I. Tổng Quan Về Vận Dụng Sư Phạm Tương Tác Lợi Ích Ý Nghĩa
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, giáo dục đại học cần chuyển đổi từ việc trang bị kiến thức sang phát triển phẩm chất và năng lực người học. Sư phạm tương tác đóng vai trò then chốt trong quá trình này, giúp khai thác tiềm năng và đáp ứng yêu cầu của cuộc sống và nghề nghiệp. Nghị quyết Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) nhấn mạnh việc đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học. Vận dụng quan điểm sư phạm hiện đại này mang lại nhiều ưu việt, đề cao vai trò của người học và người dạy, tạo môi trường học tập thuận lợi để phát huy tính tích cực, chủ động, tư duy sáng tạo. Sự tương tác trong dạy học làm tăng động lực của cả người dạy và người học, giảm tính một chiều và thụ động. Các môn Khoa học Xã hội và Nhân văn (KHXHNV) đóng vai trò quan trọng trong giáo dục giá trị và phẩm chất nhân cách, góp phần xây dựng thế giới quan và phương pháp luận khoa học cho người sĩ quan tương lai.
1.1. Tầm quan trọng của Sư phạm tương tác trong bối cảnh hiện nay
Sư phạm tương tác không chỉ là một phương pháp dạy học, mà còn là một triết lý giáo dục đặt trọng tâm vào sự tương tác giữa người dạy và người học. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh hiện nay, khi kiến thức thay đổi nhanh chóng và kỹ năng tư duy phản biện trở nên vô cùng cần thiết. Phương pháp dạy học tích cực tạo điều kiện cho người học chủ động khám phá, phân tích và ứng dụng kiến thức, thay vì chỉ tiếp thu một cách thụ động. Điều này giúp học viên phát triển khả năng tự học, tự nghiên cứu và giải quyết vấn đề một cách hiệu quả.
1.2. Vai trò của KHXHNV trong đào tạo sĩ quan quân đội
Các môn KHXHNV có vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách và phẩm chất đạo đức của người sĩ quan. Chúng cung cấp cho học viên những kiến thức về lịch sử, văn hóa, chính trị, xã hội, giúp họ hiểu rõ hơn về đất nước, con người Việt Nam và thế giới. Đồng thời, các môn học này cũng rèn luyện cho học viên tư duy phản biện, khả năng phân tích và đánh giá thông tin, cũng như kỹ năng giao tiếp và ứng xử phù hợp trong môi trường quân sự và xã hội. Điều này góp phần xây dựng đội ngũ sĩ quan có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức trong sáng và năng lực công tác tốt, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
II. Vấn Đề Thách Thức Dạy KHXHNV Tại Trường Sĩ Quan Quân Đội
Dạy học các môn KHXHNV tại Trường Sĩ quan Quân đội bên cạnh những kết quả đã đạt được vẫn còn tồn tại những hạn chế. Phương pháp dạy học chậm đổi mới, chủ yếu vẫn là thuyết trình một chiều, sự tương tác giữa người dạy và người học còn hạn chế. Người học ít có cơ hội chia sẻ, trao đổi, thảo luận những vấn đề học tập, làm cho người học thiếu hứng thú, thiếu tích cực, chủ động, sáng tạo. Một số giảng viên chưa chú trọng vào thiết kế kế hoạch bài giảng, tổ chức, kiểm tra đánh giá, điều chỉnh, phản hồi từ phía người học. Từ quá trình tổng quan tình hình nghiên cứu nhận thấy các nghiên cứu lý luận và thực tiễn về dạy học theo Quan điểm sư phạm tương tác đã được thực hiện từ tiểu học, phổ thông đến bậc đại học. Ở bậc đại học cũng đã có một số công trình nghiên cứu vận dụng trong dạy học với các môn học cụ thể, cho sinh viên ngành sư phạm, nhưng chưa có công trình nào đi sâu nghiên cứu có hệ thống, toàn diện về vận dụng trong dạy học các môn KHXHNV tại Trường Sĩ quan Quân đội.
2.1. Hạn chế trong Phương pháp giảng dạy truyền thống
Phương pháp giảng dạy truyền thống, với đặc trưng là thuyết trình một chiều, đang dần trở nên lỗi thời và không còn phù hợp với yêu cầu của giáo dục hiện đại. Phương pháp này hạn chế sự tham gia của người học, không khuyến khích tư duy phản biện và sáng tạo. Học viên thường chỉ tiếp thu kiến thức một cách thụ động, ít có cơ hội trao đổi, thảo luận và áp dụng kiến thức vào thực tế. Điều này dẫn đến việc học viên khó nắm vững kiến thức một cách sâu sắc và khó phát triển các kỹ năng cần thiết cho công việc sau này.
