I. Hướng dẫn phát triển khả năng đọc kể diễn cảm cho trẻ 4 5 tuổi
Việc phát triển khả năng đọc kể diễn cảm tác phẩm văn học là một nhiệm vụ trọng tâm trong giáo dục mầm non. Đối với trẻ 4-5 tuổi, đây là giai đoạn vàng để hình thành và bồi dưỡng tình yêu với ngôn ngữ và nghệ thuật. Luận văn của tác giả Phan Thị Thảo tại Đại học Quảng Nam đã cung cấp một cơ sở lý luận vững chắc và các biện pháp thực tiễn có giá trị. Hoạt động đọc, kể diễn cảm không chỉ giúp trẻ tiếp cận tác phẩm văn học một cách sâu sắc mà còn là phương tiện hữu hiệu để phát triển ngôn ngữ cho trẻ. Nó góp phần giáo dục đạo đức, trí tuệ và thẩm mỹ, hình thành những nền tảng nhân cách đầu tiên. Tác phẩm văn học, thông qua giọng đọc truyền cảm của giáo viên, mở ra một thế giới đầy màu sắc, kích thích trí tưởng tượng và phát triển trí tuệ cảm xúc (EQ) cho trẻ. Vai trò của văn học thiếu nhi không chỉ dừng lại ở việc giải trí mà còn là công cụ giáo dục mạnh mẽ, giúp trẻ phân biệt điều thiện - ác, tốt - xấu và học hỏi các giá trị cuộc sống. Việc trang bị cho trẻ kỹ năng kể chuyện cho bé từ sớm sẽ tạo ra một nền tảng vững chắc cho khả năng học tập và giao tiếp sau này, giúp trẻ tự tin hơn trong việc thể hiện bản thân.
1.1. Cơ sở lý luận về phát triển ngôn ngữ mạch lạc cho trẻ
Cơ sở lý luận của việc đọc, kể diễn cảm dựa trên nền tảng tâm sinh lý và ngôn ngữ học. Ở lứa tuổi 4-5 tuổi, bộ máy phát âm của trẻ đang dần hoàn thiện, khả năng ghi nhớ có chủ định bắt đầu hình thành và trí tưởng tượng phát triển mạnh mẽ. Đây là điều kiện lý tưởng để tiếp thu ngôn ngữ nghệ thuật. Hoạt động này tác động trực tiếp đến sự phát triển ngôn ngữ mạch lạc, giúp trẻ làm giàu vốn từ, học cách diễn đạt trôi chảy và biểu cảm. Theo nghiên cứu, việc tiếp xúc sớm với ngôn ngữ văn học qua nghe và kể lại giúp trẻ hình thành cấu trúc câu đúng ngữ pháp, sử dụng từ ngữ phong phú và có khả năng biểu cảm tốt hơn. Quá trình này không chỉ là sao chép mà còn là một hoạt động sáng tạo, nơi trẻ tái tạo lại câu chuyện bằng ngôn ngữ và cảm xúc của riêng mình.
1.2. Vai trò của văn học thiếu nhi trong giáo dục nhân cách
Văn học thiếu nhi, đặc biệt là các truyện cổ tích cho trẻ 4-5 tuổi và các bài thơ cho trẻ mầm non, đóng vai trò không thể thiếu trong việc giáo dục nhân cách. Các tác phẩm này chứa đựng những bài học đạo đức sâu sắc, dạy trẻ về lòng nhân ái, sự dũng cảm, lòng hiếu thảo và sự công bằng. Khi được nghe và kể lại những câu chuyện này một cách diễn cảm, trẻ không chỉ hiểu nội dung mà còn cảm nhận được tình cảm, thái độ của các nhân vật. Từ đó, trẻ học cách đồng cảm, yêu thương và hình thành thái độ đúng đắn với thế giới xung quanh. Đây là một phương pháp giáo dục tự nhiên, nhẹ nhàng nhưng mang lại hiệu quả sâu sắc, góp phần xây dựng nền tảng đạo đức vững chắc cho trẻ ngay từ những năm đầu đời.
