Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, công tác quản lý thu chi ngân sách nhà nước (NSNN) cấp huyện đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Huyện An Dương, thành phố Hải Phòng, với diện tích 98,32 km² và dân số đông, có vị trí địa lý thuận lợi cùng tiềm năng phát triển kinh tế đa dạng, đã chứng kiến sự tăng trưởng ổn định về thu chi ngân sách trong giai đoạn 2018-2022. Tổng thu ngân sách huyện năm 2022 đạt khoảng 462.714 triệu đồng, tăng 4,3% so với năm trước, trong khi tổng chi ngân sách cũng tăng tương ứng, đảm bảo cân đối và phục vụ hiệu quả các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội.

Tuy nhiên, công tác quản lý thu chi ngân sách tại huyện còn tồn tại nhiều hạn chế như phụ thuộc lớn vào nguồn ngân sách cấp trên, chưa khai thác triệt để các nguồn thu nội địa, công tác quản lý thuế và kiểm soát chi tiêu chưa thực sự hiệu quả, dẫn đến thất thoát và lãng phí nguồn lực. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng quản lý thu chi ngân sách tại huyện An Dương giai đoạn 2018-2022, xác định các tồn tại, nguyên nhân và đề xuất các biện pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương trong thời gian tới. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác quản lý thu chi ngân sách nhà nước tại huyện An Dương, trong khoảng thời gian 5 năm từ 2018 đến 2022.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện hệ thống quản lý tài chính công cấp huyện, tăng cường tính minh bạch, hiệu quả sử dụng ngân sách, đồng thời hỗ trợ huyện An Dương phát huy tối đa nguồn lực tài chính để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào quản lý thu chi ngân sách cấp huyện. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Theo Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015, ngân sách nhà nước là tổng thu và chi của Nhà nước theo dự toán được phê duyệt nhằm thực hiện các mục tiêu kinh tế - xã hội. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của ngân sách trong việc phân bổ nguồn lực, điều tiết kinh tế vĩ mô và thực hiện các chính sách xã hội.

  2. Mô hình chu trình quản lý ngân sách: Bao gồm bốn bước chính: lập dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách và kiểm tra, thanh tra ngân sách. Mô hình này giúp đánh giá toàn diện quá trình quản lý thu chi ngân sách, từ khâu hoạch định đến giám sát thực hiện.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước cấp huyện, thu ngân sách, chi ngân sách, dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách, kiểm tra, thanh tra ngân sách, phân cấp quản lý ngân sách, và các nguyên tắc quản lý ngân sách như nguyên tắc công khai, minh bạch, cân đối và trách nhiệm.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp cả phương pháp định lượng và định tính nhằm đảm bảo tính khách quan và toàn diện:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Thu thập số liệu từ báo cáo quyết toán ngân sách các năm 2018-2022 của UBND huyện An Dương, Phòng Kinh tế - Hạ tầng, Phòng Tài chính, Chi cục Thuế khu vực Hồng Bàng - An Dương, cùng các báo cáo tài chính liên quan.

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thực hiện khảo sát, phỏng vấn các cán bộ quản lý ngân sách và người dân địa phương để thu thập ý kiến về thực trạng và các vướng mắc trong quản lý thu chi ngân sách.

  • Phương pháp phân tích số liệu: Sử dụng phân tích thống kê mô tả, đối chiếu số liệu thu chi ngân sách qua các năm, phân tích tỷ lệ thực hiện dự toán, so sánh các chỉ tiêu thu chi theo từng lĩnh vực. Dữ liệu được trình bày qua bảng biểu và biểu đồ để minh họa xu hướng và hiệu quả quản lý.

