Tổng quan nghiên cứu

Thuế là nguồn thu chủ yếu của Ngân sách Nhà nước (NSNN), đóng vai trò quan trọng trong việc huy động nguồn lực xã hội và điều tiết nền kinh tế. Ngành xây dựng, với vai trò then chốt trong phát triển kinh tế quốc dân, cũng là lĩnh vực có nguy cơ thất thu thuế cao do đặc thù sản xuất và quản lý phức tạp. Tại thành phố Hải Phòng, từ năm 2014 đến 2018, công tác quản lý thuế đối với doanh nghiệp xây dựng đã được triển khai với nhiều nỗ lực nhằm hạn chế thất thu, tuy nhiên vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn và hạn chế. Mức thu ngân sách từ doanh nghiệp xây dựng trong giai đoạn này đạt từ 255 tỷ đồng năm 2014 đến 724 tỷ đồng năm 2018, tương ứng với tỷ lệ hoàn thành dự toán từ 85% đến 95%, cho thấy tiềm năng thu thuế chưa được khai thác tối đa.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng công tác quản lý thuế đối với doanh nghiệp xây dựng tại Cục Thuế TP Hải Phòng, xác định những hạn chế và nguyên nhân thất thu thuế, từ đó đề xuất các biện pháp tăng cường quản lý, chống thất thu thuế hiệu quả. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các doanh nghiệp xây dựng trên địa bàn thành phố Hải Phòng trong giai đoạn 2014-2018. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý thuế, đảm bảo nguồn thu NSNN ổn định, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương và tạo môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý thuế và thất thu thuế, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý thuế: Nhấn mạnh vai trò của pháp luật thuế, tổ chức bộ máy quản lý thuế và các phương pháp quản lý như tự tính, tự khai, thanh tra, kiểm tra nhằm đảm bảo thu đúng, thu đủ, thu kịp thời vào NSNN.

  • Lý thuyết thất thu thuế: Phân loại thất thu thành thất thu thực và thất thu tiềm năng, nguyên nhân thất thu từ phía người nộp thuế, cán bộ thuế và chính sách nhà nước, cùng ảnh hưởng tiêu cực đến kinh tế, xã hội và đạo đức công dân.

Các khái niệm chính bao gồm: thuế, quản lý thuế, thất thu thuế, doanh nghiệp xây dựng, thanh tra kiểm tra thuế, nợ thuế, và biện pháp chống thất thu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp:

  • Phương pháp lý thuyết: Phân tích, tổng hợp các tài liệu, văn bản pháp luật, báo cáo ngành thuế và các nghiên cứu liên quan để xây dựng cơ sở lý luận.

  • Phương pháp thực nghiệm: Thu thập và xử lý số liệu định lượng từ báo cáo thu ngân sách, thanh tra kiểm tra, nợ thuế của Cục Thuế TP Hải Phòng giai đoạn 2014-2018. Cỡ mẫu gồm toàn bộ doanh nghiệp xây dựng do Cục Thuế quản lý trên địa bàn thành phố.

  • Phân tích số liệu: Sử dụng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ thu, phân tích xu hướng, đánh giá hiệu quả công tác quản lý thuế và các tồn tại qua các năm. Thời gian nghiên cứu tập trung từ năm 2014 đến 2018.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, toàn diện, giúp đánh giá chính xác thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Kết quả thu ngân sách từ doanh nghiệp xây dựng tăng trưởng ổn định: Từ 255 tỷ đồng năm 2014 lên 724 tỷ đồng năm 2018, đạt tỷ lệ hoàn thành dự toán từ 85% đến 95%. Tuy nhiên, mức thu chưa phản ánh đầy đủ tiềm năng do tồn tại thất thu.

  2. Thanh tra, kiểm tra phát hiện nhiều sai phạm và truy thu thuế lớn: Năm 2018, số tiền truy thu, phạt và truy hoàn thuế lên đến hàng chục tỷ đồng, cho thấy tình trạng gian lận, trốn thuế vẫn phổ biến. Các sai phạm gồm kê khai không đúng doanh thu, lập hồ sơ khống, không xuất hóa đơn, và lợi dụng chính sách thuế.

