I. Tổng Quan Bệnh CRD Trên Gà Thương Phẩm Nguyên Nhân Tác Hại
Chăn nuôi gia cầm đóng vai trò quan trọng trong ngành nông nghiệp Việt Nam. Thịt và trứng gia cầm là nguồn thực phẩm giàu dinh dưỡng. Tuy nhiên, dịch bệnh luôn là thách thức lớn, đặc biệt là trong chăn nuôi công nghiệp. Bệnh viêm đường hô hấp mãn tính (CRD) là một trong những bệnh gây thiệt hại đáng kể. Việc nghiên cứu sâu về đặc điểm bệnh, cách phòng chống và sự phối hợp giữa người chăn nuôi và thú y là rất quan trọng. Đề tài "Tình hình mắc bệnh CRD trên đàn gà thương phẩm tại trại gia cầm" được thực hiện nhằm nắm bắt tình hình bệnh và đề xuất giải pháp.
1.1. Bệnh CRD Hen Gà Định Nghĩa Đường Lây Lan Chính
Bệnh CRD, hay còn gọi là "hen gà", lây lan nhanh qua đường hô hấp, không khí và bụi bẩn nhiễm vi khuẩn. Bệnh cũng có thể truyền dọc từ gà mẹ sang con qua trứng, hoặc lây qua tiếp xúc trực tiếp với gà bệnh và thức ăn. Bệnh do nhiều loài Mycoplasma gây ra, trong đó quan trọng nhất là Mycoplasma gallisepticum (MG) và Mycoplasma synoviae (MS). MG là nguyên nhân chính gây viêm đường hô hấp mãn tính ở gà.
1.2. Tác Hại Kinh Tế Của Bệnh CRD Trong Chăn Nuôi Gà
Bệnh CRD gây ra nhiều thiệt hại kinh tế cho người chăn nuôi. Gà mắc bệnh chậm lớn, giảm chất lượng thân thịt và tiêu tốn thức ăn cao. Chi phí điều trị, phòng chống bệnh, bao gồm giám sát (huyết thanh học, nuôi cấy, phân lập và giám định) và tiêm phòng vaccine, cũng tăng lên đáng kể. Theo Sato (1996), ở gà giống và gà đẻ, bệnh có thể làm giảm 10-20% sản lượng trứng và tăng 5-10% tỷ lệ chết phôi.
II. Phân Loại Bệnh CRD Trên Gà Cách Nhận Biết Các Dạng Bệnh
Bệnh CRD có thể được phân loại thành ba dạng chính. Dạng thứ nhất là bệnh đường hô hấp mãn tính chính, do căng thẳng (stress) và sự gia tăng vi khuẩn MG gây ra, thường kèm theo nhiễm khuẩn thứ cấp như E.coli hoặc Streptococcus. Dạng thứ hai là bệnh viêm đường hô hấp mãn tính thứ cấp, xuất phát từ các bệnh khác như cầu trùng hoặc viêm phế quản truyền nhiễm, làm suy yếu cơ thể và tạo điều kiện cho MG phát triển. Cuối cùng là bệnh viêm đường hô hấp mãn tính giả, có triệu chứng và bệnh tích ở túi khí tương tự như bệnh Mycoplasma.
2.1. Bệnh CRD Chính Nguyên Nhân Do Stress Nhiễm Khuẩn Thứ Cấp
Bệnh CRD chính thường xảy ra khi gà bị stress do các yếu tố như thay đổi thời tiết, mật độ nuôi quá dày hoặc chất lượng thức ăn kém. Stress làm suy giảm hệ miễn dịch của gà, tạo điều kiện cho vi khuẩn MG phát triển mạnh mẽ. Nhiễm khuẩn thứ cấp, đặc biệt là E.coli, có thể làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh và gây ra các biến chứng nguy hiểm.
2.2. CRD Thứ Cấp Bệnh Kế Phát Từ Các Bệnh Truyền Nhiễm Khác
Bệnh CRD thứ cấp thường xuất hiện sau khi gà mắc các bệnh truyền nhiễm khác như cầu trùng, viêm phế quản truyền nhiễm hoặc Newcastle. Các bệnh này làm suy yếu hệ miễn dịch của gà, tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn MG xâm nhập và gây bệnh. Việc điều trị các bệnh truyền nhiễm ban đầu là rất quan trọng để ngăn ngừa sự phát triển của CRD thứ cấp.
2.3. CRD Giả Phân Biệt Với Các Bệnh Có Triệu Chứng Tương Tự
Bệnh CRD giả có các triệu chứng và bệnh tích tương tự như bệnh Mycoplasma, đặc biệt là ở túi khí. Tuy nhiên, nguyên nhân gây bệnh có thể là do các tác nhân khác như virus hoặc vi khuẩn khác. Việc chẩn đoán chính xác là rất quan trọng để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp. Cần thực hiện các xét nghiệm chuyên biệt để phân biệt CRD giả với CRD do Mycoplasma.
III. Đặc Điểm Vi Khuẩn Mycoplasma Gallisepticum MG Cấu Trúc Sức Đề Kháng
Vi khuẩn Mycoplasma gallisepticum (MG) thuộc giống Mycoplasma, họ Mycoplasmataceae. Mycoplasma là vi khuẩn không có thành tế bào nên đa dạng về hình thái. MG được phân loại là thuộc serotype A trong số các Mycoplasma gây bệnh cho gia cầm. MS bắt mầu tốt với thuốc nhuộm Giemsa nhưng bắt màu nhuộm Gram âm kém. Dưới kình hiển vi thường, vi khuẩn có dạng hình cầu, kích thước khoảng 0,25 – 0,5μm. Dưới kính hiển vi điện tử, quan sát vi khuẩn có các cấu trúc lỏng hoặc có hình đầu chóp, trên có các cơ quan bám dính giúp MG bám vào thành tế bào vật chủ và đóng vai trò nhất định trong đặc tính gây bệnh.
