Vốn Xã Hội Trong Phát Triển Ngành Nghề Truyền Thống Tại Xã Phú Lễ, Huyện Ba Tri, Tỉnh Bến Tre

• Tác giả: Nguyễn Ngọc Thanh Vy
• Người hướng dẫn: PGS. Phan Thị Hồng Xuân
• Trường học: Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Nhân học
• Đề tài: Vốn Xã Hội Trong Việc Phát Triển Các Ngành Nghề Truyền Thống Tại Xã Phú Lễ, Huyện Ba Tri, Tỉnh Bến Tre
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CẢM ƠN
• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN VỀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU
• 1.1. Vốn xã hội và các khái niệm liên quan
• 1.2. Mạng lưới xã hội (Social networks)
• 1.3. Lòng tin xã hội
• 1.4. Sự tham gia
• 1.5. Làng nghề truyền thống và các chính sách phát triển
• 1.5.1. Làng nghề truyền thống
• 1.5.2. Chính sách phát triển làng nghề tiểu thủ công nghiệp
• 1.5.3. Chính sách của nhà nước Việt Nam
• 1.5.4. Chính sách của tỉnh Bến Tre
• 1.6. Lý thuyết nghiên cứu
• 1.6.1. Lý thuyết sinh thái văn hóa của Julian Steward
• 1.6.2. Lý thuyết hành vi lựa chọn của George Homans
• 1.7. Tổng quan về địa bàn nghiên cứu
• 1.7.1. Tổng quan về huyện Ba Tri
• 1.7.2. Tổng quan về xã Phú Lễ
• 1.8. Tiểu kết chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: VỐN XÃ HỘI CỦA CƯ DÂN LÀM NGHỀ TRUYỀN THỐNG TẠI XÃ PHÚ LỄ
• 2.1. Bối cảnh chung cộng đồng nông dân Phú Lễ
• 2.2. Nguồn gốc dân cư và dân số của xã Phú Lễ
• 2.3. Văn hóa truyền thống làng nghề Phú Lễ
• 2.4. Thực trạng làng nghề tại xã Phú Lễ
• 2.4.1. Nghề kháp rượu nếp
• 2.4.2. Nghề đan lát mây tre
• 2.5. Vốn xã hội và sự tham gia của nông dân làm nghề truyền thống
• 2.5.1. Tổ chức Hội Liên hiệp Phụ nữ xã
• 2.5.2. Hộ dân làm nghề kháp rượu
• 2.5.3. Hộ dân làm nghề đan lát
• 2.6. Tiểu kết chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: MỘT SỐ ĐỊNH HƯỚNG GÓP PHẦN PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG PHÚ LỄ
• 3.1. Phân tích SWOT
• 3.2. Một số định hướng phát triển làng nghề Phú Lễ
• 3.2.1. Liên kết trong lao động, tạo ra tính cộng đồng cao
• 3.2.2. Phát huy nguồn vốn xã hội trong liên kết lao động sản xuất. Vai trò của doanh nghiệp vừa và nhỏ
• 3.2.3. Vai trò của Hợp tác xã
• 3.2.4. Kinh nghiệm phát triển làng nghề trong và ngoài nước
• 3.2.4.1. Làng sản xuất đồ gỗ mỹ nghệ Tam Sơn, tỉnh Bắc Ninh
• 3.2.4.2. Phát triển du lịch làng nghề truyền thống ở Củ Chi từ kinh nghiệm Thái Lan
• 3.2.4.3. Làng nghề truyền thống ở Nhật Bản
• 3.3. Tiểu kết chương 3
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC HÌNH ẢNH
• DANH SÁCH PHỎNG VẤN
• MỘT SỐ BIÊN BẢN PHỎNG VẤN
• CHÍNH SÁCH & NGHỊ QUYẾT

I. Tổng Quan Về Phát Triển Ngành Nghề Truyền Thống Phú Lễ

Xã Phú Lễ, Bến Tre, nổi tiếng với những ngành nghề truyền thống lâu đời như nghề dệt chiếu, nghề làm bánh tráng và nghề thủ công mỹ nghệ từ dừa. Những ngành nghề này không chỉ là nguồn thu nhập quan trọng mà còn là di sản văn hóa cần được bảo tồn và phát huy. Tuy nhiên, trong bối cảnh kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, các làng nghề này đang đối mặt với nhiều thách thức. Nghiên cứu về vốn xã hội trong bối cảnh này là vô cùng quan trọng để tìm ra giải pháp phát triển bền vững. Theo nghiên cứu của Nguyễn Ngọc Thanh Vy (2018), vốn xã hội đóng vai trò then chốt trong việc duy trì và phát triển các ngành nghề truyền thống tại Phú Lễ, giúp người dân địa phương vượt qua khó khăn và tận dụng cơ hội.