  3. Nợ thuế doanh nghiệp xây dựng chiếm tỷ trọng cao trong tổng nợ thuế: Tính đến cuối năm 2018, nợ thuế của doanh nghiệp xây dựng là 280,956 triệu đồng, chiếm 16% tổng nợ thuế của Cục Thuế TP Hải Phòng. Nguyên nhân chủ yếu do doanh nghiệp chưa được thanh toán vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước dẫn đến nợ kéo dài.

  4. Công tác quản lý thuế còn nhiều hạn chế: Việc xây dựng kế hoạch thanh tra kiểm tra chủ yếu dựa vào kinh nghiệm, thiếu cơ sở dữ liệu đầy đủ và phân tích chuyên sâu. Cán bộ thanh tra kiểm tra còn thiếu kiến thức chuyên môn về xây dựng, công cụ hỗ trợ chưa đầy đủ, phối hợp liên ngành chưa hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Kết quả thu ngân sách tăng trưởng cho thấy nỗ lực của Cục Thuế TP Hải Phòng trong quản lý thuế doanh nghiệp xây dựng, tuy nhiên tỷ lệ hoàn thành dự toán chưa cao phản ánh sự tồn tại của thất thu thuế. Các sai phạm được phát hiện qua thanh tra kiểm tra cho thấy doanh nghiệp xây dựng có xu hướng khai báo không trung thực để giảm nghĩa vụ thuế, phù hợp với lý thuyết thất thu thuế do ý thức người nộp thuế và kẽ hở chính sách.

Nợ thuế cao là vấn đề đáng lo ngại, ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn thu NSNN và thể hiện sự yếu kém trong công tác đôn đốc, cưỡng chế thu hồi nợ. So sánh với các nghiên cứu trong ngành thuế tại các địa phương khác, tình trạng này là phổ biến nhưng mức độ nợ thuế tại Hải Phòng có xu hướng tăng, cần có biện pháp quyết liệt hơn.

Hạn chế trong công tác thanh tra kiểm tra xuất phát từ thiếu hụt nguồn lực, trình độ cán bộ và công nghệ thông tin chưa đồng bộ, dẫn đến hiệu quả quản lý thuế chưa cao. Việc phối hợp giữa các phòng ban và với các cơ quan liên quan còn hạn chế làm giảm khả năng phát hiện và xử lý vi phạm kịp thời.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách, bảng thống kê số tiền truy thu, phạt qua các năm, biểu đồ tỷ lệ nợ thuế và sơ đồ mô hình tổ chức bộ máy quản lý thuế tại Cục Thuế TP Hải Phòng để minh họa rõ nét các vấn đề nêu trên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế: Xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu doanh nghiệp đầy đủ, cập nhật liên tục, áp dụng phân tích dữ liệu lớn để đánh giá rủi ro, lập kế hoạch thanh tra kiểm tra chính xác. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Cục Thuế TP Hải Phòng chủ trì phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông.

  2. Nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ thanh tra kiểm tra: Tổ chức đào tạo chuyên sâu về ngành xây dựng, kỹ năng phân tích hồ sơ tài chính, sử dụng phần mềm hỗ trợ thanh tra. Đào tạo định kỳ hàng năm, do Cục Thuế phối hợp với các trường đại học và viện nghiên cứu thực hiện.

  3. Tăng cường phối hợp liên ngành trong công tác quản lý thuế: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa Cục Thuế, Sở Xây dựng, Sở Tài chính, các cơ quan điều tra để trao đổi thông tin, xử lý vi phạm nhanh chóng. Xây dựng quy chế phối hợp trong 6 tháng, triển khai liên tục.

  4. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế: Tuyên truyền nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế, hỗ trợ doanh nghiệp kê khai, nộp thuế đúng quy định, giảm thiểu vi phạm do thiếu hiểu biết. Thực hiện thường xuyên, phối hợp với các hiệp hội doanh nghiệp và chính quyền địa phương.

