Tổng quan nghiên cứu

Thanh toán quốc tế theo phương thức thư tín dụng chứng từ (Letter of Credit - LC) là một trong những phương thức phổ biến và quan trọng nhất trong hoạt động xuất nhập khẩu toàn cầu. Theo báo cáo của ngành, phương thức LC chiếm tỷ trọng lớn trong tổng giá trị giao dịch thanh toán quốc tế, tuy nhiên, phương thức truyền thống dựa trên chứng từ giấy đang bộc lộ nhiều hạn chế như chi phí cao, thủ tục phức tạp, thời gian xử lý kéo dài và thiếu minh bạch. Đặc biệt, trong bối cảnh dịch Covid-19 gây gián đoạn vận tải và giao nhận chứng từ, nhu cầu đổi mới công nghệ trong thanh toán LC càng trở nên cấp thiết.

Công nghệ Blockchain, với tính năng phân tán, minh bạch và bảo mật cao, được xem là giải pháp đột phá để cải thiện quy trình thanh toán quốc tế theo phương thức LC. Nghiên cứu này nhằm làm rõ xu hướng ứng dụng công nghệ Blockchain trong thanh toán quốc tế theo phương thức LC, phân tích kinh nghiệm quốc tế và rút ra bài học cho các ngân hàng thương mại cổ phần (TMCP) Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu tập trung từ năm 2016 đến 2023, với khảo sát thực trạng tại các ngân hàng TMCP lớn như MB, Vietinbank, BIDV, Vietcombank, HD Bank, VPBank.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá hiệu quả ứng dụng Blockchain trong thanh toán LC, nhận diện các nhân tố ảnh hưởng, đồng thời đề xuất giải pháp thúc đẩy ứng dụng công nghệ này nhằm nâng cao tốc độ xử lý, giảm chi phí và tăng tính minh bạch trong thanh toán quốc tế. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các ngân hàng TMCP Việt Nam chuyển đổi số, nâng cao năng lực cạnh tranh và hội nhập sâu rộng vào thị trường tài chính quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về phương thức thanh toán thư tín dụng chứng từ (LC) và lý thuyết về công nghệ Blockchain.

  1. Phương thức thanh toán LC: Được định nghĩa là một cam kết không thể hủy bỏ của ngân hàng phát hành để thanh toán cho người hưởng lợi khi xuất trình bộ chứng từ phù hợp theo quy định của UCP 600 (2007). LC có đặc điểm phức tạp với nhiều bên tham gia như ngân hàng phát hành, ngân hàng thông báo, người xuất khẩu, người nhập khẩu và các bên liên quan khác. Quy trình LC truyền thống dựa trên chứng từ giấy, dễ phát sinh rủi ro, chi phí và thời gian xử lý cao.

  2. Công nghệ Blockchain: Là một sổ cái phân tán, ghi lại các giao dịch theo chuỗi khối, đảm bảo tính bất biến, minh bạch và bảo mật. Blockchain có nhiều phiên bản (1.0 đến 4.0) và các loại như công khai, riêng tư và liên hợp. Các nền tảng phổ biến gồm Ethereum, Hyperledger Fabric và R3 Corda. Blockchain hỗ trợ hợp đồng thông minh (smart contract) tự động thực thi các điều khoản giao dịch, giảm thiểu sai sót và gian lận.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu là: tính bất biến của dữ liệu, hợp đồng thông minh và mạng lưới phân tán.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo quốc tế, tài liệu học thuật, các nền tảng Blockchain trong thanh toán LC trên thế giới (Contour, Marco Polo, We.Trade), và dữ liệu khảo sát thực trạng tại các ngân hàng TMCP Việt Nam từ năm 2016 đến 2023.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích hệ thống, so sánh, thống kê mô tả và phân tích nội dung. Phân tích các trường hợp ứng dụng Blockchain trong thanh toán LC tại các ngân hàng quốc tế như Barclays, HSBC, BBVA để rút ra bài học kinh nghiệm.

  • Phương pháp điều tra xã hội học: Thu thập ý kiến từ lãnh đạo, cán bộ quản lý, nhân viên bộ phận thanh toán quốc tế của các ngân hàng TMCP Việt Nam và các chuyên gia trong lĩnh vực thanh toán quốc tế qua bảng hỏi và phỏng vấn sâu.

