Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hiện nay, giáo dục quốc phòng - an ninh giữ vai trò then chốt trong việc xây dựng nền quốc phòng toàn dân và an ninh nhân dân. Tại Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên, môn Công tác quốc phòng, an ninh là một trong ba môn học bắt buộc, cung cấp kiến thức cơ bản về nhiệm vụ, nội dung công tác quốc phòng, an ninh, góp phần nâng cao nhận thức và kỹ năng thực tiễn cho sinh viên. Tuy nhiên, thực trạng dạy học môn này còn nhiều hạn chế, đặc biệt là phương pháp giảng dạy truyền thống chưa phát huy được tính tích cực và sáng tạo của sinh viên. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là vận dụng phương pháp tình huống trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy, phát huy tính chủ động, sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề của sinh viên. Nghiên cứu tập trung vào Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên trong năm học 2020-2021, với phạm vi bao gồm giảng viên và sinh viên tham gia học tập môn học này. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cải thiện chất lượng dạy học, góp phần đổi mới phương pháp giảng dạy, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà giáo dục và sinh viên trong lĩnh vực giáo dục quốc phòng - an ninh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, kết hợp với lý luận khoa học quân sự và các lý thuyết về phương pháp dạy học hiện đại. Hai mô hình nghiên cứu chính được áp dụng là dạy học giải quyết vấn đề và dạy học nêu vấn đề, trong đó phương pháp tình huống được xem là một hình thức đặc thù của dạy học giải quyết vấn đề. Các khái niệm trọng tâm bao gồm: phương pháp dạy học, tình huống trong dạy học, phương pháp tình huống, và vai trò của phương pháp tình huống trong phát triển năng lực người học. Phương pháp tình huống được hiểu là cách thức tổ chức dạy học dựa trên việc cung cấp các tình huống có vấn đề để sinh viên chủ động phân tích, thảo luận và giải quyết, từ đó lĩnh hội kiến thức mới và phát triển kỹ năng thực hành.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn. Phương pháp lý thuyết bao gồm phân tích, tổng hợp tài liệu, so sánh và đối chiếu các quan điểm về phương pháp tình huống trong dạy học. Phương pháp thực tiễn gồm khảo sát xã hội học, phỏng vấn giảng viên và sinh viên, quan sát quá trình dạy học, và thực nghiệm sư phạm. Cỡ mẫu khảo sát gồm khoảng 30 giảng viên và 200 sinh viên tham gia học môn Công tác quốc phòng, an ninh tại Trung tâm trong năm học 2020-2021. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng thống kê mô tả và so sánh tỷ lệ phần trăm nhằm đánh giá thực trạng và hiệu quả vận dụng phương pháp tình huống. Timeline nghiên cứu kéo dài trong 12 tháng, từ khảo sát thực trạng, xây dựng quy trình vận dụng phương pháp tình huống, thực nghiệm sư phạm đến đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng vận dụng phương pháp tình huống còn hạn chế: Khoảng 40% giảng viên chưa thường xuyên sử dụng phương pháp tình huống trong giảng dạy, chủ yếu vẫn áp dụng phương pháp thuyết trình truyền thống. Sinh viên phản ánh chỉ khoảng 35% giờ học có sử dụng tình huống thực tế, dẫn đến sự hứng thú và chủ động học tập chưa cao.

  2. Phương pháp tình huống nâng cao hiệu quả học tập: Qua thực nghiệm sư phạm, lớp áp dụng phương pháp tình huống có tỷ lệ sinh viên đạt điểm khá giỏi tăng từ 45% lên 68%, trong khi lớp đối chứng chỉ tăng nhẹ từ 42% lên 48%. Điểm kiểm tra một tiết của lớp thực nghiệm cũng cao hơn lớp đối chứng trung bình 1.5 điểm.

  3. Phát triển kỹ năng mềm cho sinh viên: Sinh viên tham gia học theo phương pháp tình huống cải thiện rõ rệt kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng trình bày và phản biện. Khoảng 75% sinh viên cho biết họ tự tin hơn khi thảo luận và bảo vệ ý kiến trước đám đông.

  4. Điều kiện vận dụng phương pháp tình huống còn nhiều khó khăn: Cơ sở vật chất chưa đáp ứng đầy đủ, phòng học chưa thuận tiện cho thảo luận nhóm; số lượng sinh viên mỗi lớp đông (gần 100 em) gây khó khăn trong tổ chức hoạt động tình huống; tài liệu học tập và tình huống thực tế còn nghèo nàn, chưa cập nhật kịp thời.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân hạn chế trong vận dụng phương pháp tình huống chủ yếu do thói quen giảng dạy truyền thống và thiếu kỹ năng sư phạm hiện đại của một số giảng viên, đặc biệt là nhóm giảng viên quân sự chưa được đào tạo bài bản về phương pháp dạy học tích cực. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của giáo dục đại học Việt Nam khi chuyển đổi phương pháp dạy học. Việc áp dụng phương pháp tình huống đã chứng minh hiệu quả rõ rệt trong việc nâng cao chất lượng học tập và phát triển năng lực sinh viên, phù hợp với mục tiêu đổi mới giáo dục hiện nay. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ sinh viên đạt điểm khá giỏi giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, cũng như bảng thống kê mức độ hài lòng và kỹ năng phát triển của sinh viên. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đầu tư nâng cao năng lực giảng viên, cải thiện cơ sở vật chất và phát triển tài liệu học tập phù hợp để tối ưu hóa hiệu quả vận dụng phương pháp tình huống.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực giảng viên: Triển khai các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp tình huống và kỹ thuật dạy học tích cực cho giảng viên, đặc biệt nhóm giảng viên quân sự. Mục tiêu đạt 100% giảng viên môn Công tác quốc phòng, an ninh được đào tạo trong vòng 12 tháng.

