Tổng quan nghiên cứu

Huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên, được thành lập năm 2013, là một địa bàn có điều kiện kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn với tỷ lệ đồng bào dân tộc thiểu số chiếm trên 90%, trong đó dân tộc Mông chiếm 69,18%. Dân số khoảng 45.000 người, với tỷ lệ hộ nghèo lên tới 54,07%. Giáo dục trung học cơ sở (THCS) tại đây có quy mô gồm 15 trường, với hơn 5.000 học sinh và 34 cán bộ quản lý (12 hiệu trưởng, 22 phó hiệu trưởng). Đội ngũ cán bộ quản lý còn trẻ, thiếu kinh nghiệm và phần lớn chưa được đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ quản lý.

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XII, việc nâng cao năng lực cán bộ quản lý các trường THCS theo chuẩn hiệu trưởng mới là yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục vùng dân tộc thiểu số. Mục tiêu nghiên cứu là khảo sát thực trạng tổ chức bồi dưỡng năng lực cán bộ quản lý trường THCS huyện Nậm Pồ, từ đó đề xuất các biện pháp tổ chức bồi dưỡng phù hợp, góp phần nâng cao năng lực quản lý đáp ứng chuẩn hiệu trưởng mới. Nghiên cứu tập trung khảo sát từ năm 2014 đến 2018, với phạm vi tại huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên.

Việc nâng cao năng lực cán bộ quản lý được kỳ vọng sẽ cải thiện hiệu quả quản trị nhà trường, nâng cao chất lượng dạy và học, đồng thời tạo nguồn cán bộ kế cận có năng lực đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong điều kiện đặc thù vùng dân tộc thiểu số và miền núi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý hiện đại và mô hình năng lực quản lý giáo dục. Henri Fayol (1916) với 5 chức năng quản lý cơ bản và 14 nguyên tắc quản lý hành chính là nền tảng cho việc tổ chức và quản lý hiệu quả. Mô hình 7S của William (Strategy, Skills, Style, System, Structure, Shared values, Staff) nhấn mạnh vai trò của đội ngũ cán bộ quản lý trong hiệu quả tổ chức.

Peter Drucker (thế kỷ XX) nhấn mạnh 5 nhiệm vụ cơ bản của người quản lý: xác định mục tiêu, tổ chức công việc, khích lệ nhân viên, phân tích kết quả và phát triển nhân viên. Khái niệm năng lực quản lý (managerial competency) được phát triển từ thập niên 1970, tập trung vào sự kết hợp tri thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện hiệu quả nhiệm vụ quản lý.

Chuẩn hiệu trưởng mới theo Thông tư số 14/2018/TT-BGDĐT gồm 5 nhóm năng lực chính: phẩm chất nghề nghiệp; năng lực quản trị nhà trường; xây dựng môi trường giáo dục; phát triển mối quan hệ nhà trường - gia đình - xã hội; sử dụng ngoại ngữ và công nghệ thông tin. Năng lực quản lý được hiểu là tổ hợp các thuộc tính tâm sinh lý, trình độ chuyên môn và kỹ năng quản trị nhằm thực hiện hiệu quả chức năng lãnh đạo, quản lý nhà trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu khảo sát thực trạng đội ngũ cán bộ quản lý 12 trường THCS huyện Nậm Pồ, gồm 12 hiệu trưởng, 22 phó hiệu trưởng và 10 cán bộ Phòng Giáo dục và Đào tạo. Dữ liệu thu thập từ năm 2014 đến 2018, bao gồm bảng câu hỏi đánh giá năng lực, phỏng vấn chuyên sâu và khảo nghiệm ý kiến chuyên gia.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm đánh giá năng lực và nhu cầu bồi dưỡng; phân tích định tính qua phỏng vấn; khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp tổ chức bồi dưỡng.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực địa và thu thập số liệu trong năm 2018; phân tích và đề xuất biện pháp trong cùng năm; hoàn thiện luận văn cuối năm 2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Năng lực cán bộ quản lý còn hạn chế: Đánh giá của cán bộ quản lý cấp phòng và cấp trường cho thấy năng lực quản trị nhà trường của cán bộ quản lý THCS huyện Nậm Pồ chỉ đạt khoảng 60-70% so với chuẩn hiệu trưởng mới. Cụ thể, năng lực quản trị nhân sự đạt 65%, năng lực xây dựng kế hoạch và tổ chức hoạt động đạt 62%, năng lực sử dụng công nghệ thông tin và ngoại ngữ chỉ đạt 55%.

