Tội Bắt Cóc Nhằm Chiếm Đoạt Tài Sản Trong Luật Hình Sự Việt Nam

Các nhà lập pháp chưa đưa ra định nghĩa pháp lý cụ thể về tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản. Tuy nhiên, có thể hiểu là hành vi bắt, giữ người khác làm con tin, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý, nhằm buộc người muốn chuộc phải nộp tiền hoặc tài sản để được thả người bị bắt, giữ. Hành vi này xâm phạm đến quyền tự do thân thể và quyền sở hữu tài sản của người khác. Điều 134 Bộ luật Hình sự năm 1999 quy định về tội này, nhưng không miêu tả cụ thể các dấu hiệu cấu thành tội phạm.

Việc ghi nhận tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản trong Bộ luật Hình sự có ý nghĩa quan trọng. Thứ nhất, nó góp phần bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, tính mạng, sức khỏe, tài sản của nhân dân. Thứ hai, nó tạo cơ sở pháp lý cho cuộc đấu tranh phòng và chống tội phạm này. Thứ ba, nó có ý nghĩa giáo dục người dân và răn đe đối với người có ý định phạm tội. Thứ tư, nó góp phần thực hiện chủ trương hội nhập quốc tế và khu vực của Đảng và Nhà nước ta. Điều 1 Bộ luật Hình sự năm 1999 quy định rõ nhiệm vụ bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, quyền làm chủ của nhân dân, và trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa.

Trong buổi đầu của nền quân chủ phong kiến tự chủ, việc quy định hành vi nào là tội phạm và hình phạt được áp dụng dưới thời Đinh, Lê đều tùy ý của vua hay các viên quan đứng đầu khu vực. Dưới thời nhà Lý, năm 1042, Lý Thái Tông sai trung thư sảnh sửa định luật lệ, biên ra điều khoản lập ra Hình thư. Sang thời Trần, năm 1230, vua Trần định thể lệ làm ra các sách chép về việc hình. Thời kỳ nhà Hồ, năm 1401, Hồ Hán Thương định Đại ngu quan chế hình luật. Tuy nhiên, hiện nay chưa có tài liệu nào cho ta biết rõ nội dung của hình luật ấy nên cũng không thể biết được có quy định về tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản không?

Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã ban hành nhiều văn bản pháp luật quan trọng, trong đó có các quy định về bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Tuy nhiên, trong giai đoạn này, do hoàn cảnh chiến tranh và nhiều khó khăn khác, việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật hình sự còn gặp nhiều hạn chế. Các quy định về tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản chưa được quy định một cách rõ ràng và đầy đủ.

Khách thể của tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản là quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ, bị hành vi phạm tội xâm hại. Cụ thể, tội phạm này xâm phạm đồng thời hai nhóm quan hệ xã hội: (1) Quyền tự do thân thể, tính mạng, sức khỏe của con người; (2) Quyền sở hữu tài sản của người khác. Trong đó, quyền tự do thân thể là khách thể bị xâm hại trực tiếp, còn quyền sở hữu tài sản là khách thể bị xâm hại gián tiếp. Hành vi bắt cóc xâm phạm đến quyền được tự do đi lại, cư trú của công dân, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm lý và tinh thần của nạn nhân và gia đình họ.

Mặt khách quan của tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản thể hiện ở hành vi bắt cóc người khác làm con tin. Hành vi này bao gồm các yếu tố: (1) Hành vi bắt giữ người trái pháp luật; (2) Hành vi giam giữ hoặc quản thúc người bị bắt; (3) Hành vi đe dọa hoặc sử dụng vũ lực để khống chế người bị bắt; (4) Mục đích chiếm đoạt tài sản. Hành vi bắt cóc phải là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến việc người bị bắt bị tước đoạt quyền tự do thân thể. Hậu quả của hành vi này là gây thiệt hại về vật chất và tinh thần cho nạn nhân và gia đình họ.

