Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc và vai trò trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế

• Người hướng dẫn: TS. Hoàng Ngọc Giao
• Trường học: Đại học quốc gia hà nội
• Chuyên ngành: Luật quốc tế
• Đề tài: Vai trò của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ luật học
• Năm xuất bản: 2008
• Địa điểm: Hà Nội

• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ LIÊN HỢP QUỐC VÀ HỘI ĐỒNG BẢO AN
• 1.1. Khái quát về tổ chức Liên hợp quốc
• 1.2. Lịch sử hình thành Liên hợp quốc
• 1.3. Tôn chỉ mục đích hoạt động của Liên hợp quốc
• 1.4. Nguyên tắc hoạt động của Liên hợp quốc
• 1.5. Các cơ quan tham gia hoạt động duy trì hòa bình và an ninh quốc tế của Liên hợp quốc
• 1.5.1. Đại hội đồng
• 1.5.2. Tòa án công lý quốc tế
• 1.5.3. Hội đồng bảo an
• 1.5.3.1. Những vấn đề chung về Hội đồng bảo an
• 1.5.3.2. Thành viên của Hội đồng bảo an
• 1.5.3.3. Chức năng, quyền hạn của Hội đồng bảo an
• 1.5.3.4. Thủ tục hoạt động của Hội đồng bảo an
• 1.5.3.5. Các phiên họp của Hội đồng bảo an
• 1.5.3.6. Thủ tục bỏ phiếu của Hội đồng bảo an
• 2. CHƯƠNG 2: VAI TRÒ CỦA HỘI ĐỒNG BẢO AN TRONG DUY TRÌ HÒA BÌNH VÀ AN NINH QUỐC TẾ
• 2.1. Giải quyết hòa bình các tranh chấp quốc tế
• 2.2. Thực tiễn hoạt động giải quyết hòa bình các tranh chấp quốc tế của Hội đồng bảo an
• 2.3. Hành động trong trường hợp có sự đe dọa, phá hoại hòa bình hoặc có hành vi xâm lược
• 2.4. Thực tiễn hành động của Hội đồng bảo an
• 2.5. Giải thích thuật ngữ "đe dọa hòa bình và an ninh quốc tế"
• 2.6. Cho phép sử dụng vũ lực
• 2.7. Mối đe dọa của chủ nghĩa đơn phương
• 2.8. Vấn đề sử dụng quyền phủ quyết trong hoạt động của Hội đồng bảo an
• 2.9. Tiến hành các hoạt động gìn giữ hòa bình
• 2.10. Thực tiễn tiến hành các hoạt động gìn giữ hòa bình của Hội đồng bảo an
• 2.11. Mở rộng nhiệm vụ, hoàn thiện tổ chức và hoạt động của lực lượng gìn giữ hòa bình
• 2.12. Sử dụng các tổ chức khu vực trong các chiến dịch gìn giữ hòa bình
• 2.13. Đánh giá hiệu quả hoạt động gìn giữ hòa bình của Hội đồng bảo an
• 2.14. Hoạt động chống khủng bố quốc tế
• 2.15. Thực tiễn hoạt động chống khủng bố quốc tế của Hội đồng bảo an
• 3. CHƯƠNG 3: CẢI TỔ HỘI ĐỒNG BẢO AN - NỖ LỰC NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG DUY TRÌ HÒA BÌNH VÀ AN NINH QUỐC TẾ
• 3.1. Sự cần thiết phải cải tổ Hội đồng bảo an
• 3.2. Nguyên tắc cải tổ Hội đồng bảo an
• 3.3. Nội dung cải tổ Hội đồng bảo an
• 3.3.1. Mở rộng Hội đồng bảo an
• 3.3.2. Tiêu chí mở rộng và lựa chọn thành viên
• 3.3.3. Các phương án cải tổ Hội đồng bảo an
• 3.4. Cải cách quyền phủ quyết
• 3.5. Nâng cao tính dân chủ và trách nhiệm của Hội đồng bảo an
• 3.6. Một số kiến nghị về cải tổ Hội đồng bảo an Liên hợp quốc
• KẾT LUẬN
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Về Hội Đồng Bảo An LHQ Vai Trò Chức Năng

Hòa bình và an ninh quốc tế là nền tảng cho sự phát triển của quan hệ hữu nghị và hợp tác giữa các quốc gia. Liên Hợp Quốc (LHQ), với Hội đồng Bảo an (HĐBA) là cơ quan chủ chốt, đóng vai trò trung tâm trong việc duy trì hòa bình và an ninh toàn cầu. HĐBA được trao quyền hạn đặc biệt theo Hiến chương Liên Hợp Quốc để giải quyết các khủng hoảng quốc tế, từ ngăn chặn xung đột đến gìn giữ hòa bình và áp đặt các biện pháp trừng phạt. Sự hiệu quả của HĐBA có ý nghĩa sống còn đối với trật tự thế giới và sự phát triển bền vững của các quốc gia. HĐBA phải không ngừng nâng cao hiệu quả hoạt động, đáp ứng nguyện vọng chung của cộng đồng quốc tế về một môi trường quốc tế hòa bình, ổn định và an ninh để phát triển bền vững kinh tế - xã hội.