  2. Nhu cầu bồi dưỡng cao: Khoảng 85% cán bộ quản lý mong muốn được bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý, đặc biệt là kỹ năng lãnh đạo, quản trị tài chính và sử dụng công nghệ thông tin. Nhu cầu bồi dưỡng tập trung vào các nội dung phù hợp với chuẩn hiệu trưởng mới.

  3. Thực trạng tổ chức bồi dưỡng còn nhiều khó khăn: Công tác bồi dưỡng chưa được tổ chức thường xuyên, thiếu kế hoạch bài bản và chưa đa dạng về hình thức. Chỉ có khoảng 40% cán bộ quản lý tham gia các khóa bồi dưỡng trong 3 năm gần đây. Các yếu tố khách quan như điều kiện cơ sở vật chất, tài chính và địa bàn hiểm trở ảnh hưởng đến hiệu quả bồi dưỡng.

  4. Yếu tố ảnh hưởng chủ quan và khách quan: Năng lực tổ chức, quản lý của Phòng Giáo dục và Đào tạo còn hạn chế; báo cáo viên chưa đồng đều về trình độ và kỹ năng bồi dưỡng; cán bộ quản lý thiếu nhận thức đúng về tầm quan trọng của bồi dưỡng; điều kiện vật chất, tài chính và chính sách hỗ trợ chưa đầy đủ.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy năng lực cán bộ quản lý trường THCS huyện Nậm Pồ chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu của chuẩn hiệu trưởng mới, nhất là về kỹ năng quản trị hiện đại và sử dụng công nghệ thông tin. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về khó khăn trong phát triển năng lực quản lý giáo dục vùng dân tộc thiểu số và miền núi.

Việc tổ chức bồi dưỡng còn hạn chế về quy mô, nội dung và hình thức, chưa phát huy được vai trò tự bồi dưỡng của cán bộ quản lý. Các yếu tố khách quan như địa bàn hiểm trở, điều kiện kinh tế khó khăn cũng là rào cản lớn. So sánh với các địa phương khác, tỷ lệ cán bộ quản lý được bồi dưỡng thường xuyên thấp hơn khoảng 20-30%.

Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ thực trạng và đề xuất các biện pháp tổ chức bồi dưỡng năng lực phù hợp với đặc thù vùng miền, góp phần nâng cao chất lượng quản lý giáo dục, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản toàn diện giáo dục phổ thông.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Khảo sát, đánh giá năng lực và nhu cầu bồi dưỡng định kỳ: Thực hiện khảo sát năng lực cán bộ quản lý theo chuẩn hiệu trưởng mới hàng năm để xác định chính xác nhu cầu bồi dưỡng, từ đó xây dựng kế hoạch bồi dưỡng phù hợp. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện; Thời gian: bắt đầu từ năm học 2019-2020.

  2. Xây dựng và cập nhật nội dung chương trình bồi dưỡng: Thiết kế chương trình bồi dưỡng đa dạng, tập trung vào kỹ năng lãnh đạo, quản trị tài chính, sử dụng công nghệ thông tin và ngoại ngữ, phù hợp với đặc điểm vùng miền và trình độ cán bộ quản lý. Chủ thể: Trung tâm bồi dưỡng cán bộ quản lý giáo dục; Thời gian: hoàn thiện trong 6 tháng đầu năm 2019.

  3. Đa dạng hóa hình thức bồi dưỡng: Kết hợp bồi dưỡng trực tiếp, trực tuyến, bồi dưỡng tại chỗ và tự học có hướng dẫn để phù hợp với điều kiện địa bàn khó khăn, tạo điều kiện thuận lợi cho cán bộ quản lý tham gia. Chủ thể: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các cơ sở đào tạo; Thời gian: triển khai từ năm học 2019-2020.

  4. Huy động và nâng cao năng lực báo cáo viên: Lựa chọn, đào tạo đội ngũ báo cáo viên có trình độ chuyên môn và kỹ năng sư phạm, am hiểu chuẩn hiệu trưởng mới để đảm bảo chất lượng bồi dưỡng. Chủ thể: Phòng Giáo dục và Đào tạo; Thời gian: đào tạo định kỳ hàng năm.