II. Thách thức khi dạy trẻ đọc kể diễn cảm tác phẩm văn học
Mặc dù nhận thức được tầm quan trọng, việc tổ chức các biện pháp phát triển khả năng đọc kể diễn cảm trong thực tế tại các trường mầm non còn gặp nhiều thách thức. Khảo sát của Phan Thị Thảo tại trường Mầm non Điện Tiến cho thấy một thực trạng đáng suy ngẫm. Hầu hết giáo viên đều thừa nhận vai trò quan trọng của hoạt động này, nhưng việc triển khai còn hạn chế và chưa thực sự hiệu quả. Một trong những rào cản lớn nhất đến từ chính năng lực của trẻ ở lứa tuổi mẫu giáo lớn. Khả năng tập trung của trẻ chưa cao, vốn từ còn hạn chế và kỹ năng biểu đạt cảm xúc còn non nớt. Bên cạnh đó, nhiều giáo viên chưa được trang bị đầy đủ kỹ năng đọc, kể mẫu chuẩn xác và hấp dẫn, hoặc chưa biết cách tổ chức các hoạt động văn học mầm non một cách sáng tạo để thu hút trẻ. Số lượng trẻ trong một lớp đông cũng là một khó khăn, khiến giáo viên không thể quan tâm và sửa lỗi cho từng cá nhân. Những yếu tố này dẫn đến kết quả chưa như mong đợi, khi phần lớn trẻ chỉ dừng lại ở mức thuộc truyện, thuộc thơ mà chưa thể hiện được cái hay, cái đẹp của tác phẩm qua giọng đọc, kể của mình.
2.1. Thực trạng về năng lực biểu cảm của lứa tuổi mẫu giáo lớn
Khảo sát thực tế trong luận văn cho thấy một con số đáng chú ý: 83.3% giáo viên đánh giá khả năng biểu cảm của trẻ trong lớp ở mức dưới trung bình. Trẻ có thể thuộc lòng văn bản, phát âm tương đối rõ ràng nhưng lại thiếu đi sự truyền cảm trong giọng điệu. Các em thường đọc, kể một cách đều đều, chưa biết nhấn nhá, ngắt nghỉ đúng chỗ để thể hiện cảm xúc của nhân vật hay nhịp điệu của bài thơ. Việc phối hợp cử chỉ, nét mặt, điệu bộ để minh họa cho lời kể còn rất lúng túng và thiếu tự nhiên. Nguyên nhân chính là do trẻ chưa thực sự cảm thụ sâu sắc tác phẩm và chưa được hướng dẫn một cách bài bản về các kỹ thuật biểu đạt.
2.2. Khó khăn của giáo viên khi xây dựng giáo án kể chuyện
Giáo viên mầm non đối mặt với nhiều khó khăn khi xây dựng giáo án kể chuyện diễn cảm. Thứ nhất, chất lượng giọng đọc, kể mẫu của một số giáo viên chưa cao, chưa đủ sức lôi cuốn trẻ. Thứ hai, việc thiếu thốn đồ dùng trực quan sinh động, hấp dẫn làm giảm hứng thú của trẻ. Mặc dù nhà trường có trang bị, nhưng việc tự làm thêm đồ dùng sáng tạo đòi hỏi nhiều thời gian và công sức. Cuối cùng, áp lực về thời gian và số lượng các hoạt động trong ngày khiến giáo viên không có đủ thời lượng để đi sâu vào việc rèn luyện kỹ năng cho từng trẻ. Việc dạy học vẫn nặng về truyền thụ kiến thức (giúp trẻ thuộc bài) hơn là phát triển kỹ năng và cảm xúc.
III. Top 5 biện pháp cho giáo viên rèn kỹ năng đọc kể diễn cảm
Để nâng cao hiệu quả, luận văn đã đề xuất một hệ thống các biện pháp phát triển khả năng đọc kể diễn cảm dành riêng cho giáo viên. Trọng tâm của các biện pháp này là nâng cao năng lực của chính người dạy, bởi giáo viên là tấm gương trực tiếp để trẻ noi theo. Biện pháp đầu tiên và quan trọng nhất là giáo viên phải không ngừng tự rèn luyện để nâng cao chất lượng đọc, kể mẫu. Một giọng đọc truyền cảm, giàu sắc thái sẽ là yếu tố tiên quyết thu hút sự chú ý và khơi gợi cảm xúc nơi trẻ. Tiếp theo, việc kể chuyện sáng tạo không chỉ dựa vào lời nói mà cần kết hợp khéo léo, linh hoạt với đồ dùng trực quan. Sử dụng rối tay, tranh ảnh động, sa bàn... sẽ giúp câu chuyện trở nên sống động và dễ tiếp thu hơn. Bên cạnh đó, giáo viên cần làm chủ các yếu tố phi ngôn ngữ như ánh mắt, cử chỉ, nét mặt để tăng sức biểu cảm. Việc nắm vững các tiêu chí đánh giá và các thủ thuật nghệ thuật như ngắt giọng, thay đổi tốc độ, cường độ giọng nói sẽ giúp giáo viên tổ chức hoạt động một cách bài bản và chuyên nghiệp. Đây là những sáng kiến kinh nghiệm mầm non quý báu, giúp giáo viên trở thành người truyền cảm hứng nghệ thuật thực thụ.