1.1. Lịch Sử Hình Thành và Phát Triển của Liên Hợp Quốc

Trước LHQ, Hội Quốc Liên đã không thể ngăn chặn Chiến tranh Thế giới thứ hai. Ý tưởng về một tổ chức an ninh tập thể hiệu quả hơn đã hình thành trong chiến tranh. Hiến chương Đại Tây Dương (1941) và Tuyên ngôn Liên Hợp Quốc (1942) đánh dấu những bước đầu tiên. Hội nghị Dumbarton Oaks (1944) và Yalta (1945) xác định cơ cấu và nguyên tắc hoạt động. Hiến chương LHQ được thông qua tại San Francisco (1945), chính thức thành lập LHQ. Sự hợp tác giữa các cường quốc, đặc biệt là Mỹ và Liên Xô, đóng vai trò then chốt trong quá trình này.

1.2. Tôn Chỉ và Mục Đích Hoạt Động của Liên Hợp Quốc

Điều 1 Hiến chương LHQ nêu rõ bốn mục đích chính: duy trì hòa bình và an ninh quốc tế; phát triển quan hệ hữu nghị giữa các dân tộc; hợp tác quốc tế giải quyết các vấn đề kinh tế, xã hội, văn hóa, nhân đạo; và trở thành trung tâm điều phối hành động của các quốc gia. Trong đó, mục tiêu quan trọng nhất mà LHQ theo đuổi vẫn là duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. Mức độ ưu tiên đối với từng mục đích phụ thuộc vào tương quan lực lượng giữa các thành viên, bối cảnh quốc tế và xu thế quan hệ quốc tế.

II. Vai Trò Quyền Hạn Của Hội Đồng Bảo An LHQ Phân Tích

Hội đồng Bảo an LHQ là cơ quan chịu trách nhiệm chính trong việc duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. Hiến chương Liên Hợp Quốc trao cho HĐBA những chức năng và quyền hạn rộng lớn, bao gồm điều tra các tranh chấp, đưa ra khuyến nghị, áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế, và thậm chí ủy quyền sử dụng vũ lực. Quyền lực này đi kèm với trách nhiệm to lớn trong việc đảm bảo tính công bằng và hiệu quả của các quyết định, cũng như tuân thủ luật pháp quốc tế. HĐBA có thẩm quyền giải quyết các đe dọa hòa bình, vi phạm hòa bình, và hành động xâm lược theo Chương VII Hiến chương LHQ.

2.1. Thành Viên và Cơ Cấu Tổ Chức của Hội Đồng Bảo An

HĐBA bao gồm 15 thành viên, trong đó có 5 thành viên thường trực (Mỹ, Nga, Trung Quốc, Anh, Pháp) có quyền phủ quyết. 10 thành viên không thường trực được bầu luân phiên theo khu vực địa lý. Cơ cấu này phản ánh sự phân chia quyền lực sau Chiến tranh Thế giới thứ hai, nhưng cũng gây ra nhiều tranh cãi về tính đại diện và công bằng. Các thành viên không thường trực đóng vai trò quan trọng trong việc đưa ra các quan điểm đa dạng và thúc đẩy sự đồng thuận.

2.2. Chức Năng và Nhiệm Vụ Của Hội Đồng Bảo An LHQ

HĐBA có chức năng điều tra các tình huống đe dọa hòa bình, khuyến nghị các biện pháp giải quyết tranh chấp, áp đặt các biện pháp trừng phạt (kinh tế, ngoại giao, quân sự), ủy quyền sử dụng vũ lực, và triển khai các hoạt động gìn giữ hòa bình. HĐBA cũng đóng vai trò quan trọng trong việc chống khủng bố quốc tế và giải quyết các vấn đề an ninh phi truyền thống như biến đổi khí hậu và an ninh lương thực.

2.3. Thủ Tục Hoạt Động và Ra Quyết Định của Hội Đồng Bảo An

HĐBA hoạt động theo các quy tắc thủ tục được quy định trong Hiến chương LHQ và các nghị quyết liên quan. Các quyết định quan trọng (không phải thủ tục) cần ít nhất 9 phiếu thuận, bao gồm cả phiếu thuận của tất cả các thành viên thường trực (quyền phủ quyết). Thủ tục này có thể gây bế tắc trong trường hợp các thành viên thường trực có quan điểm khác nhau. Các phiên họp của HĐBA có thể được tổ chức công khai hoặc kín.