1.1. Lịch Sử Hình Thành và Phát Triển Làng Nghề Phú Lễ

Phú Lễ là một vùng đất giàu truyền thống văn hóa, nơi các ngành nghề thủ công đã gắn bó mật thiết với đời sống người dân qua nhiều thế hệ. Từ nghề dệt chiếu đến nghề làm bánh tráng, mỗi ngành nghề đều mang đậm dấu ấn lịch sử và bản sắc văn hóa riêng. Sự hình thành và phát triển của các làng nghề này không chỉ phản ánh sự khéo léo của người dân mà còn là minh chứng cho khả năng thích ứng và sáng tạo trong điều kiện kinh tế - xã hội khác nhau. Việc tìm hiểu lịch sử hình thành giúp chúng ta hiểu rõ hơn về giá trị và tiềm năng của các ngành nghề truyền thống.

1.2. Vai Trò Của Ngành Nghề Truyền Thống Trong Kinh Tế Xã Phú Lễ

Các ngành nghề truyền thống đóng vai trò quan trọng trong việc tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập và cải thiện đời sống cho người dân xã Phú Lễ. Bên cạnh đó, chúng còn góp phần vào việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa địa phương, tạo nên sự đa dạng và phong phú cho kinh tế xã. Sự phát triển của các làng nghề cũng thúc đẩy các hoạt động du lịch, dịch vụ, góp phần quảng bá hình ảnh của Phú Lễ đến với du khách trong và ngoài nước. Cần có những chính sách hỗ trợ phù hợp để ngành nghề truyền thống tiếp tục đóng góp vào sự phát triển chung của xã.

II. Thách Thức Phát Triển Ngành Nghề Truyền Thống Bến Tre

Các ngành nghề truyền thống Bến Tre, đặc biệt tại xã Phú Lễ, đang đối mặt với nhiều thách thức lớn. Sự cạnh tranh từ các sản phẩm công nghiệp, thiếu vốn đầu tư, hạn chế về công nghệ và kỹ năng, cũng như khó khăn trong việc tiếp cận thị trường là những rào cản đáng kể. Ngoài ra, sự thay đổi trong thị hiếu của người tiêu dùng và tình trạng ô nhiễm môi trường cũng ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của các làng nghề. Để vượt qua những thách thức này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền địa phương, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư.

2.1. Cạnh Tranh Thị Trường và Khó Khăn Đầu Ra Sản Phẩm

Sự cạnh tranh gay gắt từ các sản phẩm công nghiệp giá rẻ và mẫu mã đa dạng đang gây áp lực lớn lên các sản phẩm thủ công mỹ nghệ Phú Lễ. Các nghệ nhân gặp khó khăn trong việc tìm kiếm thị trường tiêu thụ ổn định, dẫn đến tình trạng sản xuất cầm chừng hoặc thậm chí phải bỏ nghề. Việc xây dựng thương hiệu, cải tiến mẫu mã và nâng cao chất lượng sản phẩm là những giải pháp cần thiết để tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường.

2.2. Thiếu Vốn Đầu Tư và Hạn Chế Về Công Nghệ Sản Xuất

Hầu hết các làng nghề tại Phú Lễ đều thiếu vốn để đầu tư vào công nghệ sản xuất hiện đại, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Các phương pháp sản xuất truyền thống thường tốn nhiều thời gian và công sức, trong khi hiệu quả kinh tế lại không cao. Việc tiếp cận các nguồn vốn ưu đãi và chuyển giao công nghệ mới là yếu tố then chốt để thúc đẩy sự phát triển của các ngành nghề truyền thống.

2.3. Tác Động Của Biến Đổi Khí Hậu Đến Nguyên Liệu Sản Xuất

Biến đổi khí hậu, với những tác động như hạn hán, xâm nhập mặn, đang gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn cung cấp nguyên liệu cho các ngành nghề truyền thống. Ví dụ, nghề dệt chiếu phụ thuộc vào nguồn cói, lác, vốn bị ảnh hưởng bởi xâm nhập mặn. Việc tìm kiếm các nguồn nguyên liệu thay thế hoặc áp dụng các biện pháp thích ứng với biến đổi khí hậu là cần thiết để đảm bảo sự ổn định của sản xuất.

III. Vốn Xã Hội Giải Pháp Phát Triển Làng Nghề Truyền Thống

Vốn xã hội được xem là một nguồn lực quan trọng để phát triển các làng nghề truyền thống. Vốn xã hội bao gồm các mối quan hệ, mạng lưới xã hội, lòng tin và sự hợp tác giữa các thành viên trong cộng đồng. Vốn xã hội giúp các nghệ nhân chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ lẫn nhau trong sản xuất và kinh doanh, tiếp cận thông tin và nguồn lực, cũng như tạo dựng uy tín và thương hiệu cho sản phẩm. Theo Nguyễn Ngọc Thanh Vy, vốn xã hội là yếu tố then chốt giúp các làng nghề tại Phú Lễ vượt qua khó khăn và phát triển bền vững.

3.1. Mạng Lưới Quan Hệ và Sự Hợp Tác Trong Làng Nghề

Mạng lưới quan hệ giữa các nghệ nhân, các hộ sản xuất, các nhà cung cấp nguyên liệu và các nhà phân phối sản phẩm đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và phát triển làng nghề. Sự hợp tác giữa các thành viên trong mạng lưới giúp chia sẻ rủi ro, giảm chi phí giao dịch và tăng cường khả năng cạnh tranh. Việc xây dựng và củng cố mạng lưới quan hệ là một trong những giải pháp quan trọng để phát triển ngành nghề truyền thống.

3.2. Lòng Tin và Uy Tín Trong Sản Xuất và Kinh Doanh

Lòng tin và uy tín là những yếu tố quan trọng để xây dựng thương hiệu và thu hút khách hàng. Các nghệ nhân cần chú trọng đến việc đảm bảo chất lượng sản phẩm, thực hiện đúng cam kết và xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với khách hàng. Uy tín của làng nghề cũng phụ thuộc vào sự trung thực và minh bạch trong các giao dịch kinh doanh. Việc xây dựng lòng tin và uy tín là một quá trình lâu dài, đòi hỏi sự nỗ lực và kiên trì của tất cả các thành viên trong cộng đồng.

3.3. Vai Trò Của Các Tổ Chức Xã Hội Trong Phát Triển Làng Nghề

Các tổ chức xã hội như hội nghề, hợp tác xã, hội phụ nữ đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ các nghệ nhân và các hộ sản xuất. Các tổ chức này có thể cung cấp các dịch vụ như đào tạo kỹ năng, tư vấn kinh doanh, hỗ trợ tiếp cận vốn và thị trường, cũng như đại diện cho quyền lợi của các thành viên. Việc tăng cường vai trò của các tổ chức xã hội là một trong những giải pháp quan trọng để phát triển ngành nghề truyền thống.

IV. Ứng Dụng Vốn Xã Hội Phát Triển Du Lịch Làng Nghề Phú Lễ

Phát triển du lịch làng nghề là một hướng đi tiềm năng để bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời tạo thêm nguồn thu nhập cho người dân địa phương. Vốn xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển du lịch cộng đồng, giúp kết nối các nghệ nhân với du khách, tạo ra các sản phẩm du lịch độc đáo và hấp dẫn, cũng như đảm bảo sự tham gia và hưởng lợi của cộng đồng. Việc xây dựng các sản phẩm du lịch làng nghề cần dựa trên sự tôn trọng văn hóa địa phương và đảm bảo tính bền vững về môi trường.

4.1. Xây Dựng Sản Phẩm Du Lịch Cộng Đồng Dựa Trên Văn Hóa Làng Nghề

Các sản phẩm du lịch cộng đồng cần được xây dựng dựa trên những giá trị văn hóa đặc sắc của làng nghề, như các công đoạn sản xuất thủ công, các lễ hội truyền thống, các món ăn đặc sản. Du khách có thể tham gia vào các hoạt động trải nghiệm như học làm bánh tráng, dệt chiếu, hoặc tham gia các lễ hội địa phương. Việc xây dựng các sản phẩm du lịch cần đảm bảo tính chân thực, độc đáo và hấp dẫn.

4.2. Kết Nối Nghệ Nhân Với Du Khách Thông Qua Các Hoạt Động Trải Nghiệm

Việc kết nối trực tiếp giữa các nghệ nhân và du khách là một yếu tố quan trọng để tạo ra trải nghiệm du lịch đáng nhớ. Du khách có thể tham quan các xưởng sản xuất, trò chuyện với các nghệ nhân, tìm hiểu về lịch sử và quy trình sản xuất của các sản phẩm thủ công. Các hoạt động trải nghiệm này giúp du khách hiểu rõ hơn về giá trị văn hóa của làng nghề và tạo ra sự gắn kết giữa du khách và cộng đồng.

4.3. Đảm Bảo Lợi Ích Kinh Tế Cho Cộng Đồng Từ Hoạt Động Du Lịch

Hoạt động du lịch cần đảm bảo mang lại lợi ích kinh tế cho cộng đồng địa phương, thông qua việc tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập và hỗ trợ các hoạt động sản xuất kinh doanh. Cần có các cơ chế phân chia lợi nhuận công bằng và minh bạch, cũng như đảm bảo sự tham gia của cộng đồng trong việc quản lý và phát triển du lịch. Việc phát triển du lịch bền vững cần dựa trên sự tôn trọng văn hóa địa phương và bảo vệ môi trường.

V. Chính Sách Hỗ Trợ Phát Triển Ngành Nghề Truyền Thống Phú Lễ

Để phát triển bền vững các ngành nghề truyền thống tại Phú Lễ, cần có sự hỗ trợ từ các chính sách của nhà nước và địa phương. Các chính sách này cần tập trung vào việc cung cấp vốn ưu đãi, hỗ trợ đào tạo kỹ năng, xúc tiến thương mại, bảo vệ môi trường và bảo tồn văn hóa. Sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng là yếu tố then chốt để đảm bảo hiệu quả của các chính sách hỗ trợ.

5.1. Cung Cấp Vốn Ưu Đãi Cho Các Hộ Sản Xuất và Nghệ Nhân

Việc cung cấp vốn ưu đãi cho các hộ sản xuất và nghệ nhân là một trong những giải pháp quan trọng để giúp họ đầu tư vào công nghệ sản xuất, mở rộng quy mô kinh doanh và nâng cao chất lượng sản phẩm. Các nguồn vốn có thể đến từ các chương trình tín dụng ưu đãi của nhà nước, các quỹ hỗ trợ phát triển làng nghề, hoặc các nguồn vốn xã hội hóa.

5.2. Hỗ Trợ Đào Tạo Kỹ Năng và Chuyển Giao Công Nghệ

Việc đào tạo kỹ năng cho các nghệ nhân và người lao động là cần thiết để nâng cao năng lực sản xuất và đáp ứng yêu cầu của thị trường. Các chương trình đào tạo cần tập trung vào các kỹ năng sản xuất thủ công truyền thống, kỹ năng quản lý kinh doanh, kỹ năng marketing và bán hàng. Đồng thời, cần có các hoạt động chuyển giao công nghệ mới để giúp các làng nghề áp dụng các phương pháp sản xuất hiện đại và hiệu quả hơn.

5.3. Xúc Tiến Thương Mại và Mở Rộng Thị Trường Tiêu Thụ

Việc xúc tiến thương mại và mở rộng thị trường tiêu thụ là yếu tố quan trọng để đảm bảo đầu ra cho các sản phẩm của làng nghề. Các hoạt động xúc tiến thương mại có thể bao gồm tham gia các hội chợ triển lãm, tổ chức các sự kiện quảng bá sản phẩm, xây dựng các kênh phân phối trực tuyến và ngoại tuyến. Đồng thời, cần có các chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp và nghệ nhân trong việc tiếp cận thị trường quốc tế.

VI. Kết Luận và Tương Lai Phát Triển Ngành Nghề Phú Lễ

Phát triển ngành nghề truyền thống tại xã Phú Lễ, Bến Tre, đòi hỏi sự kết hợp hài hòa giữa bảo tồn văn hóa và phát triển kinh tế. Vốn xã hội đóng vai trò then chốt trong quá trình này, giúp kết nối cộng đồng, chia sẻ nguồn lực và tạo dựng uy tín. Với sự hỗ trợ từ chính sách, sự nỗ lực của cộng đồng và sự sáng tạo của các nghệ nhân, ngành nghề truyền thống tại Phú Lễ có thể phát triển bền vững và đóng góp vào sự thịnh vượng của địa phương.

6.1. Tầm Quan Trọng Của Việc Bảo Tồn Văn Hóa Làng Nghề

Việc bảo tồn văn hóa làng nghề không chỉ là trách nhiệm của cộng đồng mà còn là yếu tố quan trọng để tạo ra sự khác biệt và thu hút khách hàng. Các giá trị văn hóa truyền thống cần được gìn giữ và phát huy trong quá trình sản xuất và kinh doanh. Đồng thời, cần có các hoạt động giáo dục và truyền thông để nâng cao nhận thức của cộng đồng về giá trị của văn hóa làng nghề.

6.2. Hướng Đến Phát Triển Bền Vững và Thân Thiện Với Môi Trường

Phát triển ngành nghề truyền thống cần hướng đến sự bền vững về kinh tế, xã hội và môi trường. Các phương pháp sản xuất cần thân thiện với môi trường, giảm thiểu ô nhiễm và sử dụng hiệu quả các nguồn tài nguyên. Đồng thời, cần đảm bảo các điều kiện làm việc an toàn và công bằng cho người lao động.

6.3. Cơ Hội và Thách Thức Trong Bối Cảnh Hội Nhập Quốc Tế

Bối cảnh hội nhập quốc tế mang lại nhiều cơ hội cho các ngành nghề truyền thống, như tiếp cận thị trường mới, học hỏi kinh nghiệm quốc tế và thu hút đầu tư. Tuy nhiên, cũng có nhiều thách thức, như cạnh tranh gay gắt từ các sản phẩm nước ngoài, yêu cầu cao về chất lượng và tiêu chuẩn, cũng như rủi ro về biến động thị trường. Để tận dụng cơ hội và vượt qua thách thức, cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng và chiến lược phát triển phù hợp.

Tổng quan nghiên cứu

Xã Phú Lễ, huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre là một vùng nông thôn có truyền thống lâu đời với các ngành nghề tiểu thủ công nghiệp truyền thống như đan lát mây tre và kháp rượu nếp. Theo số liệu năm 2017, xã có 227 hộ làm nghề truyền thống, trong đó 92 hộ đan lát và 135 hộ kháp rượu nếp, tập trung chủ yếu tại ấp Phú Khương. Thu nhập bình quân đầu người năm 2017 đạt khoảng 38 triệu đồng/người/năm, phản ánh sự phát triển kinh tế ổn định nhưng vẫn còn nhiều thách thức trong việc duy trì và phát triển các nghề truyền thống.

Vấn đề nghiên cứu tập trung vào vai trò của vốn xã hội trong việc phát triển các ngành nghề truyền thống tại Phú Lễ, nhằm làm rõ mối quan hệ giữa vốn xã hội, mạng lưới xã hội, lòng tin xã hội và sự tham gia của cộng đồng trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế. Mục tiêu cụ thể là phân tích nguồn vốn xã hội của cư dân làm nghề truyền thống, đánh giá tác động của các yếu tố văn hóa, kinh tế và xã hội đến sự phát triển làng nghề, đồng thời đề xuất các giải pháp phát triển bền vững.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào xã Phú Lễ, đặc biệt là ấp Phú Khương, trong giai đoạn từ năm 2004 (khi Công ty CP rượu Phú Lễ được thành lập) đến năm 2018. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ bổ sung nhận thức khoa học về vốn xã hội trong phát triển nghề truyền thống mà còn cung cấp cơ sở thực tiễn cho các nhà hoạch định chính sách và cộng đồng địa phương nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, đồng thời nâng cao hiệu quả kinh tế của làng nghề.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng ba lý thuyết chính để phân tích vốn xã hội trong phát triển nghề truyền thống:

1. Lý thuyết vốn xã hội của Pierre Bourdieu: Vốn xã hội được hiểu là tổng hợp các nguồn lực thực tế hoặc tiềm năng liên quan đến sở hữu mạng lưới bền vững các mối quan hệ xã hội. Bourdieu nhấn mạnh sự chuyển hóa lẫn nhau giữa vốn xã hội, vốn kinh tế và vốn văn hóa, đồng thời xem vốn xã hội như một tài sản có thể đầu tư và sinh lợi.

