Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013, việc phát triển chương trình giáo dục nhà trường trở thành nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao phẩm chất và năng lực người học. Tại huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái, từ năm học 2016-2017, việc sắp xếp lại mạng lưới trường lớp đã hình thành nhiều trường phổ thông có nhiều cấp học, đặt ra thách thức lớn trong công tác quản lý và phát triển chương trình giáo dục nhà trường. Thực tế cho thấy, năng lực phát triển chương trình giáo dục của đội ngũ hiệu trưởng tại đây còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giáo dục địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng tổ chức bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình giáo dục nhà trường cho hiệu trưởng trường phổ thông có nhiều cấp học tại huyện Lục Yên, từ đó đề xuất các biện pháp phù hợp nhằm nâng cao năng lực quản lý và phát triển chương trình giáo dục nhà trường, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào đội ngũ cán bộ quản lý, gồm 26 hiệu trưởng, 19 phó hiệu trưởng và 44 tổ trưởng chuyên môn các trường phổ thông có cấp THCS trên địa bàn huyện Lục Yên, với dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2019-2021.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả công tác bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình giáo dục nhà trường, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới, đồng thời tạo cơ sở khoa học cho các chính sách phát triển đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển chương trình giáo dục nhà trường, trong đó có:

  • Lý thuyết phát triển chương trình của Peter F. Oliva: nhấn mạnh quá trình hoạch định, thiết kế, thực thi và đánh giá chương trình học tập, với sự tham gia của các bên liên quan nhằm đảm bảo tính hiệu quả và phù hợp.
  • Quan điểm của OECD về phát triển chương trình nhà trường: coi đây là quá trình tạo ra sự phân quyền và tự chủ hợp pháp cho nhà trường trong việc quản lý và phát triển chương trình giáo dục.
  • Khái niệm năng lực phát triển chương trình giáo dục nhà trường: được hiểu là khả năng của cán bộ quản lý trong việc điều chỉnh, cập nhật và tổ chức thực hiện chương trình giáo dục phù hợp với đặc điểm và nhu cầu của nhà trường và địa phương.

Các khái niệm chính bao gồm: chương trình giáo dục nhà trường, phát triển chương trình giáo dục, năng lực phát triển chương trình, bồi dưỡng năng lực, và tổ chức bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình giáo dục nhà trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 15 cán bộ quản lý Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Lục Yên, 26 hiệu trưởng, 19 phó hiệu trưởng và 44 tổ trưởng chuyên môn các trường phổ thông có nhiều cấp học.
  • Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng phương pháp chọn mẫu phi xác suất, tập trung vào các cán bộ quản lý và giáo viên chủ chốt tại các trường phổ thông có nhiều cấp học trên địa bàn huyện.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích định lượng qua bảng hỏi khảo sát, kết hợp phân tích định tính từ phỏng vấn chuyên gia, quan sát thực tế các hoạt động bồi dưỡng và đánh giá kết quả bồi dưỡng.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong giai đoạn 2019-2021, bao gồm khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính cần thiết, khả thi của các biện pháp.

Phương pháp thống kê toán học được áp dụng để xử lý số liệu khảo sát, đảm bảo tính khách quan và chính xác trong đánh giá thực trạng và hiệu quả các biện pháp đề xuất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức về bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình giáo dục nhà trường còn hạn chế: Khoảng 60% cán bộ quản lý và hiệu trưởng chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của việc phát triển chương trình giáo dục nhà trường theo hướng đổi mới chương trình phổ thông 2018.

  2. Nội dung và hình thức bồi dưỡng chưa đa dạng và chưa phù hợp: Chỉ khoảng 45% hiệu trưởng cho biết các lớp bồi dưỡng hiện tại chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu về kiến thức và kỹ năng phát triển chương trình, hình thức bồi dưỡng chủ yếu là tập trung truyền đạt lý thuyết, thiếu các hoạt động thực hành và tương tác.