  • Cỡ mẫu: Khoảng 50 chuyên gia và cán bộ ngân hàng tham gia khảo sát, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

  • Timeline nghiên cứu: Từ năm 2016 (bắt đầu triển khai Đề án phát triển thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam) đến năm 2023, với dự báo và đề xuất giải pháp đến năm 2025 và 2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả cải thiện thời gian xử lý giao dịch: Trường hợp ứng dụng Blockchain tại ngân hàng Barclays Anh cho thấy thời gian xử lý giao dịch LC giảm từ gần 10 ngày xuống còn 4 giờ, tương đương giảm hơn 80%. Tại các ngân hàng TMCP Việt Nam, khảo sát cho thấy thời gian xử lý giao dịch mở LC trên nền tảng Blockchain giảm trung bình 50% so với phương thức truyền thống.

  2. Giảm chi phí và tăng tính minh bạch: So sánh giữa tài trợ thương mại truyền thống và ứng dụng Blockchain cho thấy chi phí giấy tờ, vận chuyển và nhân công giảm khoảng 30-40%. Blockchain giúp lưu trữ chứng từ điện tử trên sổ cái phân tán, tăng tính minh bạch và giảm thiểu gian lận.

  3. Mức độ kỳ vọng và triển vọng phát triển: Khoảng 70% cán bộ ngân hàng TMCP Việt Nam đánh giá cao triển vọng phát triển của Blockchain trong nghiệp vụ thanh toán LC, với kỳ vọng tăng trưởng ứng dụng trên 60% trong 5 năm tới.

  4. Những thách thức còn tồn tại: Các hạn chế về khung pháp lý, bảo mật thông tin và chi phí đầu tư ban đầu được đánh giá là những rào cản chính, ảnh hưởng đến tốc độ ứng dụng Blockchain tại Việt Nam. Khoảng 45% người tham gia khảo sát cho rằng cần có chính sách hỗ trợ và hướng dẫn rõ ràng từ Nhà nước.

Thảo luận kết quả

Việc rút ngắn thời gian xử lý giao dịch LC nhờ Blockchain là kết quả của việc số hóa chứng từ và tự động hóa quy trình thông qua hợp đồng thông minh. Điều này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế, như tại HSBC và BBVA, nơi Blockchain giúp giảm thiểu sai sót và tăng tốc độ thanh toán. Việc giảm chi phí giấy tờ và nhân công cũng góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động ngân hàng, đồng thời tăng tính cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Tuy nhiên, thách thức về khung pháp lý và bảo mật thông tin là vấn đề chung của nhiều quốc gia đang phát triển. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả khảo sát tại Việt Nam cho thấy sự quan tâm ngày càng tăng nhưng vẫn cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, ngân hàng và doanh nghiệp công nghệ để tạo môi trường thuận lợi cho Blockchain phát triển.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ giảm thời gian xử lý giao dịch, biểu đồ mức độ kỳ vọng ứng dụng Blockchain và bảng so sánh chi phí giữa phương thức truyền thống và Blockchain.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng khung pháp lý rõ ràng và đồng bộ: Nhà nước và Ngân hàng Nhà nước cần phối hợp ban hành các quy định pháp lý về ứng dụng Blockchain trong thanh toán quốc tế, đảm bảo tính minh bạch, bảo mật và phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế. Thời gian thực hiện: 2023-2025.

  2. Tăng cường đầu tư phát triển hạ tầng công nghệ và đào tạo nhân lực: Các ngân hàng TMCP cần đầu tư nâng cấp hệ thống công nghệ, đồng thời tổ chức đào tạo chuyên sâu về Blockchain và hợp đồng thông minh cho cán bộ nhân viên. Thời gian thực hiện: 2023-2026.

  3. Thúc đẩy hợp tác giữa ngân hàng và doanh nghiệp công nghệ: Khuyến khích các ngân hàng hợp tác với các công ty Fintech, công nghệ Blockchain để phát triển các nền tảng thanh toán LC số hóa, tận dụng chuyên môn và kinh nghiệm quốc tế. Thời gian thực hiện: 2023-2025.

  4. Tăng cường truyền thông và nâng cao nhận thức về Blockchain: Tổ chức các hội thảo, tọa đàm, chương trình đào tạo nhằm nâng cao nhận thức và sự hiểu biết về lợi ích, rủi ro của Blockchain trong thanh toán quốc tế cho các bên liên quan. Thời gian thực hiện: 2023-2024.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý ngân hàng TMCP: Giúp hiểu rõ xu hướng công nghệ mới, từ đó xây dựng chiến lược chuyển đổi số phù hợp, nâng cao hiệu quả nghiệp vụ thanh toán quốc tế.

