Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông theo chương trình năm 2018, việc xây dựng văn hóa nhà trường (VHNT) trở thành một yếu tố then chốt nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học. Tỉnh Điện Biên, đặc biệt là thành phố Điện Biên Phủ, với hơn 148 trường tiểu học và nhiều điểm trường lẻ, đang đối mặt với thách thức trong việc đồng bộ hóa văn hóa nhà trường để đáp ứng yêu cầu đổi mới này. Theo số liệu năm học 2020-2021, toàn tỉnh có 9.800 phòng học, trong đó 70,4% là phòng kiên cố, cùng với 60,98% trường được chứng nhận kiểm định chất lượng giáo dục và 71,64% trường đạt chuẩn quốc gia. Tuy nhiên, nhận thức và thực trạng xây dựng VHNT ở các trường tiểu học vẫn còn nhiều hạn chế, như sự chưa đồng đều trong nhận thức của cán bộ quản lý (CBQL) và giáo viên (GV), cũng như khó khăn trong phối hợp với các lực lượng xã hội.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng xây dựng VHNT ở các trường tiểu học thành phố Điện Biên Phủ, từ đó đề xuất các biện pháp phù hợp để nâng cao hiệu quả xây dựng VHNT đáp ứng yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018. Nghiên cứu tập trung vào 30 CBQL và 100 GV tại các trường tiêu biểu như Tiểu học Him Lam, Hà Nội - Điện Biên Phủ, Bế Văn Đàn, Tô Vĩnh Diện và Nam Thanh, trong khoảng thời gian từ tháng 11/2022 đến tháng 6/2023. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, phát triển môi trường học tập tích cực, đồng thời tạo nền tảng văn hóa vững chắc cho sự phát triển bền vững của các trường tiểu học trong giai đoạn đổi mới giáo dục.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về văn hóa tổ chức và văn hóa nhà trường, trong đó:

  • Lý thuyết văn hóa tổ chức của Schein: Văn hóa nhà trường bao gồm các thành tố hữu hình (như cơ sở vật chất, nghi lễ, biểu tượng) và vô hình (giá trị, niềm tin, thái độ). Văn hóa này tạo nên bản sắc và ảnh hưởng đến hành vi của các thành viên trong nhà trường.

  • Mô hình khảo sát văn hóa nhà trường của Saphier và King (1985): Đo lường văn hóa nhà trường qua ba khía cạnh chính gồm tính chuyên nghiệp của giáo viên và thiết lập mục tiêu, quản lý chính quyền, và sự cộng tác của giáo viên, sử dụng thang đo Likert 5 mức độ.

  • Khái niệm văn hóa nhà trường tiểu học: Là tập hợp các giá trị vật chất và tinh thần được xây dựng và phát triển qua thời gian, ảnh hưởng đến toàn bộ đời sống vật chất và tinh thần của nhà trường, bao gồm các thành viên như CBQL, GV, nhân viên và học sinh.

Các khái niệm về xây dựng văn hóa nhà trường nhấn mạnh quá trình tác động có định hướng của chủ thể quản lý nhằm phát triển các giá trị văn hóa phù hợp với mục tiêu giáo dục, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 30 CBQL và 100 GV tại 5 trường tiểu học tiêu biểu ở thành phố Điện Biên Phủ. Dữ liệu được thu thập qua bảng hỏi khảo sát, phỏng vấn sâu, và tổng kết kinh nghiệm từ các báo cáo của Phòng Giáo dục và các trường.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm Excel để xử lý số liệu định lượng, áp dụng thang đo Likert 5 mức độ để đánh giá nhận thức, thực trạng và hiệu quả xây dựng VHNT. Phân tích định tính được thực hiện qua phỏng vấn và ý kiến chuyên gia nhằm đảm bảo tính chính xác và sâu sắc.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 11/2022 đến tháng 6/2023, bao gồm các giai đoạn: thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích số liệu, đề xuất biện pháp, khảo nghiệm tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khoa học, khách quan và phù hợp với đặc điểm thực tiễn của các trường tiểu học tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của CBQL và GV về vai trò của xây dựng VHNT: Trung bình điểm nhận thức của CBQL về vai trò VHNT trong nâng cao chất lượng giáo dục đạt 3,63/5, trong khi GV đạt 3,53/5. Điều này cho thấy nhận thức về tầm quan trọng của VHNT còn chưa đồng đều, với khoảng 30% cán bộ và giáo viên chưa thực sự quan tâm hoặc chưa hiểu rõ vai trò của VHNT.

