## Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam là quốc gia đứng thứ 3 thế giới về sản lượng xuất khẩu lúa gạo với tổng sản lượng ước tính 43,4 triệu tấn năm 2019. Sau thu hoạch, lượng rơm rạ phát sinh đạt tỷ lệ khoảng 0,7-1,4 lần năng suất lúa, tạo ra nguồn sinh khối dồi dào nhưng phần lớn bị đốt bỏ gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Năm 2014, khoảng 13 triệu tấn rơm rạ tại Đồng bằng sông Cửu Long bị đốt trực tiếp, chiếm 60% tổng lượng rơm rạ vùng này. Trong bối cảnh nhu cầu điện năng tăng trưởng trung bình 8,32%/năm giai đoạn 2021-2025 và 7,26%/năm giai đoạn 2026-2030, việc khai thác tiềm năng sản xuất điện từ rơm rạ là cần thiết để đa dạng hóa nguồn điện và giảm phát thải khí nhà kính. Mục tiêu nghiên cứu nhằm ước tính chi phí - lợi ích kinh tế và môi trường của việc sản xuất điện từ rơm rạ trên toàn quốc trong giai đoạn 2020-2042, cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách phát triển năng lượng sinh khối tại Việt Nam.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết chi phí - lợi ích mở rộng**: Đánh giá toàn diện các chi phí và lợi ích kinh tế, môi trường trong vòng đời dự án sản xuất điện từ rơm rạ.
- **Mô hình lượng hóa phát thải khí nhà kính**: Sử dụng hệ số phát thải CO2, CH4, N2O để tính toán lượng khí thải tránh được khi chuyển từ đốt rơm rạ sang sản xuất điện.
- **Khái niệm giá trị chi phí xã hội của cacbon (SCC)**: Định giá thiệt hại xã hội do phát thải 1 tấn CO2 tương đương.
- **Giá trị thống kê vòng đời (VSL)**: Đánh giá lợi ích kinh tế từ giảm thiểu rủi ro tử vong do ô nhiễm không khí.
- **Phân tích SWOT**: Xác định điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong phát triển điện sinh khối từ rơm rạ tại Việt Nam.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Số liệu sản lượng lúa gạo và rơm rạ năm 2019 từ Niên giám Thống kê Việt Nam; các nghiên cứu quốc tế về phát thải khí nhà kính và công nghệ điện sinh khối.
- **Phương pháp phân tích**: 
  - Ước tính lượng rơm rạ dư thừa dựa trên tỷ lệ rơm trên hạt (SGR=1,19) và tỷ lệ thu gom 50%.
  - Tính toán công suất điện tiềm năng từ rơm rạ với hiệu suất chuyển đổi 25% và thời gian vận hành 8000 giờ/năm.
  - Phân tích chi phí đầu tư, vận hành, chi phí nhiên liệu và lợi ích kinh tế dựa trên mô hình nhà máy điện sinh khối công suất 10 MW.
  - Lượng hóa lợi ích môi trường dựa trên giá trị SCC và VSL, so sánh phát thải khí nhà kính giữa đốt rơm rạ và sản xuất điện.
  - Phân tích SWOT để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển điện sinh khối.
- **Timeline nghiên cứu**: Dữ liệu sản lượng năm 2019; phân tích chi phí-lợi ích giai đoạn 2020-2042.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Tiềm năng rơm rạ dư thừa**: Việt Nam có khoảng 54 triệu tấn rơm rạ sinh khối hàng năm, trong đó Đồng bằng sông Cửu Long chiếm 55% với 24,5 triệu tấn. Tổng công suất điện tiềm năng từ rơm rạ dư thừa đạt khoảng 2.565 MW, vượt xa công suất điện gió và mặt trời hiện tại (135 MW).
- **Phân bố tiềm năng theo tỉnh**: 51/63 tỉnh có thể vận hành nhà máy điện sinh khối 10 MW. Kiên Giang, An Giang và Đồng Tháp là các tỉnh có công suất tiềm năng cao nhất, lần lượt 245 MW, 225 MW và 190 MW.
- **Chi phí và lợi ích kinh tế**: Nhu cầu nhiên liệu cho nhà máy 10 MW là khoảng 82.290 tấn rơm khô/năm. Chi phí đầu tư ban đầu ước tính khoảng hàng triệu USD, chi phí nhiên liệu 27 USD/tấn rơm khô. Giá bán điện 0,0847 USD/kWh. Dự án có NPV dương và IRR đạt 11%, cho thấy tính khả thi kinh tế.
- **Lợi ích môi trường**: Việc sản xuất điện từ rơm rạ giúp giảm phát thải CO2, CH4 và N2O so với đốt rơm rạ trực tiếp. Lượng khí nhà kính giảm đáng kể, góp phần giảm thiểu biến đổi khí hậu và cải thiện chất lượng không khí.
- **Thuận lợi và khó khăn**: Thuận lợi gồm nguồn nguyên liệu dồi dào, chính sách hỗ trợ phát triển năng lượng tái tạo, công nghệ đốt hơi đã được chứng minh. Khó khăn gồm chi phí thu gom, vận chuyển rơm rạ cao, thiếu cơ sở hạ tầng và nhận thức của người dân.

### Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy tiềm năng lớn của rơm rạ trong sản xuất điện sinh khối tại Việt Nam, đặc biệt tại các vùng đồng bằng sông Hồng và sông Cửu Long. So với các nghiên cứu tại Thái Lan và Trung Quốc, Việt Nam có tiềm năng tương đương hoặc cao hơn nhưng chưa được khai thác hiệu quả. Việc áp dụng công nghệ đốt hơi với hiệu suất 25% là phù hợp với điều kiện Việt Nam, giúp giảm chi phí đầu tư và vận hành. Lợi ích môi trường được lượng hóa bằng giá trị SCC và VSL cho thấy giảm phát thải khí nhà kính và cải thiện sức khỏe cộng đồng là những lợi ích quan trọng. Tuy nhiên, chi phí thu gom và vận chuyển rơm rạ vẫn là thách thức lớn, cần có giải pháp kỹ thuật và chính sách hỗ trợ để giảm chi phí này. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tiềm năng rơm rạ theo tỉnh và bảng so sánh chi phí-lợi ích kinh tế môi trường.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Xây dựng chính sách hỗ trợ thu gom và vận chuyển rơm rạ**: Giảm chi phí logistics, khuyến khích đầu tư máy móc thu gom hiện đại, mục tiêu giảm chi phí nhiên liệu 20% trong 5 năm tới, chủ thể: Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Bộ Công Thương.
- **Đẩy mạnh nghiên cứu và ứng dụng công nghệ đốt hơi tiên tiến**: Nâng cao hiệu suất chuyển đổi năng lượng lên 30% trong 3 năm, giảm phát thải khí độc hại, chủ thể: Viện Năng lượng, các trường đại học.
- **Phát triển mạng lưới nhà máy điện sinh khối quy mô nhỏ và vừa gần các vùng sản xuất rơm rạ lớn**: Giảm chi phí vận chuyển, tăng hiệu quả kinh tế, mục tiêu xây dựng 10 nhà máy 10 MW trong 5 năm, chủ thể: Doanh nghiệp năng lượng, chính quyền địa phương.
- **Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng về lợi ích của điện sinh khối**: Giảm tình trạng đốt rơm rạ trực tiếp, bảo vệ môi trường, chủ thể: Bộ Tài nguyên và Môi trường, các tổ chức xã hội.
- **Xây dựng cơ chế tài chính ưu đãi, hỗ trợ vay vốn và thuế cho dự án điện sinh khối**: Giảm chi phí vốn đầu tư, thúc đẩy đầu tư tư nhân, mục tiêu tăng 30% số dự án điện sinh khối trong 5 năm, chủ thể: Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước**: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách phát triển năng lượng tái tạo, đặc biệt điện sinh khối.
- **Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực năng lượng tái tạo**: Đánh giá tính khả thi kinh tế và môi trường của dự án điện sinh khối từ rơm rạ, hỗ trợ quyết định đầu tư.
- **Các nhà nghiên cứu và học viên ngành khoa học môi trường, năng lượng**: Tham khảo phương pháp lượng hóa chi phí-lợi ích và phân tích phát thải khí nhà kính trong sản xuất điện sinh khối.
- **Người dân và cộng đồng nông thôn**: Nâng cao nhận thức về lợi ích của việc sử dụng rơm rạ làm nguyên liệu sản xuất điện thay vì đốt bỏ, góp phần bảo vệ môi trường và sức khỏe.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Tại sao rơm rạ lại được xem là nguồn năng lượng tiềm năng?**  
Rơm rạ là phụ phẩm nông nghiệp dồi dào, có hàm lượng chất hữu cơ cao, dễ chuyển hóa thành năng lượng sinh khối với hiệu suất khoảng 25%. Việc sử dụng rơm rạ giúp giảm phát thải khí nhà kính và tận dụng nguồn tài nguyên sẵn có.