3.1. Nâng cao chất lượng đọc kể mẫu của giáo viên
Làm mẫu là phương pháp chủ đạo trong giáo dục mầm non. Giáo viên cần nghiên cứu kỹ tác phẩm để xác định đúng giọng điệu chủ đạo, nhịp điệu và cảm xúc cần truyền tải. Trước khi lên lớp, cần luyện tập nhiều lần để giọng đọc, kể được lưu loát, tự nhiên và biểu cảm. Việc tham gia các buổi sinh hoạt chuyên môn, dự giờ đồng nghiệp và tự học hỏi qua các tài liệu, video mẫu là rất cần thiết. Một giáo viên có giọng kể hay chính là đã thành công 50% trong việc giúp trẻ cảm thụ tác phẩm văn học.
3.2. Sử dụng đồ dùng trực quan và yếu tố phi ngôn ngữ
Trẻ mầm non tư duy bằng hình ảnh trực quan. Vì vậy, việc sử dụng đồ dùng trực quan là không thể thiếu. Giáo viên nên sáng tạo các loại rối, mô hình nhân vật từ vật liệu tái chế để làm phong phú thêm kho học liệu. Quan trọng hơn, các yếu tố phi ngôn ngữ như ánh mắt giao lưu với trẻ, nét mặt biểu lộ cảm xúc (vui, buồn, ngạc nhiên), và các cử chỉ, điệu bộ minh họa cho hành động của nhân vật sẽ giúp trẻ "nhìn thấy" câu chuyện một cách rõ nét, từ đó gia tăng sự kết nối và hứng thú.
3.3. Nắm vững tiêu chí và thủ thuật phương pháp dạy trẻ đọc diễn cảm
Giáo viên cần nắm vững các thủ thuật của phương pháp dạy trẻ đọc diễn cảm. Các thủ thuật này bao gồm: ngắt giọng logic (sau dấu câu) và ngắt giọng tâm lý (để tạo kịch tính), thay đổi cường độ (to, nhỏ) và cao độ (cao, thấp) của giọng nói cho phù hợp với từng nhân vật và tình huống. Việc nhấn giọng vào những từ ngữ gợi tả, gợi cảm sẽ giúp làm nổi bật ý nghĩa và hình ảnh của tác phẩm. Đây là những kỹ năng chuyên sâu đòi hỏi sự luyện tập kiên trì từ phía người dạy.
IV. Bí quyết kích thích trẻ 4 5 tuổi tham gia hoạt động văn học
Bên cạnh việc nâng cao năng lực cho giáo viên, các biện pháp phát triển khả năng đọc kể diễn cảm phải lấy trẻ làm trung tâm. Mục tiêu cuối cùng là khơi dậy sự hứng thú, tự tin và khả năng sáng tạo của chính các em. Một trong những bí quyết hiệu quả là tăng cường tổ chức các trò chơi phát triển ngôn ngữ lồng ghép với nội dung tác phẩm văn học. Các trò chơi như "Đoán giọng nhân vật", "Kể chuyện theo tranh", "Sáng tác một kết thúc khác cho câu chuyện" sẽ kích thích tư duy và sự tham gia tích cực của trẻ. Đồng thời, cần tạo ra nhiều cơ hội để trẻ được thể hiện bản thân. Thay vì chỉ gọi một vài cá nhân, giáo viên nên tổ chức cho trẻ luyện tập theo nhóm, theo cặp, hoặc tổ chức các hội thi, buổi biểu diễn nhỏ trong lớp. Việc bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho trẻ cũng rất quan trọng. Trước khi yêu cầu trẻ kể lại, giáo viên cần giúp trẻ hiểu và cảm nhận tác phẩm thông qua hệ thống câu hỏi gợi mở, giúp trẻ kết nối nội dung câu chuyện với những kinh nghiệm của bản thân. Từ đó, khả năng biểu cảm của trẻ sẽ được bộc lộ một cách tự nhiên và chân thực nhất.
