Tổng quan nghiên cứu

Huyện Krông Pắc, tỉnh Đắk Lắk, với diện tích tự nhiên 62.581 ha và dân số khoảng 219.080 người, trong đó đồng bào dân tộc thiểu số chiếm 33,4%, là vùng đất giàu truyền thống văn hóa đa dạng và đặc sắc. Theo ước tính, có trên 60 di sản văn hóa phi vật thể (VHPVT) thuộc nhiều loại hình như ngữ văn dân gian, nghệ thuật trình diễn, lễ hội truyền thống và nghề thủ công. Tuy nhiên, trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, nhiều giá trị văn hóa phi vật thể đang đứng trước nguy cơ mai một, thất truyền do thiếu sự bảo tồn hiệu quả và nguồn lực đầu tư hạn chế.

Luận văn tập trung nghiên cứu việc thực hiện chính sách bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể trên địa bàn huyện Krông Pắc trong giai đoạn 2018-2020. Mục tiêu chính là đánh giá thực trạng, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện chính sách nhằm bảo vệ và phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể đặc trưng của địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại vùng Tây Nguyên.

Các chỉ số về kinh tế xã hội của huyện cho thấy tốc độ tăng trưởng bình quân khoảng 9,42%/năm, thu nhập bình quân đầu người năm 2020 đạt khoảng 45 triệu đồng, trong đó vùng dân tộc thiểu số đạt 23 triệu đồng. Đây là nền tảng để triển khai các chính sách văn hóa hiệu quả, đồng thời cũng đặt ra thách thức trong việc cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo tồn văn hóa truyền thống.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin, kết hợp tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa và chính sách công. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng là:

  1. Lý thuyết chính sách công: Định nghĩa chính sách công là tập hợp các quyết định của nhà nước nhằm giải quyết các vấn đề công cộng, bao gồm mục tiêu và giải pháp cụ thể. Việc thực hiện chính sách công được xem là quá trình chuyển hóa ý chí thành hành động thực tiễn, có sự phối hợp giữa các chủ thể và nguồn lực.

  2. Lý thuyết về di sản văn hóa phi vật thể: Dựa trên Công ước UNESCO 2003 và Luật Di sản văn hóa Việt Nam, di sản văn hóa phi vật thể được hiểu là các giá trị tinh thần, truyền thống được lưu truyền qua các thế hệ, bao gồm ngôn ngữ, nghệ thuật, lễ hội, phong tục tập quán, tri thức dân gian và các hình thức biểu đạt văn hóa khác.

Các khái niệm chính được làm rõ gồm: chính sách công, chính sách văn hóa, văn hóa phi vật thể, di sản văn hóa phi vật thể, và các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện chính sách bảo tồn văn hóa.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp với phân tích định lượng:

  • Nguồn dữ liệu:

    • Số liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, nghị quyết, báo cáo của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đắk Lắk, Phòng Văn hóa và Thông tin huyện Krông Pắc.
    • Số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát thực tế, phỏng vấn sâu 20 người gồm các nghệ nhân, cán bộ văn hóa, nhà nghiên cứu lịch sử - văn hóa và đại diện các tổ chức bảo tồn văn hóa tại huyện.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích nội dung các văn bản chính sách, đánh giá thực trạng thực hiện qua số liệu thống kê.
    • Phân tích định tính từ phỏng vấn sâu nhằm làm rõ các khó khăn, thuận lợi và đề xuất giải pháp.
    • Sử dụng phương pháp nghiên cứu liên ngành kết hợp chính sách công, kinh tế học, xã hội học, nhân học và văn hóa học để tổng hợp và đánh giá toàn diện.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2018-2020, với khảo sát thực địa và thu thập dữ liệu diễn ra trong năm 2020, phân tích và hoàn thiện luận văn trong năm 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng chính sách bảo tồn còn nhiều hạn chế: Việc ban hành cơ chế chính sách đặc thù tại huyện Krông Pắc còn chậm, dẫn đến nhiều di sản phi vật thể bị mai một hoặc thất truyền. Khoảng 30% các di sản phi vật thể được khảo sát có nguy cơ mất dần do thiếu nguồn lực bảo tồn và sự quan tâm từ cộng đồng.