Mặt chủ quan của tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản thể hiện ở lỗi cố ý trực tiếp của người phạm tội. Người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của người khác, thấy trước hậu quả của hành vi đó và mong muốn hậu quả xảy ra. Động cơ phạm tội thường là vụ lợi, muốn có tiền hoặc tài sản một cách bất chính. Chủ thể của tội phạm là người có năng lực trách nhiệm hình sự và đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật.

Trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử các vụ án về tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản, các cơ quan tiến hành tố tụng thường gặp phải một số khó khăn. Thứ nhất, việc thu thập chứng cứ, xác định danh tính người phạm tội đôi khi gặp nhiều trở ngại, đặc biệt là trong các vụ án có yếu tố nước ngoài hoặc liên quan đến tội phạm có tổ chức. Thứ hai, việc xác định chính xác giá trị tài sản bị chiếm đoạt cũng là một thách thức, ảnh hưởng đến việc định khung hình phạt. Thứ ba, việc bảo vệ an toàn cho nạn nhân và gia đình họ cũng là một vấn đề cần được quan tâm đặc biệt.

Để nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định của Bộ luật Hình sự về tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản, cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. Thứ nhất, cần tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ điều tra, truy tố, xét xử, nâng cao trình độ chuyên môn và bản lĩnh chính trị. Thứ hai, cần hoàn thiện hệ thống pháp luật, bổ sung các quy định còn thiếu hoặc chưa rõ ràng. Thứ ba, cần tăng cường công tác phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng, đảm bảo sự thống nhất trong nhận thức và áp dụng pháp luật. Thứ tư, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật trong cộng đồng, nâng cao ý thức phòng ngừa tội phạm.

Việc sửa đổi, bổ sung các quy định của Bộ luật Hình sự về tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản cần được thực hiện một cách khoa học và thận trọng. Cần nghiên cứu kỹ lưỡng thực tiễn xét xử, tham khảo kinh nghiệm của các nước trên thế giới, và lấy ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học. Các quy định mới cần đảm bảo tính rõ ràng, minh bạch, dễ hiểu, dễ áp dụng, và phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của Việt Nam.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, việc tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực phòng, chống tội phạm là một yêu cầu tất yếu. Việt Nam cần chủ động tham gia các tổ chức quốc tế, ký kết các hiệp định song phương và đa phương về phòng, chống tội phạm, và tăng cường trao đổi thông tin, kinh nghiệm với các nước trên thế giới. Đặc biệt, cần chú trọng hợp tác với các nước láng giềng trong việc phòng, chống các loại tội phạm xuyên quốc gia, trong đó có tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản.

Để công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật đạt hiệu quả cao, cần đa dạng hóa các hình thức tuyên truyền, giáo dục, phù hợp với từng đối tượng, địa bàn. Có thể sử dụng các hình thức như: tổ chức các buổi nói chuyện, hội thảo, diễn đàn, chiếu phim, kịch, phát tờ rơi, treo băng rôn, khẩu hiệu, đăng tải thông tin trên báo chí, truyền hình, internet, mạng xã hội... Cần chú trọng sử dụng các hình thức tuyên truyền trực quan, sinh động, dễ hiểu, dễ nhớ, và phù hợp với đặc điểm tâm lý của từng đối tượng.

Thanh thiếu niên là đối tượng dễ bị lôi kéo, dụ dỗ vào các hành vi phạm tội, trong đó có tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản. Do đó, cần đặc biệt chú trọng giáo dục pháp luật cho thanh thiếu niên, giúp họ nâng cao nhận thức về pháp luật, hình thành ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật. Cần đưa nội dung giáo dục pháp luật vào chương trình học của các trường phổ thông, trung cấp, cao đẳng, đại học. Đồng thời, cần tổ chức các hoạt động ngoại khóa, các câu lạc bộ pháp luật, các cuộc thi tìm hiểu pháp luật để thu hút sự tham gia của thanh thiếu niên.