Các Biện Pháp Ngăn Chặn Theo Pháp Luật Tố Tụng Hình Sự Việt Nam Từ Thực Tiễn Áp Dụng Tại Quận Thanh Xuân

Các biện pháp ngăn chặn là biện pháp cưỡng chế trong tố tụng hình sự, áp dụng đối với bị can, bị cáo hoặc người chưa bị khởi tố trong trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang. Mục đích là ngăn chặn hành vi nguy hiểm cho xã hội, trốn tránh pháp luật hoặc cản trở điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án. Khái niệm này làm rõ đối tượng bị áp dụng, mục đích áp dụng, nhưng chưa làm rõ chủ thể áp dụng. Trong luật tố tụng hình sự hiện hành, biện pháp ngăn chặn bao gồm: bắt, tạm giữ, tạm giam, cấm đi khỏi nơi cư trú, bảo lĩnh, đặt tiền hoặc tài sản có giá trị để bảo đảm (Điều 79 BLTTHS 2003).

Các biện pháp ngăn chặn có ý nghĩa sâu sắc trong đấu tranh phòng, chống tội phạm. Thứ nhất, cho phép loại bỏ những trở ngại trong quá trình thực hiện các nhiệm vụ của tố tụng hình sự, đảm bảo việc thi hành án đối với người phạm tội. Thứ hai, góp phần bảo vệ có hiệu quả quyền lợi của nhà nước, xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Thứ ba, góp phần tăng cường pháp chế và củng cố trật tự pháp luật. Điều 13 BLTTHS năm 2003 quy định trách nhiệm của CQĐT, VKSND và Tòa án trong việc khởi tố vụ án và áp dụng các biện pháp để xác định tội phạm và xử lý người phạm tội khi phát hiện có dấu hiệu tội phạm.

Trong giai đoạn 2012-2016, các biện pháp ngăn chặn như bắt, tạm giữ, tạm giam được áp dụng khá phổ biến trong các vụ án hình sự tại quận Thanh Xuân. Trong nhiều trường hợp, việc áp dụng các biện pháp này đã ngăn chặn kịp thời hành vi phạm tội, chặn đứng hành vi trốn tránh pháp luật của bị can, bị cáo, bảo đảm việc thi hành án hiệu quả. Tuy nhiên, song song với hiệu quả đó, vẫn còn một số vi phạm, ảnh hưởng không nhỏ đến kết quả điều tra tội phạm, xâm phạm các quyền cơ bản của công dân, gây dư luận xấu trong nhân dân, ảnh hưởng đến uy tín của Đảng, Nhà nước và các cơ quan tiến hành tố tụng.

Nguyên nhân của tình hình trên có nhiều, nhưng chủ yếu do các quy định của pháp luật tố tụng hình sự còn nhiều “lỗ hổng”, thiếu chặt chẽ, chồng chéo, dẫn đến những khó khăn trong việc áp dụng pháp luật. Bên cạnh đó, trình độ của một số người làm công tác áp dụng các quy định này còn chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ trong hình hình mới. Nắm vững nội dung, thẩm quyền, thủ tục áp dụng các biện pháp sẽ giúp các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng áp dụng đúng pháp luật, hạn chế tối đa vi phạm các quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân mà Hiến pháp và luật đã quy định.

Việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn không đúng không chỉ xâm phạm các quyền cơ bản của công dân, gây nên những khó khăn nhất định cho việc giải quyết vụ án hình sự, mà còn tạo dư luận xã hội không tốt và có thể dẫn đến những hậu quả như bỏ lọt tội phạm, làm oan người vô tội, vi phạm nguyên tắc pháp chế XHCN. Hơn nữa, việc đảm bảo quyền con người trong tố tụng hình sự nói chung và trong việc áp dụng biện pháp ngăn chặn nói riêng sẽ góp phần bảo đảm pháp chế XHCN, tăng cường sự tin tưởng của nhân dân vào hoạt động của các cơ quan nhà nước, tạo cơ sở vững chắc để xây dựng xã hội ổn định, văn minh.