  3. Năng lực phát triển chương trình giáo dục nhà trường của hiệu trưởng còn yếu ở các kỹ năng thiết kế, điều chỉnh và đánh giá chương trình: Khoảng 55% hiệu trưởng chưa thành thạo trong việc xây dựng kế hoạch phát triển chương trình, chỉ đạo tổ chuyên môn và giáo viên thực hiện đổi mới nội dung và phương pháp dạy học.

  4. Vai trò của Phòng Giáo dục và Đào tạo trong tổ chức bồi dưỡng còn chưa phát huy tối đa: Mặc dù Phòng GD&ĐT đã xây dựng kế hoạch bồi dưỡng, nhưng việc khảo sát nhu cầu, huy động nguồn lực và kiểm tra, đánh giá kết quả bồi dưỡng chưa được thực hiện thường xuyên và hiệu quả, dẫn đến hạn chế trong việc nâng cao năng lực cho đội ngũ hiệu trưởng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, điều kiện cơ sở vật chất, nguồn lực tài chính và nhân lực phục vụ công tác bồi dưỡng còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng và quy mô các lớp bồi dưỡng. Về chủ quan, nhận thức chưa đầy đủ về vai trò của phát triển chương trình giáo dục nhà trường và năng lực quản lý còn yếu của một số hiệu trưởng làm giảm hiệu quả tiếp thu và áp dụng kiến thức bồi dưỡng.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung tại nhiều địa phương, nơi công tác bồi dưỡng năng lực cho cán bộ quản lý giáo dục chưa được chú trọng đúng mức. Tuy nhiên, việc tập trung nghiên cứu và đề xuất biện pháp cụ thể cho hiệu trưởng trường phổ thông có nhiều cấp học tại huyện Lục Yên là điểm mới, góp phần làm rõ đặc thù và nhu cầu bồi dưỡng tại địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức đúng về phát triển chương trình giáo dục, biểu đồ tròn phân bố hình thức bồi dưỡng được sử dụng, và bảng so sánh năng lực phát triển chương trình của hiệu trưởng trước và sau bồi dưỡng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức cho hiệu trưởng về tầm quan trọng của phát triển chương trình giáo dục nhà trường: Tổ chức các hội thảo, tọa đàm chuyên đề định kỳ nhằm truyền thông sâu rộng về vai trò và yêu cầu của phát triển chương trình giáo dục theo chương trình phổ thông 2018. Thời gian thực hiện: 6 tháng đầu năm học; Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện.

  2. Đa dạng hóa nội dung và hình thức bồi dưỡng năng lực: Xây dựng chương trình bồi dưỡng kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, sử dụng phương pháp đào tạo tương tác, trực tuyến kết hợp trực tiếp, mô phỏng tình huống và nghiên cứu trường hợp thực tế. Thời gian: Triển khai trong năm học; Chủ thể: Phòng GD&ĐT phối hợp với các chuyên gia giáo dục.

  3. Tăng cường năng lực thiết kế, điều chỉnh và đánh giá chương trình cho hiệu trưởng: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ năng xây dựng kế hoạch phát triển chương trình, chỉ đạo tổ chuyên môn và đánh giá kết quả thực hiện chương trình. Thời gian: 3 tháng đầu năm học; Chủ thể: Trung tâm bồi dưỡng cán bộ quản lý giáo dục.

  4. Củng cố vai trò và nâng cao năng lực tổ chức bồi dưỡng của Phòng Giáo dục và Đào tạo: Xây dựng quy trình khảo sát nhu cầu bồi dưỡng định kỳ, huy động nguồn lực tài chính và nhân lực, đồng thời thiết lập hệ thống kiểm tra, đánh giá kết quả bồi dưỡng hiệu quả. Thời gian: Liên tục; Chủ thể: Ban giám đốc Phòng GD&ĐT.