  2. Chuyên gia và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực kinh tế quốc tế và công nghệ tài chính: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn về ứng dụng Blockchain trong thanh toán LC, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và Ngân hàng Nhà nước: Hỗ trợ xây dựng chính sách, khung pháp lý và định hướng phát triển công nghệ tài chính phù hợp với xu thế toàn cầu.

  4. Doanh nghiệp Fintech và công nghệ Blockchain: Tham khảo kinh nghiệm quốc tế và thực trạng Việt Nam để phát triển sản phẩm, dịch vụ phù hợp với thị trường ngân hàng và thanh toán quốc tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Blockchain có thể thay thế hoàn toàn phương thức thanh toán LC truyền thống không?
    Blockchain không thay thế hoàn toàn mà là công nghệ hỗ trợ nâng cao hiệu quả, giảm chi phí và rủi ro trong thanh toán LC. Việc chuyển đổi cần có lộ trình và sự phối hợp của nhiều bên.

  2. Ứng dụng Blockchain giúp giảm thời gian xử lý giao dịch LC như thế nào?
    Blockchain số hóa chứng từ và tự động hóa kiểm tra qua hợp đồng thông minh, giúp giảm thời gian xử lý từ vài ngày xuống còn vài giờ, như trường hợp tại Barclays giảm từ 10 ngày xuống 4 giờ.

  3. Những rủi ro bảo mật nào có thể xảy ra khi sử dụng Blockchain trong thanh toán quốc tế?
    Rủi ro gồm tấn công mạng, lỗ hổng hợp đồng thông minh và vấn đề bảo mật dữ liệu cá nhân. Tuy nhiên, Blockchain có tính bất biến và mã hóa cao giúp giảm thiểu các rủi ro này.

  4. Các ngân hàng TMCP Việt Nam đã ứng dụng Blockchain trong thanh toán LC đến đâu?
    Một số ngân hàng lớn như MB, Vietinbank, BIDV đã thử nghiệm và triển khai các nền tảng Blockchain trong thanh toán LC, tuy nhiên mức độ ứng dụng còn hạn chế do thách thức về pháp lý và công nghệ.

  5. Làm thế nào để các ngân hàng TMCP Việt Nam tăng cường ứng dụng Blockchain hiệu quả?
    Cần xây dựng chính sách hỗ trợ, đầu tư hạ tầng công nghệ, đào tạo nhân lực và hợp tác với các doanh nghiệp công nghệ để phát triển các giải pháp Blockchain phù hợp với thực tiễn.

Kết luận

  • Blockchain là công nghệ then chốt giúp cải thiện hiệu quả, giảm chi phí và tăng tính minh bạch trong thanh toán quốc tế theo phương thức thư tín dụng chứng từ (LC).
  • Thực tế quốc tế cho thấy ứng dụng Blockchain giúp giảm thời gian xử lý giao dịch LC từ gần 10 ngày xuống còn vài giờ, đồng thời giảm chi phí giấy tờ và nhân công khoảng 30-40%.
  • Tại Việt Nam, các ngân hàng TMCP đã bắt đầu ứng dụng Blockchain nhưng còn nhiều thách thức về khung pháp lý, bảo mật và đầu tư công nghệ.
  • Đề xuất xây dựng khung pháp lý, tăng cường đầu tư công nghệ, đào tạo nhân lực và thúc đẩy hợp tác giữa ngân hàng và doanh nghiệp công nghệ là các giải pháp trọng tâm trong giai đoạn 2023-2025.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho các ngân hàng TMCP Việt Nam trong chuyển đổi số, nâng cao năng lực cạnh tranh và hội nhập sâu rộng vào thị trường tài chính quốc tế.

Hành động tiếp theo: Các ngân hàng TMCP Việt Nam cần chủ động nghiên cứu, thử nghiệm và triển khai các nền tảng Blockchain phù hợp, đồng thời phối hợp với cơ quan quản lý để xây dựng môi trường pháp lý thuận lợi, nhằm tận dụng tối đa lợi ích của công nghệ này trong thanh toán quốc tế.