Các Tình Tiết Tăng Nặng Trách Nhiệm Hình Sự Theo Pháp Luật Hình Sự Việt Nam

Hiện nay, có nhiều cách hiểu khác nhau về tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự. Về cơ bản, có thể khái quát như sau: Tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự là tình tiết được quy định trong Bộ luật hình sự với tính chất là tình tiết tăng nặng chung và là một trong những căn cứ để Tòa án quyết định hình phạt đối với người phạm tội theo hướng nghiêm khắc hơn trong phạm vi một khung hình phạt nếu trong vụ án hình sự có tình tiết này. Từ khái niệm trên có thể rút ra được các đặc điểm của tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự.

Đặc điểm của tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự bao gồm: Thứ nhất, phải được quy định cụ thể trong Bộ luật hình sự. Thứ hai, là một trong những căn cứ quan trọng để Tòa án xem xét quyết định hình phạt. Thứ ba, chỉ làm cho tội phạm thay đổi mức độ nguy hiểm theo hướng nghiêm trọng hơn. Thứ tư, nếu được luật quy định là tình tiết định khung thì Tòa án không được sử dụng tình tiết đó với tính chất là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự chung. Thứ năm, nếu được luật quy định là tình tiết định tội thì Tòa án không được sử dụng tình tiết đó với tính chất là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự chung. Thứ sáu, có tính chất ổn định tương đối về cả số lượng và chất lượng.

Ví dụ: Phạm tội đối với trẻ em, phụ nữ có thai, người già, người ở trong tình trạng không thể tự vệ được hoặc đối với người lệ thuộc mình về mặt vật chất, tinh thần, công tác hoặc các mặt khác và xâm phạm tài sản của nhà nước. Đối tượng bị tác động trong khác thể của tội phạm là một trong các căn cứ tăng nặng trách nhiệm hình sự của người phạm tội trong phạm vi một khung hình phạt. Khi người phạm tội có một trong những tình tiết này thì mức độ tăng nặng trách nhiệm hình sự của họ lớn hơn, mức hình phạt của họ sẽ cao hơn so với trường hợp bình thường.

Một số cấu thành tội phạm cụ thể quy định rõ về chủ thể của tội phạm ngoài hai điều kiện về tuổi và năng lực trách nhiệm hình sự còn phải thoả mãn thêm các dấu hiệu như: Có chức vụ, giới tính, nghề nghiệp, quan hệ gia đình… Những chủ thể này gọi là chủ thể đặc biệt của tội phạm. Dấu hiệu chủ thể đặc biệt có thể quy định là dấu hiệu định tội, dấu hiệu định khung hoặc dấu hiệu tăng nặng trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, chủ thể đặc biệt với tư cách là một tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự chỉ được áp dụng đối với người có chức vụ, quyền hạn.

Khách quan của tội phạm bao gồm hành vi nguy hiểm cho xã hội, hậu quả nguy hiểm cho xã hội, mối quan hệ giữa hành vi và hậu quả, công cụ, phương tiện, phương pháp, thủ đoạn phạm tội, thời gian và hoàn cảnh phạm tội. Những dấu hiệu này đều có ảnh hưởng đến trách nhiệm hình sự của người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội ở nhiều mức độ khác nhau. Trong các dấu hiệu trên thì dấu hiệu hành vi nguy hiểm được quy định trong tất cả các cấu thành tội phạm với ý nghĩa là dấu hiệu định tội.

Đây là đạo luật gốc cao nhất, cơ bản nhất của Việt Nam, quy định những nguyên tắc, nội dung tổng quát nhất làm cơ sở cho việc xây dựng các Bộ luật, đạo Luật trong mọi lĩnh vực như Bộ luật hình sự, Bộ luật dân sự, Luật thương mại, Luật đất đai… Bộ luật hình sự 2015 nói chung, quy định các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự nói riêng cũng được các nhà làm luật nghiên cứu xây dựng dựa trên nội dung của Hiến pháp, không được trái với nguyên tắc, nội dung của Hiến pháp.

Pháp luật Việt Nam nói chung, Bộ luật hình sự Việt Nam nói riêng, khi được nghiên cứu xây dựng đều phải cân nhắc, xem xét đến các Điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia là thành viên. Đối với trường hợp người nước ngoài phạm tội trên lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thuộc đối tượng được hưởng quyền miễn trừ ngoại giao hoặc lãnh sự theo pháp luật Việt Nam, theo Điều ước quốc tế mà C...

Một trong những vướng mắc lớn nhất là sự không thống nhất trong cách hiểu và áp dụng các quy định về tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự. Điều này có thể dẫn đến việc áp dụng sai luật, gây ra sự bất công trong xét xử. Ngoài ra, một số quy định còn chưa rõ ràng, gây khó khăn cho các cơ quan tiến hành tố tụng.

Để nâng cao hiệu quả áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự, cần có sự hướng dẫn cụ thể, chi tiết hơn từ các cơ quan có thẩm quyền. Đồng thời, cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cho các cán bộ làm công tác xét xử để nâng cao trình độ chuyên môn và nhận thức pháp luật.

Việc áp dụng nghiêm minh các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thể hiện sự nghiêm khắc của pháp luật đối với các hành vi phạm tội, góp phần bảo vệ trật tự xã hội và an ninh quốc gia.

Hình phạt nghiêm khắc đối với người phạm tội có tình tiết tăng nặng có tác dụng răn đe, giáo dục và phòng ngừa tội phạm, giúp giảm thiểu số lượng các vụ án xảy ra trong xã hội.

Cần rà soát, đánh giá các quy định hiện hành về tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự để phát hiện những bất cập, hạn chế và đề xuất sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với tình hình mới.

Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự để nâng cao nhận thức của người dân, giúp họ hiểu rõ hơn về quyền và nghĩa vụ của mình.