III. Giải Quyết Xung Đột Phương Pháp Của Hội Đồng Bảo An LHQ

Một trong những vai trò quan trọng nhất của Hội đồng Bảo an LHQ là giải quyết hòa bình các tranh chấp quốc tế. HĐBA sử dụng nhiều công cụ khác nhau, từ điều tra và hòa giải đến đàm phán và trọng tài. Mục tiêu là tìm ra các giải pháp chính trị công bằng và bền vững, ngăn chặn leo thang thành xung đột vũ trang. HĐBA cũng có thể ủy quyền cho các tổ chức khu vực hoặc các quốc gia thành viên khác tham gia vào quá trình giải quyết tranh chấp.

3.1. Thực Tiễn Giải Quyết Hòa Bình Các Tranh Chấp Quốc Tế

HĐBA đã tham gia vào việc giải quyết nhiều tranh chấp quốc tế khác nhau, từ tranh chấp biên giới đến xung đột sắc tộc và tôn giáo. Ví dụ, HĐBA đã đóng vai trò quan trọng trong việc chấm dứt cuộc chiến tranh Iran-Iraq (1980-1988) và giải quyết cuộc khủng hoảng Kuwait (1990-1991). Tuy nhiên, không phải tất cả các nỗ lực của HĐBA đều thành công, và một số tranh chấp vẫn tiếp diễn trong nhiều năm.

3.2. Hành Động Khi Có Đe Dọa Phá Hoại Hòa Bình Xâm Lược

Theo Chương VII Hiến chương LHQ, HĐBA có thể hành động khi có đe dọa hòa bình, phá hoại hòa bình, hoặc hành vi xâm lược. Các biện pháp có thể bao gồm trừng phạt kinh tế, cấm vận vũ khí, và ủy quyền sử dụng vũ lực. Việc xác định thế nào là "đe dọa hòa bình" là một vấn đề phức tạp và gây tranh cãi, vì nó có thể được sử dụng để can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia.

3.3. Cho Phép Sử Dụng Vũ Lực Thẩm Quyền và Giới Hạn

HĐBA có quyền ủy quyền cho các quốc gia thành viên hoặc các tổ chức khu vực sử dụng vũ lực để duy trì hoặc khôi phục hòa bình và an ninh quốc tế. Quyền này được sử dụng một cách thận trọng và chỉ khi tất cả các biện pháp hòa bình khác đã thất bại. Việc sử dụng vũ lực phải tuân thủ luật pháp quốc tế và các nghị quyết của HĐBA.

IV. Gìn Giữ Hòa Bình Hoạt Động Thực Tế Của HĐBA LHQ

Hoạt động gìn giữ hòa bình là một công cụ quan trọng của Hội đồng Bảo an LHQ để ngăn chặn xung đột leo thang và tạo điều kiện cho xây dựng hòa bình. Các lực lượng gìn giữ hòa bình thường được triển khai ở các khu vực hậu xung đột để giám sát lệnh ngừng bắn, bảo vệ dân thường, hỗ trợ các hoạt động nhân đạo, và giúp tái thiết các thể chế nhà nước. Tuy nhiên, các hoạt động này cũng đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm thiếu nguồn lực, sự phức tạp của môi trường hoạt động, và sự thiếu hợp tác từ các bên liên quan.

4.1. Mở Rộng Nhiệm Vụ và Hoàn Thiện Lực Lượng Gìn Giữ Hòa Bình

Các hoạt động gìn giữ hòa bình ngày càng trở nên phức tạp và đa dạng, bao gồm không chỉ các nhiệm vụ quân sự mà còn cả các nhiệm vụ dân sự như hỗ trợ bầu cử, cải cách tư pháp, và thúc đẩy nhân quyền. Điều này đòi hỏi các lực lượng gìn giữ hòa bình phải được trang bị tốt hơn và được đào tạo chuyên sâu hơn.

4.2. Sử Dụng Các Tổ Chức Khu Vực Trong Chiến Dịch Gìn Giữ Hòa Bình

HĐBA thường hợp tác với các tổ chức khu vực như Liên minh châu Phi (AU) và Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu (OSCE) trong các chiến dịch gìn giữ hòa bình. Các tổ chức khu vực có thể có lợi thế về kiến thức địa phương và khả năng tiếp cận các bên liên quan.

4.3. Đánh Giá Hiệu Quả Hoạt Động Gìn Giữ Hòa Bình Của HĐBA

Hiệu quả của các hoạt động gìn giữ hòa bình của HĐBA là một chủ đề gây tranh cãi. Một số hoạt động đã thành công trong việc ngăn chặn xung đột leo thang và tạo điều kiện cho xây dựng hòa bình, trong khi những hoạt động khác lại gặp nhiều khó khăn và không đạt được các mục tiêu đề ra. Việc đánh giá hiệu quả cần xem xét nhiều yếu tố, bao gồm bối cảnh chính trị, nguồn lực, và sự hợp tác từ các bên liên quan.

V. Cải Tổ Hội Đồng Bảo An Nâng Cao Hiệu Quả Hoạt Động LHQ

Sự cần thiết phải cải tổ Hội đồng Bảo an LHQ xuất phát từ những thay đổi trong tình hình thế giới và những hạn chế trong cơ cấu và hoạt động hiện tại. Mục tiêu là làm cho HĐBA trở nên dân chủ hơn, đại diện hơn, và hiệu quả hơn trong việc đối phó với các thách thức an ninh toàn cầu. Các cuộc thảo luận về cải tổ tập trung vào việc mở rộng số lượng thành viên, thay đổi quy trình bỏ phiếu, và tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.

5.1. Nguyên Tắc Cải Tổ Hội Đồng Bảo An LHQ

Các nguyên tắc chính để cải tổ HĐBA bao gồm: tăng cường tính đại diện và công bằng; nâng cao hiệu quả hoạt động; đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình; và duy trì sự ổn định của hệ thống an ninh quốc tế.

5.2. Mở Rộng Hội Đồng Bảo An Tiêu Chí và Phương Án

Việc mở rộng số lượng thành viên HĐBA là một trong những vấn đề gây tranh cãi nhất. Các tiêu chí để trở thành thành viên thường trực bao gồm đóng góp cho hòa bình và an ninh quốc tế, sức mạnh kinh tế và quân sự, và sự ủng hộ rộng rãi từ cộng đồng quốc tế. Các phương án mở rộng khác nhau đã được đề xuất, nhưng chưa có phương án nào đạt được sự đồng thuận.

5.3. Cải Cách Quyền Phủ Quyết Giới Hạn và Thay Đổi

Quyền phủ quyết của các thành viên thường trực là một nguồn gốc của sự bất bình đẳng và bế tắc trong HĐBA. Một số đề xuất đã được đưa ra để hạn chế hoặc thay đổi quyền phủ quyết, nhưng các thành viên thường trực vẫn miễn cưỡng từ bỏ quyền lực này.

VI. Tương Lai Của Hội Đồng Bảo An Hợp Tác Vì Hòa Bình Bền Vững

Để Hội đồng Bảo an LHQ thực sự hiệu quả trong việc duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, cần có sự hợp tác quốc tế mạnh mẽ, sự tôn trọng luật pháp quốc tế, và sự cam kết đối với các giá trị của Liên Hợp Quốc. HĐBA cần thích ứng với những thách thức mới, bao gồm khủng bố, biến đổi khí hậu, và an ninh mạng, và cần tăng cường quan hệ đối tác với các tổ chức khu vực và xã hội dân sự. Chỉ thông qua sự hợp tác và đổi mới, HĐBA mới có thể đáp ứng được kỳ vọng của cộng đồng quốc tế và đóng góp vào một thế giới hòa bình và bền vững hơn.

6.1. Nâng Cao Tính Dân Chủ và Trách Nhiệm Của HĐBA

Để nâng cao tính dân chủ và trách nhiệm của HĐBA, cần tăng cường sự tham gia của các thành viên không thường trực và các quốc gia thành viên khác trong quá trình ra quyết định. HĐBA cũng cần tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình đối với các hành động của mình.

6.2. Kiến Nghị Về Cải Tổ Hội Đồng Bảo An Liên Hợp Quốc

Các kiến nghị về cải tổ HĐBA bao gồm: mở rộng số lượng thành viên; thay đổi quy trình bỏ phiếu; hạn chế hoặc thay đổi quyền phủ quyết; tăng cường sự tham gia của các thành viên không thường trực và các quốc gia thành viên khác; và tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.

6.3. Hợp Tác Quốc Tế Chìa Khóa Cho Hòa Bình và An Ninh

Sự hợp tác quốc tế là chìa khóa để giải quyết các thách thức an ninh toàn cầu và duy trì hòa bình và an ninh quốc tế. HĐBA cần tăng cường quan hệ đối tác với các tổ chức khu vực, xã hội dân sự, và các bên liên quan khác để đạt được các mục tiêu chung.