Các giải pháp trên cần được phối hợp thực hiện đồng bộ, có lộ trình rõ ràng và được giám sát chặt chẽ để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả trong thực tiễn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng các trường phổ thông có nhiều cấp học: Nghiên cứu giúp nâng cao nhận thức và năng lực phát triển chương trình giáo dục nhà trường, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng giáo dục.

  2. Cán bộ quản lý Phòng Giáo dục và Đào tạo: Là cơ quan chủ trì tổ chức bồi dưỡng, luận văn cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng kế hoạch, nội dung và phương pháp bồi dưỡng phù hợp với đặc điểm địa phương.

  3. Giảng viên và nghiên cứu sinh ngành Quản lý giáo dục: Tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn tổ chức bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình giáo dục nhà trường, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

  4. Nhà hoạch định chính sách giáo dục địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng và nhu cầu bồi dưỡng năng lực cán bộ quản lý giáo dục, từ đó xây dựng các chính sách hỗ trợ phát triển đội ngũ hiệu trưởng hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình giáo dục nhà trường cho hiệu trưởng?
    Bồi dưỡng giúp hiệu trưởng nâng cao kiến thức, kỹ năng thiết kế, điều chỉnh và tổ chức thực hiện chương trình giáo dục phù hợp với yêu cầu đổi mới, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục tại nhà trường.

  2. Phương pháp bồi dưỡng nào hiệu quả nhất cho hiệu trưởng?
    Phương pháp kết hợp giữa đào tạo trực tiếp và trực tuyến, sử dụng các hoạt động thực hành, nghiên cứu trường hợp và thảo luận nhóm được đánh giá cao về tính tương tác và hiệu quả tiếp thu.

  3. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của công tác bồi dưỡng?
    Có thể đánh giá qua khảo sát ý kiến học viên, quan sát thực tế áp dụng kiến thức vào công việc, phân tích kết quả giáo dục của nhà trường và đánh giá sự thay đổi năng lực quản lý của hiệu trưởng.

  4. Những khó khăn thường gặp khi tổ chức bồi dưỡng năng lực cho hiệu trưởng?
    Khó khăn gồm hạn chế về nguồn lực tài chính, thời gian của hiệu trưởng, thiếu đội ngũ báo cáo viên chuyên môn cao và hình thức bồi dưỡng chưa đa dạng, chưa phù hợp với nhu cầu thực tế.

  5. Làm sao để Phòng Giáo dục và Đào tạo nâng cao hiệu quả tổ chức bồi dưỡng?
    Phòng GD&ĐT cần xây dựng kế hoạch bồi dưỡng dựa trên khảo sát nhu cầu thực tế, huy động nguồn lực, áp dụng công nghệ thông tin, đồng thời thiết lập hệ thống kiểm tra, đánh giá và phản hồi liên tục để điều chỉnh kịp thời.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ thực trạng hạn chế trong nhận thức và năng lực phát triển chương trình giáo dục nhà trường của hiệu trưởng trường phổ thông có nhiều cấp học tại huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao nhận thức, đa dạng hóa nội dung và hình thức bồi dưỡng, tăng cường kỹ năng thiết kế và đánh giá chương trình, đồng thời củng cố vai trò tổ chức bồi dưỡng của Phòng Giáo dục và Đào tạo.
  • Kết quả khảo nghiệm cho thấy các biện pháp đề xuất có tính cần thiết và khả thi cao, phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.
  • Nghiên cứu góp phần bổ sung cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác bồi dưỡng năng lực cán bộ quản lý giáo dục trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Đề nghị các cơ quan quản lý giáo dục địa phương sớm triển khai các giải pháp nhằm nâng cao năng lực phát triển chương trình giáo dục nhà trường, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Call-to-action: Các đơn vị quản lý giáo dục và hiệu trưởng các trường phổ thông có nhiều cấp học nên chủ động tiếp cận và áp dụng các biện pháp bồi dưỡng năng lực phát triển chương trình giáo dục nhà trường để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.