  2. Nguồn lực đầu tư hạn chế: Ngân sách dành cho công tác bảo tồn văn hóa phi vật thể chiếm chưa đến 10% tổng ngân sách văn hóa của huyện, trong khi nhu cầu thực tế cao hơn nhiều. Việc huy động xã hội hóa và tài trợ từ các tổ chức còn yếu, ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai các hoạt động bảo tồn.

  3. Vai trò của cộng đồng và nghệ nhân chưa được phát huy tối đa: Mặc dù có trên 20 nghệ nhân tiêu biểu được công nhận, nhưng công tác truyền dạy và phát huy giá trị di sản chưa được tổ chức bài bản, dẫn đến nguy cơ thất truyền các kỹ năng và tri thức truyền thống. Chỉ khoảng 40% nghệ nhân tham gia các hoạt động bảo tồn thường xuyên.

  4. Nhận thức và sự phối hợp giữa các chủ thể còn hạn chế: Các cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị xã hội và cộng đồng dân cư chưa có sự phối hợp chặt chẽ, dẫn đến việc triển khai chính sách thiếu đồng bộ. Khoảng 25% cán bộ văn hóa cấp xã chưa được đào tạo chuyên sâu về bảo tồn văn hóa phi vật thể.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu đồng bộ trong xây dựng và thực hiện chính sách, nguồn lực tài chính và nhân lực chưa đáp ứng yêu cầu, cùng với sự biến đổi nhanh của xã hội hiện đại làm giảm sự quan tâm của thế hệ trẻ đối với văn hóa truyền thống. So sánh với các nghiên cứu tại các tỉnh như Phú Thọ và Sơn La, tình trạng này là phổ biến nhưng mức độ ảnh hưởng tại Krông Pắc có phần nghiêm trọng hơn do điều kiện kinh tế còn khó khăn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ ngân sách đầu tư theo năm, biểu đồ tròn phân bổ nguồn lực theo chủ thể thực hiện, và bảng tổng hợp số lượng nghệ nhân tham gia các hoạt động bảo tồn qua các năm. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ ràng sự thiếu hụt nguồn lực và sự phân bố không đồng đều trong công tác bảo tồn.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu nhấn mạnh sự cần thiết phải hoàn thiện chính sách bảo tồn văn hóa phi vật thể, tăng cường nguồn lực, nâng cao nhận thức cộng đồng và phát huy vai trò của nghệ nhân nhằm giữ gìn bản sắc văn hóa đặc trưng của huyện Krông Pắc.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư ngân sách và huy động xã hội hóa: UBND huyện cần xây dựng kế hoạch cụ thể để tăng ngân sách cho công tác bảo tồn văn hóa phi vật thể lên ít nhất 20% trong vòng 3 năm tới, đồng thời khuyến khích các tổ chức, doanh nghiệp và cộng đồng tham gia tài trợ và đóng góp.

  2. Xây dựng và triển khai chương trình đào tạo, bồi dưỡng cán bộ và nghệ nhân: Tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu về bảo tồn văn hóa phi vật thể cho cán bộ văn hóa cấp xã và nghệ nhân, nhằm nâng cao năng lực quản lý và truyền dạy, dự kiến thực hiện trong 2 năm tới do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch chủ trì.

  3. Phát huy vai trò cộng đồng và nghệ nhân trong bảo tồn: Thiết lập các câu lạc bộ văn hóa truyền thống tại các buôn làng, tổ chức các hoạt động giao lưu, trình diễn văn hóa định kỳ nhằm khơi dậy niềm tự hào và trách nhiệm của cộng đồng trong việc giữ gìn di sản.