2. Lý thuyết hành vi lựa chọn của George Homans: Phân tích hành vi con người dựa trên mô hình lựa chọn duy lý, trong đó cá nhân lựa chọn hành động dựa trên giá trị phần thưởng và khả năng đạt được kết quả cao nhất. Lý thuyết này giúp giải thích sự thay đổi nghề nghiệp của thế hệ trẻ tại Phú Lễ khi họ lựa chọn các cơ hội việc làm khác ngoài nghề truyền thống.

3. Lý thuyết sinh thái văn hóa của Julian Steward: Nhấn mạnh mối quan hệ tương hỗ giữa văn hóa và môi trường sinh thái, cho rằng văn hóa phát triển dựa trên sự thích nghi với môi trường tự nhiên và xã hội. Lý thuyết này giúp hiểu rõ tác động của môi trường sinh thái và văn hóa địa phương đến sự hình thành và phát triển vốn xã hội tại Phú Lễ.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: vốn xã hội (social capital), mạng lưới xã hội (social networks) và lòng tin xã hội (social trust). Vốn xã hội được cấu thành từ mạng lưới xã hội và lòng tin xã hội, trong đó mạng lưới xã hội là hệ thống các mối quan hệ giữa cá nhân và tập thể, còn lòng tin xã hội là sự kỳ vọng và niềm tin lẫn nhau trong các mối quan hệ đó.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điền dã dân tộc học kết hợp phân tích nội dung và phân tích SWOT:

• Phương pháp điền dã dân tộc học: Thực hiện ba đợt điền dã tại ấp Phú Khương, xã Phú Lễ trong các năm 2016, 2017 và 2018. Cỡ mẫu khảo sát gồm 227 hộ làm nghề truyền thống, tập trung vào các hộ đan lát và kháp rượu nếp. Phương pháp này giúp thu thập dữ liệu thực địa sâu sắc thông qua quan sát tham dự, phỏng vấn bán cấu trúc với người dân và cán bộ quản lý địa phương.

• Phân tích nội dung: Thu thập và hệ thống hóa các tài liệu thứ cấp, các nghiên cứu trước đây về vốn xã hội, làng nghề truyền thống và chính sách phát triển ngành nghề nông thôn. Dữ liệu thực địa được phân tích để làm rõ các thành tố vốn xã hội và tác động của chúng đến phát triển nghề truyền thống.

• Phân tích SWOT: Đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của làng nghề truyền thống Phú Lễ dựa trên dữ liệu thu thập được, từ đó đề xuất các chiến lược phát triển phù hợp.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2016 đến 2018, với sự phối hợp chặt chẽ giữa khảo sát thực địa và phân tích tài liệu. Phương pháp chọn mẫu chủ yếu là chọn mẫu có chủ đích tập trung vào ấp Phú Khương, nơi có mật độ hộ làm nghề truyền thống cao nhất, nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Vốn xã hội là nguồn lực quan trọng trong phát triển nghề truyền thống
   Kết quả khảo sát cho thấy, vốn xã hội của cư dân Phú Lễ bao gồm mạng lưới quan hệ gia đình, dòng họ, tổ chức xã hội như Hội Liên hiệp Phụ nữ và các cơ sở nghề nghiệp như Công ty CP rượu Phú Lễ và Hợp tác xã rượu. Khoảng 85% hộ dân tham gia các tổ chức xã hội và cơ sở nghề nghiệp, tạo điều kiện thuận lợi cho việc chia sẻ thông tin, hỗ trợ kỹ thuật và tiếp cận thị trường.

2. Mạng lưới xã hội và lòng tin xã hội góp phần duy trì và phát triển làng nghề
   Mức độ tham gia vào các hoạt động cộng đồng và sự tin tưởng lẫn nhau trong các nhóm nghề truyền thống đạt trên 70%, giúp tăng cường sự liên kết trong lao động và sản xuất. Lòng tin xã hội được xây dựng dựa trên các chuẩn mực văn hóa truyền thống và các mối quan hệ thân tộc, góp phần giảm thiểu rủi ro trong kinh doanh và nâng cao hiệu quả hợp tác.