  • Phương pháp phân tích tổng hợp và đối chiếu: Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu chi ngân sách, so sánh với các kinh nghiệm quản lý tại các quận khác của thành phố Hải Phòng như Hồng Bàng và Ngô Quyền.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát được thực hiện với các cán bộ quản lý ngân sách tại huyện và xã, cùng một số hộ dân đại diện cho các nhóm đối tượng chịu ảnh hưởng trực tiếp từ chính sách ngân sách.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2018-2022, với việc thu thập và phân tích dữ liệu trong năm 2023, nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp cho giai đoạn tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định nhưng phụ thuộc nguồn cấp trên
    Tổng thu ngân sách huyện An Dương năm 2022 đạt khoảng 462.714 triệu đồng, tăng 4,3% so với năm 2021. Tuy nhiên, phần lớn nguồn thu là từ ngân sách bổ sung của tỉnh (khoảng 194.628 triệu đồng năm 2022), chiếm tỷ trọng lớn so với thu trên địa bàn (khoảng 9.330 triệu đồng). Điều này cho thấy huyện còn phụ thuộc nhiều vào nguồn cấp trên, chưa khai thác hiệu quả các nguồn thu nội địa.

  2. Chi ngân sách tăng đều, tập trung vào chi thường xuyên và đầu tư phát triển
    Tổng chi ngân sách năm 2022 đạt khoảng 462.714 triệu đồng, tăng 4,3% so với năm trước. Trong đó, chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, đảm bảo chi trả lương, phụ cấp và các khoản đóng góp bảo hiểm xã hội cho cán bộ, công chức. Chi đầu tư phát triển cũng được ưu tiên, tập trung vào các dự án xây dựng cơ bản và phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội.

  3. Công tác lập dự toán ngân sách được thực hiện bài bản, bám sát tình hình thực tế
    Việc lập dự toán thu chi ngân sách hàng năm được UBND huyện chỉ đạo chặt chẽ, dựa trên các chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội và tình hình thu ngân sách thực tế. Dự toán năm 2022 được phê duyệt với các chỉ tiêu cụ thể cho từng khoản thu và chi, đảm bảo tính khả thi và phù hợp với nguồn lực địa phương.

  4. Công tác kiểm tra, thanh tra và giám sát còn nhiều hạn chế
    Tỷ lệ các vụ kiểm tra về quản lý ngân sách cấp huyện còn thấp, chưa phát hiện và xử lý triệt để các vi phạm trong thu chi ngân sách. Việc công khai ngân sách chưa được thực hiện đầy đủ và kịp thời, ảnh hưởng đến tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của các cơ quan quản lý.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc huyện An Dương còn phụ thuộc lớn vào nguồn ngân sách cấp trên, hạn chế trong phát triển nguồn thu nội địa và quản lý thuế chưa hiệu quả. So với các quận như Hồng Bàng và Ngô Quyền, nơi đã áp dụng các biện pháp quản lý thu chi chặt chẽ, công khai và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách, huyện An Dương còn nhiều dư địa để cải thiện.

Việc chi ngân sách tập trung vào chi thường xuyên và đầu tư phát triển phù hợp với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của huyện, tuy nhiên cần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn, tránh lãng phí và thất thoát. Công tác lập dự toán ngân sách đã có tiến bộ rõ rệt, song cần tăng cường tính chủ động và chính xác trong dự báo nguồn thu.

Công tác kiểm tra, thanh tra và công khai ngân sách là khâu then chốt để nâng cao hiệu quả quản lý thu chi ngân sách. Việc áp dụng các biện pháp kiểm soát chặt chẽ, minh bạch và tăng cường trách nhiệm giải trình sẽ giúp hạn chế các sai phạm và nâng cao niềm tin của người dân.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện xu hướng tăng trưởng thu chi ngân sách qua các năm, bảng so sánh tỷ lệ thu trên địa bàn và nguồn cấp trên, cũng như bảng tổng hợp kết quả kiểm tra, thanh tra ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phát triển nguồn thu nội địa
    Chủ động xây dựng và triển khai các chính sách thuế, phí phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội địa phương nhằm đa dạng hóa nguồn thu, giảm phụ thuộc vào ngân sách cấp trên. Mục tiêu tăng tỷ lệ thu trên địa bàn lên ít nhất 30% tổng thu ngân sách trong vòng 3 năm tới. UBND huyện phối hợp với Chi cục Thuế và các phòng ban liên quan thực hiện.

  2. Nâng cao chất lượng lập dự toán và chấp hành ngân sách
    Cải tiến quy trình lập dự toán dựa trên phân tích sâu sắc các yếu tố kinh tế - xã hội, đảm bảo tính chính xác và khả thi. Tăng cường giám sát việc thực hiện dự toán, điều chỉnh kịp thời khi có biến động. Thực hiện trong từng năm ngân sách, do Phòng Tài chính chủ trì phối hợp với các đơn vị liên quan.