2.2. Thiếu sự tương tác trong môi trường học tập
Sự thiếu hụt tương tác giữa giảng viên và học viên, cũng như giữa các học viên với nhau, là một vấn đề nghiêm trọng trong quá trình dạy và học. Tương tác không chỉ giúp học viên hiểu rõ hơn về bài học, mà còn tạo ra một môi trường học tập tương tác sôi nổi và khuyến khích sự hợp tác, chia sẻ. Khi học viên được tham gia vào các hoạt động thảo luận, tranh biện, họ sẽ có cơ hội rèn luyện kỹ năng giao tiếp, làm việc nhóm và giải quyết vấn đề một cách hiệu quả.
III. Cách Vận Dụng Quan Điểm Sư Phạm Tương Tác Hiệu Quả Nhất
Để khắc phục những hạn chế trên, cần có những giải pháp vận dụng sư phạm phù hợp. Giáo dục nâng cao nhận thức, bồi dưỡng kỹ năng cho chủ thể vận dụng về Quan điểm sư phạm tương tác và vận dụng quan điểm này trong dạy học các môn KHXHNV. Xây dựng quy trình tổ chức dạy học các môn KHXHNV tại Trường Sĩ quan Quân đội theo Quan điểm sư phạm tương tác. Tổ chức vận dụng Quan điểm sư phạm tương tác trong một số hình thức tổ chức dạy học các môn KHXHNV. Sử dụng các phương pháp dạy học tích cực, kỹ thuật dạy học phát huy tính tích cực nhận thức của học viên. Đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học các môn KHXHNV tại Trường Sĩ quan Quân đội theo Quan điểm sư phạm tương tác.
3.1. Bồi dưỡng nhận thức và kỹ năng cho giảng viên về sư phạm tương tác
Để vận dụng hiệu quả Quan điểm sư phạm tương tác, trước hết cần nâng cao nhận thức và kỹ năng cho đội ngũ giảng viên. Các giảng viên cần được trang bị kiến thức về lý thuyết sư phạm tương tác, cũng như các kỹ năng cần thiết để thiết kế bài giảng, tổ chức các hoạt động tương tác và đánh giá kết quả học tập của học viên theo hướng phát huy tính tích cực và chủ động. Các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm cần được tổ chức thường xuyên để cập nhật kiến thức và kỹ năng mới cho giảng viên.
3.2. Xây dựng quy trình dạy học KHXHNV theo hướng tương tác
Quy trình dạy học cần được xây dựng theo hướng tạo điều kiện tối đa cho sự tương tác giữa giảng viên và học viên, cũng như giữa các học viên với nhau. Quy trình này cần bao gồm các bước như: xác định mục tiêu học tập rõ ràng, lựa chọn nội dung phù hợp, thiết kế các hoạt động tương tác đa dạng, sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại, đánh giá kết quả học tập một cách khách quan và công bằng. Quy trình này cần được điều chỉnh linh hoạt để phù hợp với đặc điểm của từng môn học và đối tượng học viên.
IV. Phương Pháp Kỹ Thuật Dạy Học Tích Cực Bí Quyết Tương Tác
Việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực và kỹ thuật dạy học phát huy tính tích cực nhận thức của học viên là yếu tố quan trọng để vận dụng sư phạm. Các phương pháp như dạy học dự án, dạy học theo nhóm, dạy học giải quyết vấn đề, đóng vai, thảo luận, tranh biện... giúp học viên chủ động tham gia vào quá trình học tập, phát triển tư duy phản biện, kỹ năng làm việc nhóm và giải quyết vấn đề. Cần kết hợp các phương pháp này một cách linh hoạt và sáng tạo để tạo sự hứng thú và động lực cho học viên.
4.1. Ứng dụng các phương pháp dạy học hợp tác Collaborative learning
Dạy học hợp tác, với các hình thức như làm việc nhóm, chia sẻ kiến thức, và phản biện, là một công cụ mạnh mẽ để tăng cường tương tác trong lớp học. Các nhóm nhỏ có thể giải quyết các bài tập, nghiên cứu các tình huống thực tế, hoặc chuẩn bị các bài thuyết trình. Thông qua quá trình này, học viên không chỉ học hỏi từ giảng viên mà còn từ chính đồng nghiệp của mình, tạo ra một môi trường học tập tương tác và hỗ trợ lẫn nhau.