  4. Tăng cường phối hợp liên ngành và truyền thông nâng cao nhận thức: Thành lập Ban chỉ đạo liên ngành về bảo tồn văn hóa phi vật thể tại huyện, phối hợp giữa các sở, ngành và địa phương để triển khai đồng bộ các hoạt động. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền qua các phương tiện truyền thông đại chúng và mạng xã hội nhằm nâng cao nhận thức của người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý văn hóa địa phương: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng, điều chỉnh chính sách bảo tồn văn hóa phi vật thể phù hợp với đặc thù địa phương.

  2. Nghệ nhân và các tổ chức bảo tồn văn hóa: Giúp hiểu rõ vai trò, trách nhiệm và các giải pháp phát huy giá trị di sản, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động bảo tồn.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành chính sách công, văn hóa học: Cung cấp tài liệu tham khảo về phương pháp nghiên cứu chính sách công trong lĩnh vực văn hóa phi vật thể, đồng thời phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp cụ thể.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp quan tâm đến phát triển văn hóa và du lịch: Hỗ trợ xây dựng các chương trình hợp tác, đầu tư phát triển du lịch văn hóa dựa trên di sản phi vật thể đặc trưng của huyện Krông Pắc.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính sách bảo tồn văn hóa phi vật thể là gì?
    Chính sách bảo tồn văn hóa phi vật thể là tập hợp các quyết định và giải pháp của nhà nước nhằm bảo vệ, duy trì và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống không có hình thái vật chất cụ thể, như lễ hội, nghệ thuật dân gian, phong tục tập quán. Ví dụ, Luật Di sản văn hóa Việt Nam năm 2013 quy định rõ các nội dung bảo tồn này.

  2. Tại sao văn hóa phi vật thể lại dễ bị mai một?
    Văn hóa phi vật thể tồn tại chủ yếu qua truyền miệng và thực hành cộng đồng, nên dễ bị mất khi thế hệ lưu giữ cuối cùng qua đời hoặc khi cộng đồng không còn duy trì các hoạt động truyền thống. Sự tác động của kinh tế thị trường và hội nhập cũng làm thay đổi lối sống, giảm sự quan tâm đến các giá trị truyền thống.

  3. Vai trò của nghệ nhân trong bảo tồn văn hóa phi vật thể là gì?
    Nghệ nhân là người giữ gìn, truyền dạy và phát huy các kỹ năng, tri thức truyền thống. Họ là trung tâm của quá trình bảo tồn, giúp di sản "sống" trong đời sống cộng đồng. Việc hỗ trợ và đãi ngộ nghệ nhân là yếu tố then chốt để duy trì các giá trị văn hóa.

  4. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến việc thực hiện chính sách bảo tồn?
    Bao gồm yếu tố khách quan như điều kiện kinh tế, xã hội, chính trị; yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ, thái độ của cộng đồng; và nguồn lực tài chính, vật chất. Sự phối hợp giữa các chủ thể cũng quyết định hiệu quả thực hiện.

  5. Làm thế nào để nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo tồn văn hóa phi vật thể?
    Thông qua tuyên truyền, giáo dục trong nhà trường, tổ chức các sự kiện văn hóa, truyền thông đa phương tiện và khuyến khích sự tham gia trực tiếp của cộng đồng trong các hoạt động bảo tồn. Ví dụ, các câu lạc bộ văn hóa truyền thống tại địa phương đã góp phần nâng cao ý thức bảo vệ di sản.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về chính sách bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể tại huyện Krông Pắc, tỉnh Đắk Lắk.
  • Đánh giá thực trạng cho thấy nhiều di sản phi vật thể đang đứng trước nguy cơ mai một do hạn chế về chính sách, nguồn lực và sự phối hợp thực hiện.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường đầu tư, nâng cao năng lực cán bộ, phát huy vai trò cộng đồng và nghệ nhân, đồng thời tăng cường truyền thông và phối hợp liên ngành.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc và phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý và tổ chức liên quan tiếp tục triển khai các bước tiếp theo trong vòng 3-5 năm tới để đảm bảo hiệu quả lâu dài của chính sách bảo tồn văn hóa phi vật thể.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể là trách nhiệm của toàn xã hội, góp phần giữ gìn bản sắc dân tộc và phát triển bền vững vùng Tây Nguyên.