2. **Chi phí thu gom và vận chuyển rơm rạ có ảnh hưởng thế nào đến dự án?**  
Chi phí này chiếm phần lớn chi phí vận hành, dao động từ 20-50 USD/tấn rơm khô. Giảm chi phí thu gom và vận chuyển là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả kinh tế của dự án.

3. **Lợi ích môi trường khi sản xuất điện từ rơm rạ là gì?**  
Giảm phát thải CO2, CH4, N2O so với đốt rơm rạ trực tiếp, góp phần giảm biến đổi khí hậu và cải thiện chất lượng không khí, từ đó giảm chi phí y tế và thiệt hại nông nghiệp.

4. **Công nghệ nào được sử dụng phổ biến trong sản xuất điện từ rơm rạ?**  
Công nghệ đốt hơi kết hợp tuabin hơi nước là phổ biến và phù hợp với điều kiện Việt Nam, cho hiệu suất chuyển đổi năng lượng khoảng 25%.

5. **Việt Nam có tiềm năng sản xuất điện từ rơm rạ lớn không?**  
Việt Nam có tiềm năng lớn với khoảng 54 triệu tấn rơm rạ dư thừa hàng năm, tương đương công suất điện tiềm năng 2.565 MW, cao hơn nhiều so với các nguồn năng lượng tái tạo hiện tại như gió và mặt trời.

## Kết luận

- Việt Nam có nguồn rơm rạ dư thừa lớn, tiềm năng sản xuất điện sinh khối khoảng 2.565 MW, tập trung chủ yếu tại Đồng bằng sông Cửu Long và Đồng bằng sông Hồng.  
- Phân tích chi phí-lợi ích cho thấy dự án nhà máy điện 10 MW sử dụng rơm rạ có tính khả thi kinh tế với NPV dương và IRR đạt 11%.  
- Việc sản xuất điện từ rơm rạ giúp giảm phát thải khí nhà kính, cải thiện môi trường và sức khỏe cộng đồng.  
- Các thách thức chính gồm chi phí thu gom, vận chuyển và thiếu cơ sở hạ tầng phù hợp.  
- Cần triển khai các giải pháp chính sách, kỹ thuật và tuyên truyền để thúc đẩy phát triển điện sinh khối từ rơm rạ tại Việt Nam.  

Khuyến khích các cơ quan chức năng và doanh nghiệp đầu tư nghiên cứu, phát triển công nghệ và xây dựng nhà máy điện sinh khối quy mô nhỏ tại các vùng trọng điểm.  

**Kêu gọi:** Các nhà đầu tư và nhà hoạch định chính sách hãy tận dụng tiềm năng này để phát triển nguồn năng lượng sạch, bền vững cho tương lai Việt Nam.