  5. Xây dựng cơ chế giám sát, đánh giá và chính sách hỗ trợ: Thiết lập hệ thống giám sát, đánh giá kết quả bồi dưỡng, đồng thời xây dựng chính sách khuyến khích, hỗ trợ tài chính, tạo động lực cho cán bộ quản lý tích cực tham gia bồi dưỡng. Chủ thể: UBND huyện, Phòng Giáo dục và Đào tạo; Thời gian: xây dựng và triển khai trong năm 2019.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THCS: Nghiên cứu giúp hiểu rõ chuẩn hiệu trưởng mới, nâng cao năng lực quản lý, từ đó cải thiện hiệu quả công tác quản trị nhà trường.

  2. Phòng Giáo dục và Đào tạo các huyện, tỉnh: Là tài liệu tham khảo để xây dựng kế hoạch, chương trình bồi dưỡng cán bộ quản lý phù hợp với đặc thù địa phương, đặc biệt vùng dân tộc thiểu số và miền núi.

  3. Các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để thiết kế chương trình, phương pháp bồi dưỡng hiệu quả, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Tài liệu tham khảo quý giá về tổ chức bồi dưỡng năng lực cán bộ quản lý trường THCS theo chuẩn hiệu trưởng mới, đặc biệt trong bối cảnh vùng dân tộc thiểu số.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chuẩn hiệu trưởng mới gồm những năng lực nào?
    Chuẩn hiệu trưởng mới bao gồm 5 nhóm năng lực chính: phẩm chất nghề nghiệp; năng lực quản trị nhà trường; xây dựng môi trường giáo dục; phát triển mối quan hệ nhà trường - gia đình - xã hội; sử dụng ngoại ngữ và công nghệ thông tin.

  2. Tại sao cần bồi dưỡng năng lực cán bộ quản lý trường THCS?
    Bồi dưỡng giúp cán bộ quản lý nâng cao kiến thức, kỹ năng và thái độ phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục, nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng giáo dục nhà trường.

  3. Phương pháp bồi dưỡng nào phù hợp với cán bộ quản lý vùng khó khăn?
    Phương pháp đa dạng kết hợp bồi dưỡng trực tiếp, trực tuyến, bồi dưỡng tại chỗ và tự học có hướng dẫn giúp phù hợp với điều kiện địa bàn hiểm trở và quỹ thời gian hạn chế của cán bộ.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả bồi dưỡng?
    Năng lực tổ chức, quản lý của Phòng Giáo dục và Đào tạo, năng lực báo cáo viên, nhận thức và thái độ của cán bộ quản lý, cùng điều kiện vật chất, tài chính và chính sách hỗ trợ.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả bồi dưỡng?
    Đánh giá qua sản phẩm thực tế của cán bộ quản lý, ý kiến phản hồi, mức độ thay đổi nhận thức và kỹ năng, cũng như sự cải thiện trong công tác quản lý nhà trường.

Kết luận

  • Năng lực cán bộ quản lý trường THCS huyện Nậm Pồ còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng đầy đủ chuẩn hiệu trưởng mới.
  • Nhu cầu bồi dưỡng năng lực của cán bộ quản lý rất cao, đặc biệt về kỹ năng lãnh đạo, quản trị và công nghệ thông tin.
  • Công tác tổ chức bồi dưỡng còn nhiều khó khăn do điều kiện địa bàn, năng lực tổ chức và nguồn lực hạn chế.
  • Đề xuất các biện pháp tổ chức bồi dưỡng bao gồm khảo sát nhu cầu, xây dựng chương trình phù hợp, đa dạng hóa hình thức, nâng cao năng lực báo cáo viên và xây dựng cơ chế giám sát, đánh giá.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu và thực hiện các giải pháp trong giai đoạn 2019-2022 nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý trường THCS, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục vùng dân tộc thiểu số.

Call to action: Các cơ quan quản lý giáo dục và các trường THCS cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp bồi dưỡng năng lực cán bộ quản lý, đồng thời tăng cường đầu tư nguồn lực và chính sách hỗ trợ nhằm phát triển bền vững đội ngũ quản lý giáo dục.