí thuê luật sư không được bồi thường dù là chi phí thực tế (bản án số 139/2020/HS-ST).

  2. Mức bồi thường thiệt hại tinh thần còn thấp: Mức tối đa theo quy định là 10 lần mức lương cơ sở, chưa tương xứng với thiệt hại thực tế và chưa đủ tính răn đe. Các vụ án xét xử cho thấy mức bồi thường thường chỉ vài tháng lương cơ sở, không bù đắp được tổn thất về danh dự, uy tín. Ví dụ, vụ án tại Đồng Tháp mức bồi thường tinh thần chỉ 5.000 đồng (bản án số 06/2023/DS-ST).

  3. Khó khăn trong chứng minh thiệt hại và mối quan hệ nhân quả: Người bị thiệt hại gặp khó khăn trong việc chứng minh thiệt hại vật chất và tinh thần, cũng như mối quan hệ nhân quả giữa hành vi xâm phạm và thiệt hại. Điều này làm giảm hiệu quả bảo vệ quyền lợi cá nhân.

  4. So sánh pháp luật nước ngoài cho thấy nhiều điểm tiến bộ: Ở Anh, chi phí thuê luật sư được bồi thường theo nguyên tắc bên thua kiện chịu chi phí; tại Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, mức bồi thường thiệt hại tinh thần được xác định dựa trên nhiều yếu tố như mức độ lỗi, hậu quả, năng lực kinh tế người vi phạm, tạo sự linh hoạt và công bằng hơn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ quy định pháp luật chưa đầy đủ, thiếu sự cụ thể về chi phí hợp lý được bồi thường, đặc biệt là chi phí thuê luật sư và chi phí phát sinh không có hóa đơn. Mức bồi thường tinh thần thấp không phản ánh đúng thiệt hại thực tế, gây khó khăn trong việc răn đe hành vi vi phạm. So với các nước phát triển, pháp luật Việt Nam còn thiếu các quy định chi tiết và cơ chế bảo vệ quyền lợi người bị thiệt hại.

Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ so sánh mức bồi thường thiệt hại tinh thần giữa Việt Nam và các nước, cũng như bảng tổng hợp các khoản chi phí được bồi thường và không được bồi thường sẽ giúp minh họa rõ nét hơn thực trạng và đề xuất cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Bổ sung quy định bồi thường chi phí thuê luật sư và chi phí phát sinh không có hóa đơn: Sửa đổi Nghị quyết 02/2022/NQ-HĐTP để công nhận chi phí thuê luật sư, chi phí đi lại, in ấn tài liệu không có hóa đơn là khoản thiệt hại vật chất được bồi thường, nhằm bảo vệ quyền lợi người bị thiệt hại và tạo điều kiện thuận lợi cho việc khởi kiện. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; chủ thể: Quốc hội, Bộ Tư pháp.

  2. Nâng mức bồi thường thiệt hại tinh thần: Điều chỉnh mức tối đa bồi thường thiệt hại tinh thần vượt quá 10 lần mức lương cơ sở, căn cứ vào mức độ lan truyền, hậu quả, năng lực kinh tế người vi phạm và mức sống địa phương. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; chủ thể: Quốc hội, Tòa án nhân dân tối cao.

  3. Tăng cường hướng dẫn và phổ biến pháp luật: Đẩy mạnh tuyên truyền, đào tạo về quyền hình ảnh và trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho cán bộ tư pháp, luật sư và người dân để nâng cao nhận thức và khả năng bảo vệ quyền lợi. Thời gian thực hiện: liên tục; chủ thể: Bộ Tư pháp, các trường đại học luật.

  4. Xây dựng cơ chế hỗ trợ pháp lý cho người bị thiệt hại: Thiết lập các quỹ hỗ trợ pháp lý hoặc dịch vụ tư vấn miễn phí để giúp người bị xâm phạm quyền hình ảnh tiếp cận công lý dễ dàng hơn. Thời gian thực hiện: 2-3 năm; chủ thể: Bộ Tư pháp, Hội Luật gia Việt Nam.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Luật sư và chuyên gia pháp lý: Nghiên cứu để nâng cao kiến thức về trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi quyền hình ảnh cá nhân bị xâm phạm, áp dụng trong tư vấn và tranh tụng.