  2. Thực trạng thực hiện mục tiêu xây dựng VHNT: Đánh giá của CBQL và GV cho thấy mức độ thực hiện các mục tiêu xây dựng VHNT đạt trung bình khoảng 3,5/5, trong đó các hoạt động xây dựng văn hóa học tập tích cực và sáng tạo được đánh giá cao hơn (khoảng 3,7/5), nhưng các hoạt động xây dựng môi trường vật chất và cảnh quan trường học còn hạn chế (khoảng 3,2/5).

  3. Hiệu quả thực hiện các con đường xây dựng VHNT: Các con đường như xây dựng nội quy, quy chế, tổ chức phong trào thi đua và huy động nguồn lực xã hội được đánh giá có hiệu quả trung bình 3,4/5. Tuy nhiên, sự phối hợp giữa nhà trường với gia đình và xã hội còn yếu, ảnh hưởng đến hiệu quả chung.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến xây dựng VHNT: Năng lực quản lý của CBQL được đánh giá là yếu tố quan trọng nhất với điểm trung bình 3,7/5, tiếp theo là ý thức, thái độ và năng lực của GV (3,5/5). Cơ chế chính sách và sự phối hợp với gia đình, xã hội được đánh giá thấp hơn, khoảng 3,1-3,3/5.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy mặc dù các trường tiểu học ở Điện Biên Phủ đã có những bước tiến trong xây dựng VHNT, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế về nhận thức và thực hiện. Nguyên nhân chủ yếu là do sự chưa đồng bộ trong công tác quản lý, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng giáo dục và xã hội, cũng như hạn chế về nguồn lực vật chất.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, nhận thức và vai trò của CBQL và GV trong xây dựng VHNT là yếu tố quyết định thành công. Các trường có văn hóa nhà trường tích cực thường có chất lượng giáo dục cao hơn, môi trường học tập thân thiện và sáng tạo hơn. Việc xây dựng VHNT không chỉ là xây dựng các giá trị vật chất mà còn là phát triển các giá trị tinh thần, tạo nên môi trường học tập tích cực, thân thiện và hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thanh thể hiện mức độ nhận thức và thực hiện các nội dung xây dựng VHNT theo từng nhóm đối tượng (CBQL, GV), cũng như bảng tổng hợp điểm trung bình các yếu tố ảnh hưởng. Điều này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế, từ đó làm cơ sở cho đề xuất giải pháp phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao nhận thức cho CBQL, GV và học sinh

    • Mục tiêu: Nâng điểm nhận thức về vai trò VHNT lên trên 4,0/5 trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục phối hợp với các trường tổ chức các khóa tập huấn, hội thảo chuyên đề.
    • Timeline: Triển khai từ quý III/2023 đến quý II/2024.

  2. Đổi mới lập kế hoạch xây dựng VHNT phù hợp với điều kiện thực tiễn

    • Mục tiêu: 100% trường tiểu học có kế hoạch xây dựng VHNT tích hợp vào kế hoạch năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng các trường chủ trì xây dựng và điều chỉnh kế hoạch.
    • Timeline: Hoàn thành kế hoạch trước năm học 2023-2024.

  3. Huy động các lực lượng giáo dục tham gia xây dựng VHNT

    • Mục tiêu: Tăng cường sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội, nâng tỷ lệ tham gia các hoạt động xây dựng VHNT lên 80%.
    • Chủ thể thực hiện: Ban đại diện phụ huynh, các tổ chức xã hội địa phương phối hợp với nhà trường.
    • Timeline: Thực hiện liên tục trong năm học 2023-2024.