4.2. Sử dụng kỹ thuật đặt câu hỏi và khuyến khích thảo luận
Kỹ thuật đặt câu hỏi đúng cách là chìa khóa để kích thích tư duy và khuyến khích sự tham gia của học viên. Giảng viên nên sử dụng các câu hỏi mở, câu hỏi gợi ý, và câu hỏi phản biện để thúc đẩy học viên suy nghĩ sâu sắc hơn về các vấn đề. Thảo luận nhóm, tranh luận, và các hoạt động tương tác khác nên được tích hợp vào bài giảng để tạo ra một không khí học tập sôi nổi và khuyến khích sự trao đổi ý kiến.
4.3. Tăng cường sử dụng Case Study nghiên cứu tình huống
Case Study, tức phương pháp nghiên cứu tình huống, cho phép học viên trải nghiệm và giải quyết các vấn đề thực tế dựa trên kiến thức đã học. Việc phân tích các tình huống cụ thể, thảo luận về các lựa chọn và đưa ra quyết định giúp học viên phát triển kỹ năng tư duy, phân tích và đánh giá. Đồng thời, nó cũng tạo ra một môi trường học tập tương tác, nơi học viên có thể chia sẻ kinh nghiệm và học hỏi lẫn nhau.
V. Đổi Mới Kiểm Tra Đánh Giá Thước Đo Hiệu Quả Sư Phạm Tương Tác
Đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học là một yếu tố quan trọng để vận dụng sư phạm. Cần chuyển từ đánh giá kiến thức sang đánh giá năng lực và phẩm chất của người học. Sử dụng các hình thức đánh giá đa dạng như bài tập nhóm, thuyết trình, dự án, tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng... để đánh giá một cách toàn diện và khách quan. Cần xây dựng tiêu chí đánh giá rõ ràng, minh bạch và phù hợp với mục tiêu học tập.
5.1. Đa dạng hóa các hình thức đánh giá kết quả học tập
Không nên chỉ dựa vào các bài kiểm tra viết truyền thống để đánh giá kết quả học tập. Thay vào đó, cần sử dụng nhiều hình thức đánh giá khác nhau như bài tập nhóm, thuyết trình, dự án nghiên cứu, và đánh giá thực hành. Điều này giúp đánh giá một cách toàn diện các kỹ năng và năng lực của học viên, không chỉ kiến thức lý thuyết.
5.2. Xây dựng hệ thống đánh giá dựa trên năng lực Competency based assessment
Hệ thống đánh giá nên tập trung vào việc đo lường khả năng áp dụng kiến thức và kỹ năng vào thực tế, thay vì chỉ kiểm tra kiến thức lý thuyết. Điều này đòi hỏi việc xây dựng các tiêu chí đánh giá cụ thể và rõ ràng, dựa trên các năng lực cần thiết cho công việc sau này của học viên. Đồng thời, cần tạo cơ hội cho học viên tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau, để khuyến khích sự tự nhận thức và phát triển.
VI. Ứng Dụng Sư Phạm Tương Tác Kết Quả Nghiên Cứu Triển Vọng
Thực nghiệm sư phạm cho thấy vận dụng sư phạm mang lại hiệu quả tích cực trong việc nâng cao chất lượng dạy học các môn KHXHNV tại Trường Sĩ quan Quân đội. Học viên tích cực hơn trong học tập, chủ động tham gia vào các hoạt động tương tác, tư duy phản biện tốt hơn và có khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cao hơn. Tuy nhiên, cần tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện các biện pháp để vận dụng sư phạm một cách hiệu quả hơn nữa trong điều kiện cụ thể của từng trường.
6.1. Đánh giá hiệu quả thực nghiệm của việc áp dụng sư phạm tương tác
Để đánh giá hiệu quả thực nghiệm của việc áp dụng sư phạm tương tác, cần sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học để so sánh kết quả học tập giữa nhóm học viên được áp dụng phương pháp tương tác và nhóm học viên học theo phương pháp truyền thống. Các tiêu chí đánh giá có thể bao gồm: điểm số, mức độ tham gia vào các hoạt động học tập, khả năng tư duy phản biện, kỹ năng làm việc nhóm, và mức độ hài lòng của học viên.
6.2. Đề xuất các hướng nghiên cứu tiếp theo về sư phạm tương tác
Cần tiếp tục nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả của sư phạm tương tác, như: trình độ của giảng viên, cơ sở vật chất, thái độ của học viên, và văn hóa học tập. Đồng thời, cần nghiên cứu về cách tích hợp sư phạm tương tác với các phương pháp dạy học hiện đại khác, như: dạy học trực tuyến, dạy học blended learning, và dạy học cá nhân hóa. Các nghiên cứu này sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về sư phạm tương tác và áp dụng nó một cách hiệu quả hơn trong thực tế.