  3. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra và công khai ngân sách
    Xây dựng kế hoạch kiểm tra, thanh tra định kỳ và đột xuất nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm trong quản lý thu chi ngân sách. Đẩy mạnh công khai thông tin ngân sách trên các phương tiện truyền thông và cổng thông tin điện tử huyện, đảm bảo minh bạch và trách nhiệm giải trình. Thực hiện ngay và duy trì liên tục, do Thanh tra huyện và Phòng Tài chính phối hợp thực hiện.

  4. Hoàn thiện tổ chức bộ máy và nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách
    Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách, đặc biệt là kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu chi. Tinh gọn bộ máy, phân công rõ ràng trách nhiệm để tránh chồng chéo và nâng cao hiệu quả công tác. Thực hiện trong vòng 2 năm, do UBND huyện phối hợp với các cơ quan đào tạo và Sở Nội vụ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã
    Giúp nâng cao nhận thức, kỹ năng và phương pháp quản lý thu chi ngân sách, từ đó cải thiện hiệu quả công tác tài chính công tại địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công
    Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực tiễn để xây dựng các chính sách phù hợp, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công
    Tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, đồng thời cung cấp các phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu.

  4. Cơ quan thanh tra, kiểm toán và giám sát tài chính
    Hỗ trợ trong việc đánh giá, kiểm tra và giám sát công tác quản lý thu chi ngân sách, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu chi ngân sách cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế - xã hội?
    Quản lý thu chi ngân sách cấp huyện là công cụ tài chính quan trọng giúp địa phương huy động và phân bổ nguồn lực, đảm bảo chi tiêu cho các hoạt động phát triển kinh tế, an sinh xã hội và quốc phòng, góp phần ổn định và phát triển bền vững.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý thu chi ngân sách tại huyện An Dương là gì?
    Huyện còn phụ thuộc lớn vào nguồn ngân sách cấp trên, công tác quản lý thuế và kiểm soát chi tiêu chưa hiệu quả, công khai ngân sách chưa đầy đủ, dẫn đến thất thoát và lãng phí nguồn lực.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý thu chi ngân sách cấp huyện?
    Cần đa dạng hóa nguồn thu, nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường kiểm tra, thanh tra và công khai ngân sách, đồng thời hoàn thiện tổ chức bộ máy và nâng cao năng lực cán bộ quản lý.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn này?
    Luận văn sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp phân tích số liệu thứ cấp từ báo cáo ngân sách và khảo sát sơ cấp qua phỏng vấn, kết hợp phân tích thống kê, đối chiếu và tổng hợp để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  5. Ai là đối tượng chính hưởng lợi từ các giải pháp đề xuất?
    Cán bộ quản lý ngân sách, các cơ quan chính quyền địa phương, người dân và doanh nghiệp trên địa bàn huyện sẽ được hưởng lợi trực tiếp từ việc nâng cao hiệu quả quản lý thu chi ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích toàn diện thực trạng quản lý thu chi ngân sách tại huyện An Dương giai đoạn 2018-2022, chỉ ra các tồn tại và nguyên nhân chủ yếu.
  • Tổng thu ngân sách huyện tăng trưởng ổn định nhưng còn phụ thuộc lớn vào nguồn cấp trên, trong khi chi ngân sách tập trung vào chi thường xuyên và đầu tư phát triển.
  • Công tác lập dự toán ngân sách được thực hiện bài bản, song công tác kiểm tra, thanh tra và công khai ngân sách còn hạn chế.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm phát triển nguồn thu nội địa, nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường kiểm tra, thanh tra và hoàn thiện tổ chức bộ máy quản lý.
  • Nghiên cứu có thể được tiếp tục mở rộng trong các giai đoạn tiếp theo nhằm đánh giá hiệu quả các biện pháp đã triển khai và điều chỉnh phù hợp với thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội huyện An Dương.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý và nhà nghiên cứu được khuyến khích áp dụng và phát triển các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp huyện, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của địa phương.