3.1. Cấu Trúc Đặc Biệt Của Mycoplasma Không Thành Tế Bào
Đặc điểm nổi bật của Mycoplasma là không có thành tế bào, chỉ có màng nguyên sinh chất. Điều này khiến chúng có hình dạng không cố định và dễ bị biến đổi. Mycoplasma có thể là hình cầu, hình sợi mảnh, có cơ quan bám dính ở một đầu. Cơ quan bám dính này có hình bán cầu, nhô ra và được gọi là “blebs”.
3.2. Sức Đề Kháng Của Mycoplasma Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Sự Sống Sót
Mycoplasma mẫn cảm với các chất sát khuẩn thông thường như phenol, formalin, merthiolate. Tuy nhiên, chúng có thể sống sót trong thời gian dài trong điều kiện lạnh sâu. Trong canh trùng nuôi cấy, MG có thể sống 3-4 năm ở -30°C. Chúng cũng có thể sống trong phân gà 1-3 ngày ở 20°C, trên quần áo 3 ngày ở 20°C và 1 ngày ở 37°C, trong lòng đỏ trứng 18 tuần ở 37°C và 6 tuần ở 20°C.
IV. Cơ Chế Sinh Bệnh CRD Cách Mycoplasma Tấn Công Hệ Hô Hấp Gà
MG xâm nhập vào cơ thể gia cầm qua đường hô hấp hoặc màng kết. Chúng ký sinh và gây viêm nhẹ niêm mạc đường hô hấp, niêm mạc xoang mũi và các xoang quanh mũi, thành các túi hơi. Từ đó, MG đi đến các cơ quan bộ phận khác trong cơ thể. Niêm mạc phù nhẹ, lớp dưới bị nhiễm các tế bào lympho và tổ chức tế bào tạo nên các hạt lấm tấm. Khả năng bám dính của MG vào tế bào biểu mô đóng vai trò quan trọng trong cơ chế sinh bệnh.
4.1. Xâm Nhập Ký Sinh Giai Đoạn Đầu Trong Quá Trình Gây Bệnh
MG xâm nhập vào cơ thể gà qua đường hô hấp hoặc màng kết. Chúng bám vào và ký sinh trên niêm mạc đường hô hấp, gây viêm nhẹ. Vi khuẩn cũng có thể xâm nhập vào xoang mũi, các xoang quanh mũi và túi khí. Từ đó, chúng lan rộng đến các cơ quan khác trong cơ thể.
4.2. Bám Dính Vào Tế Bào Biểu Mô Yếu Tố Quyết Định Khả Năng Gây Bệnh
Khả năng bám dính của MG vào tế bào biểu mô đóng vai trò quan trọng trong cơ chế sinh bệnh. Những biến đổi ở lớp biểu mô khí quản do MG có thể đóng vai trò nguyên phát hoặc kế phát gây bệnh. Trong nuôi cấy tế bào, các nhà nghiên cứu thấy rằng MG có thể nhân lên trong các tế bào không có chức năng thực bào, khiến cho chúng đề kháng lại với vật chủ cũng như kháng lại kháng sinh trong điều trị, gây bệnh ở thể mãn tính, qua niêm mạc đường hô hấp để gây nhiễm trùng toàn thân.
V. Dịch Tễ Học Bệnh CRD Yếu Tố Nguy Cơ Phương Thức Lây Truyền
MG chủ yếu gây bệnh ở gà và gà tây, tuy nhiên cũng có thể phân lập được mầm bệnh này ở các loài gia cầm khác. Gà 2-12 tuần tuổi và gà sắp đẻ dễ nhiễm bệnh hơn. Bệnh thường phát vào vụ đông khi có mưa phùn, gió mùa, độ ẩm không khí cao. MG dễ dàng lây từ con này sang con khác thông qua tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp. Khi MG cư trú ở đường hô hấp trên, một lượng lớn mầm bệnh được giải phóng ra môi trường xung quanh bằng sự xuất tiết của dịch rỉ mũi, qua hô hấp và ho.
5.1. Loài Vật Mắc Bệnh Lứa Tuổi Dễ Nhiễm CRD Nhất
MG chủ yếu gây bệnh ở gà và gà tây, nhưng cũng có thể lây nhiễm cho các loài gia cầm khác như gà lôi, gà gô, chim cút, vịt, ngỗng, công, vẹt Amazon mỏ vàng. Gà ở độ tuổi 2-12 tuần và gà sắp đẻ có nguy cơ nhiễm bệnh cao hơn so với các lứa tuổi khác.
5.2. Phương Thức Lây Truyền CRD Tiếp Xúc Trực Tiếp Gián Tiếp
MG lây lan dễ dàng từ gà bệnh sang gà khỏe thông qua tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp. Tiếp xúc trực tiếp xảy ra khi gà khỏe tiếp xúc với gà bệnh, dịch tiết từ gà bệnh hoặc các vật dụng bị nhiễm mầm bệnh. Tiếp xúc gián tiếp xảy ra khi gà khỏe tiếp xúc với môi trường bị ô nhiễm bởi mầm bệnh, chẳng hạn như không khí, nước uống hoặc thức ăn.