Bước đầu tiên trong quy trình áp dụng biện pháp ngăn chặn là xác định căn cứ áp dụng theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự. Căn cứ này phải dựa trên những chứng cứ, tài liệu thu thập được trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử, chứng minh rằng có đủ điều kiện để áp dụng một trong các biện pháp ngăn chặn được quy định tại Điều 79 BLTTHS 2003. Cần phân biệt rõ căn cứ áp dụng với mục đích áp dụng, tránh nhầm lẫn dẫn đến áp dụng sai pháp luật.

Quyết định áp dụng biện pháp ngăn chặn phải được ban hành bởi người có thẩm quyền theo quy định của pháp luật. Tùy thuộc vào từng biện pháp và giai đoạn tố tụng, thẩm quyền này có thể thuộc về Cơ quan Điều tra, Viện Kiểm sát hoặc Tòa án. Thủ tục ra quyết định phải tuân thủ các quy định về hình thức, nội dung, và thời hạn, đảm bảo tính hợp pháp và tính kịp thời của quyết định.

Sau khi quyết định áp dụng biện pháp ngăn chặn được ban hành, cần phải tổ chức thi hành một cách nhanh chóng, chính xác và đúng pháp luật. Việc thi hành phải được thực hiện bởi các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của người bị áp dụng biện pháp. Cần có cơ chế giám sát chặt chẽ để ngăn ngừa các hành vi lạm quyền, vi phạm pháp luật trong quá trình thi hành.

Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định của pháp luật tố tụng hình sự về biện pháp ngăn chặn để đảm bảo tính minh bạch, rõ ràng, và khả thi. Đặc biệt, cần quy định cụ thể hơn về căn cứ, điều kiện, thủ tục áp dụng từng biện pháp, tránh tình trạng áp dụng tùy tiện, gây khó khăn cho quá trình giải quyết vụ án. Cần nghiên cứu kinh nghiệm của các nước trên thế giới để học hỏi, áp dụng những quy định phù hợp với điều kiện của Việt Nam.

Tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn nghiệp vụ cho cán bộ làm công tác điều tra, truy tố, xét xử tại quận Thanh Xuân để nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng áp dụng pháp luật về biện pháp ngăn chặn. Chú trọng đến việc đào tạo kỹ năng thu thập chứng cứ, đánh giá chứng cứ, và kỹ năng giải quyết các tình huống phức tạp trong thực tiễn. Đồng thời, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra để phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật của cán bộ.

Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa Cơ quan Điều tra, Viện Kiểm sát và Tòa án trong quá trình áp dụng biện pháp ngăn chặn. Chia sẻ thông tin, kinh nghiệm, và giải quyết kịp thời các vướng mắc phát sinh trong quá trình phối hợp. Tổ chức các cuộc họp liên ngành để thống nhất nhận thức và giải quyết các vấn đề phức tạp. Thiết lập đường dây nóng để các cơ quan có thể trao đổi, phối hợp nhanh chóng trong các trường hợp khẩn cấp.

Cần tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả của các biện pháp ngăn chặn hiện hành để có những điều chỉnh phù hợp với thực tiễn. Nghiên cứu các xu hướng tội phạm mới để đưa ra những giải pháp phòng ngừa hiệu quả. Đẩy mạnh hợp tác quốc tế để học hỏi kinh nghiệm của các nước trên thế giới trong việc áp dụng biện pháp ngăn chặn.

Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về biện pháp ngăn chặn cho người dân để nâng cao nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật. Sử dụng các hình thức tuyên truyền đa dạng, phù hợp với từng đối tượng. Xây dựng các chương trình giáo dục pháp luật trong trường học để trang bị cho học sinh, sinh viên những kiến thức cơ bản về biện pháp ngăn chặn.