  5. Tăng cường công tác đôn đốc, cưỡng chế thu hồi nợ thuế: Phân loại nợ thuế, xác định nguyên nhân, áp dụng biện pháp cưỡng chế phù hợp, đồng thời hỗ trợ tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp có khả năng nộp thuế. Thực hiện hàng quý, do Phòng Quản lý nợ và cưỡng chế nợ thuế chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý thuế tại các Cục Thuế địa phương: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý thuế, đặc biệt trong lĩnh vực xây dựng, áp dụng các biện pháp chống thất thu phù hợp với đặc thù địa phương.

  2. Doanh nghiệp xây dựng và các nhà thầu: Hiểu rõ các quy định pháp luật về thuế, kế toán xây dựng, từ đó nâng cao ý thức tuân thủ, giảm thiểu rủi ro vi phạm và tranh chấp với cơ quan thuế.

  3. Các nhà nghiên cứu, sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích về quản lý thuế, thất thu thuế và các biện pháp chống thất thu trong ngành xây dựng, phục vụ nghiên cứu và học tập.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước liên quan đến xây dựng và tài chính: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách, quy định về thuế và quản lý doanh nghiệp xây dựng, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao ngành xây dựng dễ xảy ra thất thu thuế?
    Ngành xây dựng có đặc thù sản phẩm đơn chiếc, thời gian thi công dài, chi phí lớn và phức tạp, dễ phát sinh sai sót trong kê khai thuế. Ngoài ra, việc thanh toán theo tiến độ và nhiều hợp đồng nhỏ lẻ tạo điều kiện cho gian lận thuế.

  2. Các biện pháp chính để chống thất thu thuế trong ngành xây dựng là gì?
    Bao gồm tăng cường thanh tra kiểm tra, ứng dụng công nghệ thông tin, nâng cao năng lực cán bộ, phối hợp liên ngành và đôn đốc thu hồi nợ thuế. Các biện pháp này giúp phát hiện và ngăn chặn kịp thời các hành vi vi phạm.

  3. Làm thế nào để nâng cao ý thức tuân thủ thuế của doanh nghiệp xây dựng?
    Thông qua tuyên truyền chính sách, hỗ trợ kê khai thuế, công khai minh bạch thông tin, khen thưởng doanh nghiệp chấp hành tốt và xử lý nghiêm các vi phạm để tạo môi trường cạnh tranh công bằng.

  4. Nguyên nhân chính dẫn đến nợ thuế trong doanh nghiệp xây dựng là gì?
    Phần lớn do doanh nghiệp chưa được thanh toán vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước, dẫn đến không có nguồn tiền để nộp thuế đúng hạn. Ngoài ra, quản lý nợ thuế chưa chặt chẽ cũng làm tăng nợ khó thu.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý thuế hiện nay?
    Công nghệ thông tin giúp xây dựng cơ sở dữ liệu chính xác, phân tích rủi ro, tự động hóa quy trình kê khai, nộp thuế và thanh tra kiểm tra, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thất thu và tăng tính minh bạch.

Kết luận

  • Thu ngân sách từ doanh nghiệp xây dựng tại Hải Phòng tăng trưởng ổn định nhưng vẫn tiềm ẩn thất thu thuế lớn.
  • Thanh tra kiểm tra phát hiện nhiều sai phạm, góp phần truy thu số tiền đáng kể cho NSNN.
  • Nợ thuế doanh nghiệp xây dựng chiếm tỷ trọng cao, ảnh hưởng đến nguồn thu và hiệu quả quản lý.
  • Công tác quản lý thuế còn nhiều hạn chế về nguồn lực, trình độ cán bộ và phối hợp liên ngành.
  • Cần triển khai đồng bộ các biện pháp nâng cao năng lực, ứng dụng công nghệ và tăng cường phối hợp để chống thất thu thuế hiệu quả.

Next steps: Triển khai đào tạo cán bộ, xây dựng hệ thống dữ liệu quản lý thuế hiện đại, hoàn thiện quy trình phối hợp liên ngành trong vòng 1-2 năm tới.

Call to action: Các cơ quan quản lý thuế và doanh nghiệp xây dựng cần phối hợp chặt chẽ, nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế để đảm bảo nguồn thu NSNN và phát triển bền vững ngành xây dựng tại Hải Phòng.