4.1. Tăng cường tổ chức trò chơi phát triển ngôn ngữ
Trò chơi là hoạt động chủ đạo của trẻ mầm non. Việc biến các giờ học văn học thành những trò chơi phát triển ngôn ngữ hấp dẫn là một giải pháp tối ưu. Ví dụ, sau khi nghe truyện "Chú Dê Đen", giáo viên có thể tổ chức trò chơi vận động "Dê con qua cầu" hoặc trò chơi đóng kịch, cho trẻ tự do thể hiện lại vai Dê Trắng nhút nhát và Dê Đen dũng cảm. Các hoạt động này không chỉ giúp trẻ củng cố nội dung truyện mà còn rèn luyện sự mạnh dạn, tự tin và khả năng diễn đạt bằng cả lời nói và hành động.
4.2. Bồi dưỡng năng lực cảm thụ thơ cho trẻ mầm non
Để đọc diễn cảm một bài thơ cho trẻ mầm non, trẻ cần cảm nhận được nhạc điệu và hình ảnh trong thơ. Giáo viên có thể cho trẻ nghe các bài thơ được phổ nhạc, tổ chức các hoạt động đọc thơ kết hợp vận động theo nhịp điệu (vỗ tay, giậm chân). Sử dụng các câu hỏi gợi mở như: "Con cảm thấy thế nào khi nghe bài thơ này?", "Con thích nhất hình ảnh nào trong bài thơ?" sẽ giúp trẻ đi sâu vào thế giới cảm xúc của tác phẩm, từ đó việc thể hiện lại bài thơ sẽ trở nên có hồn và ý nghĩa hơn.
4.3. Kích thích sự tự tin và khả năng biểu cảm của trẻ
Sự tự tin là chìa khóa để trẻ dám thể hiện. Giáo viên cần tạo một môi trường lớp học an toàn, thân thiện, nơi mọi sự thể hiện của trẻ đều được khuyến khích và tôn trọng. Thay vì chê bai, hãy dùng những lời động viên tích cực như: "Con đã rất cố gắng!", "Lần sau con thử nói to hơn một chút nhé!". Việc ghi nhận và khen ngợi kịp thời những tiến bộ nhỏ nhất sẽ là động lực to lớn giúp trẻ vượt qua sự rụt rè và phát huy tối đa khả năng biểu cảm của mình.
V. Cách ứng dụng biện pháp đọc kể diễn cảm từ luận văn thực tiễn
Luận văn của Phan Thị Thảo không chỉ dừng lại ở lý thuyết mà còn tiến hành thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng hiệu quả của các biện pháp phát triển khả năng đọc kể diễn cảm đã đề xuất. Thực nghiệm được tiến hành tại chính trường Mầm non Điện Tiến, chia thành nhóm đối chứng (dạy theo phương pháp thông thường) và nhóm thực nghiệm (áp dụng hệ thống các biện pháp mới). Kết quả thu được cho thấy sự khác biệt rõ rệt. Trẻ ở nhóm thực nghiệm thể hiện sự tiến bộ vượt trội ở tất cả các tiêu chí: khả năng ghi nhớ cốt truyện, ngôn ngữ diễn đạt mạch lạc, giọng kể biểu cảm và khả năng phối hợp cử chỉ, điệu bộ. Đặc biệt, trẻ trở nên hứng thú, tích cực và tự tin hơn trong các hoạt động văn học mầm non. Điều này khẳng định rằng, khi được tác động một cách bài bản, có hệ thống, và xuất phát từ việc thấu hiểu đặc điểm tâm sinh lý của trẻ, kỹ năng kể chuyện cho bé hoàn toàn có thể được cải thiện đáng kể. Thành công của thực nghiệm là minh chứng cho tính khả thi và giá trị ứng dụng cao của các giải pháp mà luận văn đưa ra.