  4. Xây dựng bộ công cụ đánh giá VHNT đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông 2018

    • Mục tiêu: Phát triển và áp dụng bộ công cụ đánh giá định kỳ, giúp CBQL và GV theo dõi hiệu quả xây dựng VHNT.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục phối hợp chuyên gia xây dựng công cụ.
    • Timeline: Hoàn thiện và triển khai trong quý IV/2023.

Các giải pháp trên cần được thực hiện đồng bộ, có sự giám sát và đánh giá thường xuyên để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại thành phố Điện Biên Phủ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Nắm bắt cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng văn hóa nhà trường, từ đó nâng cao năng lực quản lý và chỉ đạo xây dựng VHNT hiệu quả.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch phát triển trường học phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục.

  2. Giáo viên tiểu học

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò của mình trong xây dựng môi trường học tập tích cực, phát huy phẩm chất và năng lực học sinh.
    • Use case: Tham gia các hoạt động bồi dưỡng, đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Có tài liệu tham khảo khoa học về văn hóa nhà trường trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn liên quan đến quản lý giáo dục và văn hóa nhà trường.

  4. Các tổ chức xã hội và phụ huynh học sinh

    • Lợi ích: Hiểu được tầm quan trọng của sự phối hợp trong xây dựng văn hóa nhà trường, góp phần tạo môi trường giáo dục lành mạnh.
    • Use case: Tham gia tích cực vào các hoạt động xây dựng và duy trì văn hóa nhà trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Văn hóa nhà trường là gì và tại sao nó quan trọng?
    Văn hóa nhà trường là tập hợp các giá trị vật chất và tinh thần được xây dựng và phát triển trong nhà trường, ảnh hưởng đến hành vi và nhận thức của các thành viên. Nó quan trọng vì tạo môi trường học tập tích cực, nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển toàn diện học sinh.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến việc xây dựng văn hóa nhà trường?
    Các yếu tố chính gồm năng lực quản lý của CBQL, ý thức và năng lực của giáo viên, cơ chế chính sách của ngành, sự phối hợp với gia đình và xã hội, cũng như môi trường kinh tế - xã hội địa phương.

  3. Làm thế nào để nâng cao nhận thức của giáo viên về xây dựng văn hóa nhà trường?
    Có thể tổ chức các khóa bồi dưỡng, hội thảo chuyên đề, chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn và tạo điều kiện cho giáo viên tham gia vào các hoạt động xây dựng văn hóa nhà trường nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm.

  4. Các con đường xây dựng văn hóa nhà trường hiệu quả là gì?
    Bao gồm xây dựng nội quy, quy chế, tổ chức phong trào thi đua, đổi mới phương pháp dạy học, xây dựng môi trường vật chất xanh, sạch, đẹp, và huy động sự tham gia của các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả xây dựng văn hóa nhà trường?
    Sử dụng bộ công cụ đánh giá dựa trên các tiêu chí về nhận thức, thực hiện và kết quả xây dựng văn hóa, kết hợp đánh giá định lượng qua bảng hỏi và định tính qua phỏng vấn, quan sát thực tế.

Kết luận

  • Văn hóa nhà trường là nền tảng quan trọng giúp nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, tạo môi trường học tập tích cực và phát triển toàn diện học sinh.
  • Thực trạng xây dựng văn hóa nhà trường ở các trường tiểu học thành phố Điện Biên Phủ còn nhiều hạn chế, đặc biệt về nhận thức và phối hợp các lực lượng giáo dục.
  • Năng lực quản lý của CBQL và ý thức, năng lực của giáo viên là những yếu tố quyết định thành công trong xây dựng văn hóa nhà trường.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào bồi dưỡng nhận thức, đổi mới kế hoạch xây dựng văn hóa, huy động sự tham gia của gia đình và xã hội, cùng xây dựng bộ công cụ đánh giá hiệu quả.
  • Tiếp theo, cần triển khai đồng bộ các giải pháp, giám sát và đánh giá thường xuyên để đảm bảo hiệu quả và bền vững trong xây dựng văn hóa nhà trường.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng môi trường giáo dục tiểu học tích cực, sáng tạo và phát triển bền vững tại thành phố Điện Biên Phủ!