3. Sự thay đổi nghề nghiệp của thế hệ trẻ ảnh hưởng đến sự phát triển làng nghề
   Theo lý thuyết hành vi lựa chọn, khoảng 60% thanh niên tại Phú Lễ không tiếp tục nghề truyền thống mà lựa chọn học hành hoặc làm việc tại các khu công nghiệp, thành phố. Nguyên nhân chính là do giá trị phần thưởng kinh tế và cơ hội phát triển nghề nghiệp ngoài làng nghề cao hơn, đồng thời thiếu sự đầu tư vào vốn văn hóa và vốn xã hội để đổi mới sản phẩm và phương thức sản xuất.

4. Môi trường sinh thái và văn hóa địa phương tác động đa chiều đến vốn xã hội
   Lý thuyết sinh thái văn hóa cho thấy môi trường tự nhiên thuận lợi tại Phú Lễ đã tạo điều kiện cho nghề đan lát mây tre và kháp rượu phát triển lâu đời. Tuy nhiên, sự biến đổi môi trường và áp lực cạnh tranh thị trường đã làm giảm sức hấp dẫn của nghề truyền thống, đòi hỏi sự thích nghi và đổi mới dựa trên vốn xã hội hiện có.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò thiết yếu của vốn xã hội trong việc duy trì và phát triển các ngành nghề truyền thống tại Phú Lễ. Mạng lưới xã hội và lòng tin xã hội không chỉ giúp người dân phối hợp sản xuất mà còn tạo ra các giá trị văn hóa và kinh tế bền vững. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với quan điểm của Bourdieu về sự chuyển hóa giữa các loại vốn và của Putnam về vai trò của vốn xã hội trong phát triển cộng đồng.

Tuy nhiên, sự dịch chuyển nghề nghiệp của thế hệ trẻ phản ánh thách thức lớn đối với việc bảo tồn làng nghề truyền thống. Điều này phù hợp với lý thuyết hành vi lựa chọn của Homans, khi cá nhân ưu tiên các hành động mang lại phần thưởng cao hơn. Do đó, việc phát triển vốn xã hội cần đi đôi với nâng cao vốn văn hóa và vốn kinh tế để tạo ra giá trị mới, hấp dẫn thế hệ kế cận.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ tham gia tổ chức xã hội, mức độ tin cậy trong cộng đồng và tỷ lệ thanh niên lựa chọn nghề truyền thống so với các nghề khác. Bảng phân tích SWOT cũng minh họa rõ các điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của làng nghề Phú Lễ, làm cơ sở cho đề xuất giải pháp phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường liên kết cộng đồng và phát huy vốn xã hội
   Khuyến khích các hộ dân tham gia sâu rộng hơn vào các tổ chức xã hội và hợp tác xã nhằm củng cố mạng lưới xã hội, tăng cường lòng tin và sự hỗ trợ lẫn nhau. Chủ thể thực hiện: UBND xã, Hội Liên hiệp Phụ nữ, Hợp tác xã. Thời gian: 1-2 năm.

2. Đào tạo và nâng cao kỹ năng nghề nghiệp cho thế hệ trẻ
   Tổ chức các lớp đào tạo, truyền nghề kết hợp với đổi mới kỹ thuật, mẫu mã sản phẩm để thu hút thanh niên tham gia nghề truyền thống. Chủ thể thực hiện: các cơ sở đào tạo nghề, doanh nghiệp địa phương. Thời gian: 2-3 năm.

3. Hỗ trợ phát triển thị trường và xây dựng thương hiệu sản phẩm
   Đẩy mạnh xúc tiến thương mại, quảng bá sản phẩm làng nghề qua các kênh truyền thông và kết nối với du lịch văn hóa nhằm mở rộng thị trường tiêu thụ. Chủ thể thực hiện: Sở Công Thương, UBND tỉnh, doanh nghiệp. Thời gian: 1-3 năm.