5.1. Nguyên tắc xây dựng và triển khai các biện pháp
Các biện pháp được xây dựng dựa trên hai nguyên tắc cốt lõi. Thứ nhất là đảm bảo tính mục tiêu của giáo dục mầm non, hướng đến sự phát triển toàn diện về thể chất, tình cảm, trí tuệ và thẩm mỹ. Thứ hai là phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của trẻ 4-5 tuổi, tôn trọng tư duy trực quan hình tượng và nhu cầu học mà chơi, chơi mà học. Việc triển khai đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa giáo viên, nhà trường và phụ huynh để tạo ra một môi trường giáo dục thống nhất, cùng hỗ trợ cho sự phát triển ngôn ngữ của trẻ.
5.2. Kết quả khảo sát và đánh giá hiệu quả sau thực nghiệm
Kết quả sau thực nghiệm được đánh giá định lượng và định tính. Về định lượng, điểm số trung bình về khả năng biểu cảm của nhóm thực nghiệm cao hơn hẳn so với nhóm đối chứng. Về định tính, quan sát cho thấy trẻ ở nhóm thực nghiệm chủ động tham gia hoạt động, biết cách thể hiện cảm xúc của nhân vật và có những sáng tạo riêng trong lời kể. Kết quả này cung cấp một bộ sáng kiến kinh nghiệm mầm non đáng tin cậy, có thể nhân rộng tại các cơ sở giáo dục khác.
VI. Kết luận Tương lai giáo dục mầm non với kỹ năng đọc kể
Nghiên cứu về các biện pháp phát triển khả năng đọc kể diễn cảm của Phan Thị Thảo đã góp phần khẳng định lại vai trò không thể thiếu của văn học trong giáo dục mầm non. Việc dạy trẻ đọc, kể diễn cảm không chỉ là một hoạt động dạy học đơn thuần mà là một quá trình nuôi dưỡng tâm hồn, phát triển trí tuệ cảm xúc (EQ) cho trẻ và xây dựng nền tảng ngôn ngữ vững chắc. Các biện pháp được đề xuất trong luận văn, từ việc nâng cao năng lực cho giáo viên đến việc đổi mới phương pháp tổ chức hoạt động cho trẻ, đều mang tính thực tiễn cao. Để các biện pháp này thực sự đi vào cuộc sống, cần có sự quan tâm đầu tư từ phía lãnh đạo nhà trường, sự nỗ lực không ngừng của mỗi giáo viên và sự phối hợp chặt chẽ từ phía gia đình. Tương lai của giáo dục mầm non đòi hỏi một sự chuyển dịch từ việc chỉ tập trung vào kiến thức sang phát triển toàn diện các kỹ năng cho trẻ. Trong đó, khả năng sử dụng ngôn ngữ một cách sáng tạo và biểu cảm chính là một trong những kỹ năng quan trọng nhất, mở đường cho mọi thành công sau này của trẻ.
6.1. Tóm tắt các sáng kiến kinh nghiệm mầm non hiệu quả
Tựu trung lại, các sáng kiến kinh nghiệm mầm non hiệu quả nhất bao gồm: (1) Giáo viên tự rèn luyện để trở thành hình mẫu về đọc kể diễn cảm. (2) Sáng tạo và sử dụng đa dạng đồ dùng trực quan. (3) Tổ chức hoạt động văn học dưới dạng các trò chơi ngôn ngữ. (4) Tạo môi trường an toàn, khuyến khích để trẻ tự tin thể hiện. (5) Phối hợp chặt chẽ với phụ huynh để rèn luyện cho trẻ tại nhà. Những kinh nghiệm này là chìa khóa để nâng cao chất lượng dạy và học văn học trong trường mầm non.
6.2. Kiến nghị sư phạm về phát triển trí tuệ cảm xúc EQ
Dựa trên kết quả nghiên cứu, một kiến nghị quan trọng được đưa ra là cần chú trọng hơn nữa đến việc phát triển trí tuệ cảm xúc (EQ) cho trẻ thông qua hoạt động văn học. Nhà trường cần tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu cho giáo viên về kỹ năng đọc kể diễn cảm và các phương pháp giáo dục cảm xúc. Đồng thời, cần tích hợp nội dung cảm thụ văn học vào các hoạt động khác trong ngày. Việc giúp trẻ gọi tên và thể hiện cảm xúc qua các nhân vật trong truyện, thơ sẽ là nền tảng quan trọng để trẻ thấu hiểu bản thân và những người xung quanh, góp phần hình thành một thế hệ tương lai giàu lòng trắc ẩn và có khả năng giao tiếp xã hội tốt.