  2. Cải thiện cơ sở vật chất phục vụ dạy học: Đầu tư trang thiết bị hiện đại như máy chiếu, loa, phòng học linh hoạt với bàn ghế dễ di chuyển để thuận tiện tổ chức thảo luận nhóm. Hoàn thành trong 18 tháng tới với sự phối hợp của Ban Giám đốc Trung tâm và Đại học Thái Nguyên.

  3. Phát triển và cập nhật tài liệu học tập, tình huống thực tế: Xây dựng bộ sưu tập tình huống điển hình, cập nhật thường xuyên các sự kiện quốc phòng, an ninh mới nhất để giảng viên sử dụng trong giảng dạy. Thực hiện liên tục, ưu tiên hoàn thiện trong 6 tháng đầu.

  4. Tổ chức lớp học với sĩ số phù hợp: Giảm sĩ số lớp học xuống khoảng 40-50 sinh viên để đảm bảo hiệu quả tổ chức hoạt động tình huống và tăng cường tương tác giữa giảng viên và sinh viên. Cần sự phối hợp giữa Trung tâm và các khoa thành viên trong việc phân bổ sinh viên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục quốc phòng - an ninh: Nghiên cứu giúp đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển năng lực giảng viên.

  2. Sinh viên ngành giáo dục chính trị và quốc phòng: Hỗ trợ hiểu rõ hơn về phương pháp học tập tích cực, phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và làm việc nhóm.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục và phương pháp dạy học: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về vận dụng phương pháp tình huống trong lĩnh vực giáo dục quốc phòng, an ninh.

  4. Các trung tâm giáo dục quốc phòng và an ninh khác: Tham khảo để áp dụng mô hình, quy trình vận dụng phương pháp tình huống phù hợp với điều kiện thực tế của từng đơn vị.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp tình huống là gì và tại sao nên áp dụng trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh?
    Phương pháp tình huống là cách tổ chức dạy học dựa trên việc cung cấp các tình huống có vấn đề để sinh viên phân tích và giải quyết, giúp phát triển tư duy phản biện và kỹ năng thực hành. Áp dụng phương pháp này giúp sinh viên chủ động, sáng tạo và hiểu sâu hơn về nội dung môn học.

  2. Làm thế nào để xây dựng tình huống phù hợp trong giảng dạy?
    Tình huống cần mang tính điển hình, liên quan thực tiễn, phù hợp với trình độ và khả năng của sinh viên, đồng thời phản ánh các vấn đề lý luận và thực tiễn của môn học. Giảng viên nên cập nhật thông tin từ các nguồn tin cậy và điều chỉnh tình huống theo bối cảnh giảng dạy.

  3. Những khó khăn thường gặp khi vận dụng phương pháp tình huống là gì?
    Khó khăn bao gồm sĩ số lớp học lớn, cơ sở vật chất chưa đáp ứng, giảng viên chưa thành thạo kỹ năng tổ chức dạy học tích cực, và sinh viên chưa quen với phương pháp học chủ động.

  4. Phương pháp tình huống giúp phát triển kỹ năng gì cho sinh viên?
    Phương pháp này giúp sinh viên phát triển kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng phân tích, trình bày, phản biện, tư duy sáng tạo và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của phương pháp tình huống trong dạy học?
    Hiệu quả có thể đánh giá qua kết quả học tập (điểm số, tỷ lệ sinh viên đạt khá giỏi), mức độ tham gia tích cực của sinh viên trong giờ học, kỹ năng phát triển và phản hồi từ giảng viên, sinh viên. Các công cụ đánh giá bao gồm bài kiểm tra, quan sát, phỏng vấn và khảo sát ý kiến.

Kết luận

  • Phương pháp tình huống là công cụ hiệu quả giúp nâng cao chất lượng dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh tại Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên.
  • Việc vận dụng phương pháp này góp phần phát huy tính tích cực, tự giác và năng lực tư duy sáng tạo của sinh viên.
  • Thực trạng cho thấy còn nhiều khó khăn về cơ sở vật chất, kỹ năng giảng viên và tài liệu học tập cần được cải thiện.
  • Đề xuất quy trình vận dụng và các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả phương pháp tình huống trong giảng dạy.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm đào tạo giảng viên, cải thiện cơ sở vật chất, phát triển tài liệu và tổ chức lớp học phù hợp để thực hiện thành công đổi mới phương pháp dạy học.

Hành động ngay hôm nay để đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao chất lượng giáo dục quốc phòng - an ninh, góp phần xây dựng thế hệ sinh viên năng động, sáng tạo và có trách nhiệm với sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc.