Tổng quan nghiên cứu

Rối loạn lo âu (RLLA) là một trong những rối loạn tâm lý phổ biến, chiếm khoảng 20-25% dân số toàn cầu, đặc biệt ảnh hưởng nghiêm trọng đến lứa tuổi thanh niên và sinh viên đại học. Tại Việt Nam, tỷ lệ sinh viên mắc RLLA được ước tính khoảng 35%, trong đó phần lớn là mức độ nhẹ đến trung bình. RLLA không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần mà còn tác động tiêu cực đến học tập, quan hệ xã hội và phát triển nhân cách của sinh viên. Đề tài nghiên cứu tập trung vào vai trò của công tác xã hội (CTXH) trong việc chăm sóc và hỗ trợ sinh viên Trường Đại học Thăng Long (ĐHTL) bị RLLA, nhằm giảm thiểu các tác động tiêu cực và nâng cao chất lượng cuộc sống của sinh viên.

Mục tiêu nghiên cứu bao gồm: khảo sát thực trạng RLLA của sinh viên ĐHTL, phân tích các yếu tố ảnh hưởng, đánh giá các biện pháp can thiệp hiện có và đề xuất mô hình CTXH nhóm phù hợp để chăm sóc RLLA hiệu quả. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 2 đến tháng 11 năm 2014, tại Trường ĐHTL, Hà Nội. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển các chính sách hỗ trợ sức khỏe tâm thần sinh viên, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả công tác xã hội trong môi trường giáo dục đại học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng bốn lý thuyết chính để phân tích và đề xuất giải pháp:

  • Thuyết nhu cầu của Maslow: Xác định các nhu cầu cơ bản của con người theo thứ tự từ sinh lý, an toàn, xã hội, tôn trọng đến tự khẳng định. RLLA xuất phát từ việc các nhu cầu này không được thỏa mãn hoặc bị cản trở, đặc biệt trong môi trường đại học với áp lực học tập và xã hội.

  • Thuyết hệ thống: Nhấn mạnh mối quan hệ tương tác giữa cá nhân sinh viên với gia đình, nhà trường và xã hội. RLLA được xem như một vấn đề trong hệ thống xã hội, cần sự phối hợp can thiệp từ nhiều phía để giải quyết hiệu quả.

  • Thuyết phân tâm của Freud: Giải thích RLLA là kết quả của xung đột nội tâm, sự trấn áp các cảm xúc vô thức và tác động của môi trường sống. Lý thuyết này giúp hiểu sâu về nguyên nhân tâm lý của RLLA và cơ sở cho các biện pháp can thiệp tâm lý xã hội.

  • Thuyết hành vi mới: Mô hình S-O-R (Kích thích - Nhận thức - Phản ứng) cho thấy hành vi lo âu không chỉ do kích thích bên ngoài mà còn phụ thuộc vào nhận thức và cảm nhận của cá nhân, từ đó đề xuất các phương pháp can thiệp phù hợp nhằm thay đổi nhận thức và hành vi.

Các khái niệm chuyên ngành như CTXH nhóm, CTXH trường học, RLLA học đường cũng được làm rõ để làm nền tảng cho việc xây dựng mô hình can thiệp.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu sơ cấp thu thập từ 185 sinh viên ĐHTL qua thang đánh giá lo âu Zung, trong đó 65 sinh viên có biểu hiện RLLA được khảo sát sâu bằng bảng hỏi và phỏng vấn sâu. Đối tượng phỏng vấn còn bao gồm cán bộ quản lý giáo dục, cố vấn học tập và phụ huynh.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS để xử lý số liệu định lượng, kết hợp phân tích định tính từ phỏng vấn sâu và quan sát hành vi sinh viên.

  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 2 đến tháng 11 năm 2014, gồm các giai đoạn thu thập tài liệu, khảo sát thực địa, phân tích số liệu, thực nghiệm CTXH nhóm và tổng kết báo cáo.

  • Phương pháp CTXH nhóm: Thực nghiệm can thiệp CTXH nhóm với sinh viên RLLA mức độ nhẹ nhằm hỗ trợ nhận thức, kiểm soát cảm xúc và phát triển kỹ năng sống.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ RLLA ở sinh viên ĐHTL: Kết quả thang Zung cho thấy 35,1% sinh viên có biểu hiện RLLA, trong đó 34,6% mức độ nhẹ và 0,5% mức độ nặng. Tỷ lệ này phản ánh thực trạng áp lực tâm lý phổ biến trong môi trường đại học.

  2. Biểu hiện rối loạn: Sinh viên mắc RLLA thường có các triệu chứng thể chất như tim đập nhanh, khó thở, mệt mỏi và các biểu hiện tâm lý như lo lắng quá mức, sợ hãi không rõ nguyên nhân. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tỷ lệ này tương đương hoặc cao hơn do đặc thù áp lực học tập và xã hội.

  3. Yếu tố ảnh hưởng chủ quan: Bao gồm yếu tố di truyền, khí chất nhút nhát, khả năng giao tiếp kém, nhận thức tiêu cực về bản thân và kỹ năng ứng phó hạn chế. Khoảng 42% sinh viên có tính cách nhút nhát, dễ bị lo âu khi đối mặt với áp lực.

  4. Yếu tố khách quan: Áp lực học tập, mâu thuẫn gia đình, thiếu sự quan tâm chia sẻ từ người thân, môi trường học tập cạnh tranh và thiếu kỹ năng mềm là những nguyên nhân chính gây RLLA. Khoảng 60% sinh viên cho biết áp lực thi cử và điểm số là nguyên nhân chính gây lo âu.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy RLLA là vấn đề nghiêm trọng ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần và hiệu quả học tập của sinh viên ĐHTL. Các biểu đồ phân bố mức độ RLLA theo thang Zung có thể minh họa rõ tỷ lệ sinh viên bị ảnh hưởng, trong khi bảng so sánh các yếu tố chủ quan và khách quan giúp làm rõ nguyên nhân.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, tỷ lệ RLLA ở sinh viên Việt Nam tương đối cao, phản ánh sự khác biệt về môi trường xã hội và văn hóa. Nguyên nhân chủ yếu là do áp lực học tập và thiếu kỹ năng ứng phó, điều này phù hợp với lý thuyết hành vi mới và thuyết nhu cầu Maslow.

Vai trò của CTXH trong việc can thiệp được khẳng định qua việc hỗ trợ sinh viên nhận thức đúng về bản thân, phát triển kỹ năng sống và tạo môi trường hỗ trợ tích cực. Mô hình CTXH nhóm đã chứng minh hiệu quả trong việc giảm lo âu, tăng cường sự gắn kết và hỗ trợ tinh thần cho sinh viên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và nhân rộng mô hình CTXH nhóm: Tổ chức các nhóm sinh hoạt định kỳ nhằm hỗ trợ sinh viên RLLA, tập trung vào kỹ năng kiểm soát cảm xúc, giao tiếp và giải quyết vấn đề. Thời gian triển khai trong 6-12 tháng, do phòng Công tác sinh viên phối hợp với bộ phận CTXH thực hiện.

  2. Đào tạo kỹ năng mềm và kỹ năng sống cho sinh viên: Tích hợp các khóa học về quản lý stress, giao tiếp, tự nhận thức vào chương trình đào tạo chính khóa và ngoại khóa. Mục tiêu nâng cao chỉ số hài lòng và giảm tỷ lệ RLLA trong vòng 1 năm.

  3. Tăng cường phối hợp giữa gia đình, nhà trường và cộng đồng: Xây dựng kênh thông tin liên lạc thường xuyên giữa nhà trường và gia đình để phát hiện sớm và hỗ trợ kịp thời sinh viên có dấu hiệu RLLA. Thực hiện trong vòng 6 tháng đầu năm học.

  4. Phát triển đội ngũ nhân viên CTXH chuyên nghiệp trong trường học: Đào tạo nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng tư vấn và can thiệp tâm lý xã hội cho nhân viên CTXH. Mục tiêu nâng cao hiệu quả hỗ trợ sinh viên trong 1-2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhân viên công tác xã hội và cán bộ phòng Công tác sinh viên: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng các chương trình can thiệp hiệu quả, nâng cao kỹ năng thực hành chuyên môn.

  2. Giảng viên và cố vấn học tập: Hiểu rõ hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến RLLA của sinh viên, từ đó hỗ trợ sinh viên trong quá trình học tập và phát triển cá nhân.

  3. Phụ huynh sinh viên: Nắm bắt được nguyên nhân và biểu hiện của RLLA để phối hợp cùng nhà trường chăm sóc, hỗ trợ con em kịp thời, giảm thiểu các tác động tiêu cực.

  4. Nhà quản lý giáo dục và chính sách: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chính sách hỗ trợ sức khỏe tâm thần sinh viên, phát triển dịch vụ CTXH trong môi trường giáo dục đại học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Rối loạn lo âu là gì và có biểu hiện như thế nào ở sinh viên?
    RLLA là trạng thái lo lắng quá mức, kéo dài ảnh hưởng đến hoạt động hàng ngày. Sinh viên thường biểu hiện qua các triệu chứng như tim đập nhanh, khó thở, mất ngủ, căng thẳng, sợ hãi không rõ nguyên nhân.

  2. Tại sao sinh viên lại dễ mắc RLLA?
    Sinh viên chịu nhiều áp lực học tập, thi cử, mâu thuẫn gia đình và xã hội. Thiếu kỹ năng ứng phó và hỗ trợ tâm lý cũng làm tăng nguy cơ mắc RLLA.

  3. Công tác xã hội có vai trò gì trong việc chăm sóc RLLA cho sinh viên?
    CTXH giúp đánh giá, tư vấn, tổ chức các nhóm hỗ trợ, kết nối sinh viên với gia đình và cộng đồng, từ đó giảm thiểu lo âu và nâng cao sức khỏe tinh thần.

  4. Mô hình CTXH nhóm được áp dụng như thế nào?
    Mô hình tổ chức các buổi sinh hoạt nhóm định kỳ, giúp sinh viên chia sẻ, học kỹ năng kiểm soát cảm xúc và phát triển kỹ năng sống, tạo môi trường hỗ trợ tích cực.

  5. Làm thế nào để gia đình và nhà trường phối hợp hỗ trợ sinh viên bị RLLA?
    Gia đình cần quan tâm, chia sẻ và phối hợp với nhà trường qua các kênh thông tin, tham gia các hoạt động hỗ trợ, đồng thời nhà trường cần cung cấp dịch vụ tư vấn và can thiệp kịp thời.

Kết luận

  • Tỷ lệ sinh viên ĐHTL mắc RLLA chiếm khoảng 35%, chủ yếu ở mức độ nhẹ đến trung bình, ảnh hưởng tiêu cực đến học tập và cuộc sống.
  • Các yếu tố chủ quan và khách quan như di truyền, khí chất, áp lực học tập và môi trường xã hội là nguyên nhân chính gây RLLA.
  • Công tác xã hội nhóm là phương pháp can thiệp hiệu quả, giúp sinh viên nhận thức, kiểm soát cảm xúc và phát triển kỹ năng sống.
  • Đề xuất xây dựng mô hình CTXH nhóm, đào tạo kỹ năng mềm, tăng cường phối hợp gia đình - nhà trường và phát triển đội ngũ nhân viên CTXH chuyên nghiệp.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho công tác xã hội trong chăm sóc sức khỏe tâm thần sinh viên, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đại học tại Việt Nam.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị quản lý giáo dục và phòng CTXH cần triển khai thí điểm mô hình CTXH nhóm tại ĐHTL, đồng thời nhân rộng ra các trường đại học khác nhằm nâng cao hiệu quả chăm sóc sức khỏe tinh thần sinh viên.