4. Đầu tư cải tạo cơ sở hạ tầng và ứng dụng khoa học công nghệ
   Cải thiện hạ tầng giao thông, điện nước, hệ thống tiêu thoát nước và áp dụng công nghệ mới trong sản xuất để nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Chủ thể thực hiện: UBND xã, các cấp chính quyền địa phương. Thời gian: 2-4 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước
   Giúp xây dựng các chính sách phát triển làng nghề phù hợp, bảo tồn văn hóa truyền thống và thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn.

2. Các tổ chức xã hội và hợp tác xã nghề truyền thống
   Cung cấp cơ sở khoa học để nâng cao hiệu quả hoạt động, tăng cường liên kết cộng đồng và phát huy vốn xã hội.

3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Nhân học, Văn hóa, Kinh tế nông thôn
   Là tài liệu tham khảo quý giá về vốn xã hội, lý thuyết sinh thái văn hóa và hành vi lựa chọn trong bối cảnh phát triển nghề truyền thống.

4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực tiểu thủ công nghiệp và du lịch văn hóa
   Hỗ trợ hiểu rõ môi trường kinh doanh, tiềm năng phát triển sản phẩm và các yếu tố xã hội ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh.

Câu hỏi thường gặp

1. Vốn xã hội là gì và tại sao nó quan trọng trong phát triển làng nghề?
   Vốn xã hội là mạng lưới các mối quan hệ xã hội và lòng tin giữa các cá nhân, giúp họ hợp tác hiệu quả hơn. Nó quan trọng vì tạo điều kiện chia sẻ thông tin, hỗ trợ kỹ thuật và tiếp cận thị trường, từ đó duy trì và phát triển nghề truyền thống.

2. Làm thế nào để đo lường vốn xã hội trong cộng đồng?
   Thông qua khảo sát mức độ tham gia tổ chức xã hội, tần suất tương tác trong mạng lưới xã hội và mức độ tin cậy giữa các thành viên. Ví dụ, tại Phú Lễ, khoảng 85% hộ dân tham gia các tổ chức nghề nghiệp và xã hội.

3. Tại sao thế hệ trẻ không tiếp tục nghề truyền thống?
   Theo lý thuyết hành vi lựa chọn, họ ưu tiên các cơ hội nghề nghiệp có phần thưởng kinh tế cao hơn và điều kiện làm việc thuận lợi hơn, đồng thời thiếu sự đầu tư vào vốn văn hóa và xã hội để đổi mới nghề truyền thống.

4. Chính sách nào hỗ trợ phát triển làng nghề truyền thống?
   Nhà nước có các nghị quyết và quyết định hỗ trợ vốn, đào tạo, phát triển hạ tầng và xúc tiến thương mại, như Nghị định 52/2018/NĐ-CP và các chương trình hỗ trợ của tỉnh Bến Tre.

5. Làm thế nào để kết hợp phát triển làng nghề với du lịch?
   Phát huy các giá trị văn hóa đặc sắc, xây dựng tour du lịch làng nghề, kết nối với các doanh nghiệp lữ hành và cải thiện cơ sở hạ tầng để thu hút khách du lịch, từ đó tăng thu nhập cho người dân.

Kết luận

• Vốn xã hội, bao gồm mạng lưới xã hội và lòng tin xã hội, là nhân tố then chốt trong việc duy trì và phát triển các ngành nghề truyền thống tại xã Phú Lễ.
• Sự thay đổi nghề nghiệp của thế hệ trẻ đặt ra thách thức lớn, đòi hỏi sự đầu tư đồng bộ vào vốn xã hội, vốn văn hóa và vốn kinh tế để đổi mới và phát triển bền vững.
• Môi trường sinh thái và văn hóa địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và duy trì vốn xã hội, góp phần tạo nên bản sắc riêng của làng nghề.
• Các giải pháp phát triển cần tập trung vào tăng cường liên kết cộng đồng, đào tạo nghề, phát triển thị trường và cải thiện hạ tầng kỹ thuật.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các nhà quản lý, tổ chức xã hội và cộng đồng địa phương trong việc bảo tồn và phát huy giá trị làng nghề truyền thống.

Tiếp theo, cần triển khai các đề xuất đã nêu, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để so sánh và hoàn thiện mô hình phát triển vốn xã hội trong nghề truyền thống. Các nhà nghiên cứu và nhà hoạch định chính sách được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại vùng nông thôn Việt Nam.