  2. Cán bộ Tòa án và Viện kiểm sát: Tham khảo để hiểu rõ hơn về các quy định pháp luật, thực tiễn xét xử và đề xuất hoàn thiện pháp luật nhằm đảm bảo xét xử công bằng, hiệu quả.

  3. Nhà làm luật và cơ quan quản lý nhà nước: Sử dụng luận văn làm cơ sở khoa học để xây dựng, sửa đổi chính sách, pháp luật liên quan đến quyền nhân thân và bồi thường thiệt hại.

  4. Người bị xâm phạm quyền hình ảnh và tổ chức bảo vệ quyền lợi cá nhân: Hiểu rõ quyền và nghĩa vụ, quy trình khởi kiện, cũng như các khó khăn pháp lý để có biện pháp bảo vệ quyền lợi hợp pháp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quyền hình ảnh cá nhân được pháp luật Việt Nam bảo vệ như thế nào?
    Pháp luật Việt Nam, cụ thể là Bộ luật Dân sự 2015, quy định cá nhân có quyền đối với hình ảnh của mình và việc sử dụng hình ảnh phải được sự đồng ý. Vi phạm quyền này có thể bị xử lý hành chính, dân sự hoặc hình sự tùy mức độ.

  2. Những thiệt hại nào được bồi thường khi quyền hình ảnh bị xâm phạm?
    Bao gồm thiệt hại vật chất như chi phí hợp lý để khắc phục, thu nhập bị mất, chi phí thuê luật sư (nếu được công nhận) và thiệt hại tinh thần do ảnh hưởng tâm lý, danh dự, uy tín.

  3. Tại sao chi phí thuê luật sư thường không được bồi thường?
    Do quy định pháp luật hiện hành chưa công nhận chi phí thuê luật sư là thiệt hại vật chất được bồi thường, đồng thời người bị thiệt hại khó cung cấp hóa đơn chứng từ hợp lệ.

  4. Mức bồi thường thiệt hại tinh thần hiện nay có đủ để bù đắp thiệt hại không?
    Mức bồi thường tối đa là 10 lần mức lương cơ sở, thường thấp so với thiệt hại thực tế, chưa đủ tính răn đe và bù đắp tổn thất tinh thần.

  5. Pháp luật nước ngoài có quy định gì về bồi thường thiệt hại khi quyền hình ảnh bị xâm phạm?
    Ở Anh, chi phí luật sư được bồi thường theo nguyên tắc bên thua kiện chịu chi phí; tại Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, mức bồi thường được xác định dựa trên nhiều yếu tố như mức độ lỗi, hậu quả, năng lực kinh tế, tạo sự linh hoạt và công bằng hơn.

Kết luận

  • Quyền về hình ảnh cá nhân là quyền nhân thân quan trọng được pháp luật Việt Nam bảo vệ, nhưng quy định về bồi thường thiệt hại còn nhiều hạn chế.
  • Thiệt hại vật chất chưa bao gồm chi phí thuê luật sư và các chi phí phát sinh không có hóa đơn, gây khó khăn cho người bị thiệt hại trong việc đòi quyền lợi.
  • Mức bồi thường thiệt hại tinh thần hiện còn thấp, chưa tương xứng với thiệt hại thực tế và chưa đủ tính răn đe.
  • So sánh với pháp luật nước ngoài cho thấy Việt Nam cần bổ sung, hoàn thiện quy định để bảo vệ quyền lợi người bị thiệt hại hiệu quả hơn.
  • Đề xuất sửa đổi, bổ sung pháp luật nhằm công nhận chi phí thuê luật sư, nâng mức bồi thường tinh thần và tăng cường hỗ trợ pháp lý cho người bị xâm phạm quyền hình ảnh.

Next steps: Tiếp tục nghiên cứu, vận động sửa đổi pháp luật, phối hợp với các cơ quan tư pháp để triển khai các giải pháp đề xuất.

Call to action: Các nhà làm luật, chuyên gia pháp lý và cơ quan tư pháp cần quan tâm, phối hợp để hoàn thiện pháp luật, bảo vệ quyền nhân thân trong thời đại số.