Tình hình và khuyến nghị cho việc thực hiện Hiệp định Tạo thuận lợi Thương mại WTO tại Việt Nam

• Tác giả: Mai Hong Ngoc
• Người hướng dẫn: Assoc. PhD Trinh Thi Thu Huong
• Trường học: Foreign Trade University
• Chuyên ngành: International Trade Policy and Law
• Đề tài: Tình Hình Và Khuyến Nghị Thực Hiện Hiệp Định Tạo Thuận Lợi Thương Mại WTO Tại Việt Nam
• Loại tài liệu: master thesis
• Năm xuất bản: 2020
• Địa điểm: Hanoi

• STATEMENT OF ORIGINAL AUTHORSHIP
• ACKNOWLEDGEMENTS
• LIST OF TABLES
• LIST OF FIGURES
• LIST OF ABBREVIATIONS
• ABSTRACT
• 1. CHAPTER 1: INTRODUCTION
• 1.1. Research rationale
• 1.2. Literature review
• 1.2.1. Research on the Trade Facilitation Agreement in the framework of WTO
• 1.2.2. Research on the TF Agreement in other WTO’s Member countries
• 1.2.3. Research on the Trade Facilitation Agreement in Vietnam
• 1.3. Research objectives
• 1.4. Research questions
• 1.5. Scope of research
• 1.6. Research methodology
• 2. CHAPTER 2: CURRENT STATUS OF TRADE FACILITATION’S IMPLEMENTATION IN VIETNAM
• 2.1. Current status of the implementation of Category A in Vietnam
• 2.1.1. The publication and availability of information (Article 1)
• 2.1.2. Opportunities to comment and Information before Entry into Force (Article 2)
• 2.1.3. Procedure for appeal or review (Article 4)
• 2.1.4. Disciplines on fees and charges imposed on or in connection with importation and exportation (Article 6)
• 2.1.5. Release and clearance of goods (Article 7)
• 2.1.6. Movement of goods intended for import under customs control (Article 9)
• 2.1.7. Formalities connected with importation, exportation and transit (Article 10)
• 2.1.8. Freedom of transit (Article 11)
• 2.2. Current status of the implementation of Category B in Vietnam
• 2.2.1. The publication and availability of information (Article 1)
• 2.2.2. Other measures to enhance impartiality, non-discrimination and transparency (Article 5)
• 2.2.3. Penalties Disciplines on Fees and Charges imposed on or in connection with importation and exportation (Article 6)
• 2.2.4. Release and Clearance of Goods (Article 7)
• 2.2.5. Formalities connected with importation, exportation and transit (Article 10)
• 2.2.6. Freedom of transit (Article 11)
• 2.3. Current status of the implementation of Category C in Vietnam
• 2.3.1. Publication of information through the Internet (Article 1)
• 2.3.2. Test procedures (Article 5)
• 2.3.3. Release and Clearance of Goods (Article 7)
• 2.3.4. Border agency cooperation (Article 8)
• 2.3.5. Formalities connected with importation, exportation and transit (Article 10)
• 2.3.6. Freedom of transit (Article 11)
• 2.4. Evaluating the current implementation of the TFA in Vietnam
• 2.5. Achievements that Vietnam has completed in the implementation of the TFA
• 2.6. Difficulties of the implementation of TFA in Vietnam
• 3. CHAPTER 3: RECOMMENDATIONS FOR VIETNAM IN IMPLEMENTING TRADE FACILITATION AGREEMENT
• 3.1. Benefits of Vietnam in the implementation of Trade Facilitation Agreement
• 3.2. Orientation of Vietnam in implementing the Trade Facilitation Agreement in upcoming period
• 3.3. Recommendations for Vietnam in implementing the TFA Agreement
• 3.3.1. Recommendations for Vietnamese government and public authorities
• 3.3.2. Recommendations for Vietnamese Customs in particular
• LIST OF REFERENCES

I. Tình hình thực hiện Hiệp định Tạo thuận lợi Thương mại tại Việt Nam

Việt Nam đã tham gia Hiệp định Tạo thuận lợi Thương mại (Hiệp định Tạo thuận lợi Thương mại) của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) từ năm 2015. Sau 5 năm thực hiện, nhiều thành tựu đã đạt được trong việc cải cách chính sách thương mại và cải cách hành chính. Các cam kết của Việt Nam trong Hiệp định này đã được đưa vào hệ thống pháp luật, tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện các quy định về thương mại quốc tế. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức trong việc thực hiện các điều khoản của Hiệp định, đặc biệt là trong việc cải cách thủ tục hải quan và nâng cao năng lực cho các cơ quan chức năng. Theo báo cáo của Tổng cục Hải quan, việc thực hiện các điều khoản thuộc Danh mục A đã đạt được nhiều kết quả tích cực, nhưng việc thực hiện các điều khoản thuộc Danh mục B và C vẫn còn chậm. Điều này cho thấy cần có sự nỗ lực hơn nữa từ phía chính phủ và các cơ quan liên quan để đảm bảo việc thực hiện hiệu quả Hiệp định này.

1.1. Đánh giá tình hình thực hiện các điều khoản của Hiệp định

Việc thực hiện các điều khoản của Hiệp định Tạo thuận lợi Thương mại tại Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể. Các điều khoản như công khai thông tin và quy trình khiếu nại đã được cải thiện, giúp doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận thông tin cần thiết. Tuy nhiên, một số điều khoản như hợp tác giữa các cơ quan biên giới và quy trình kiểm tra hàng hóa vẫn còn gặp khó khăn. Theo nghiên cứu của OECD, việc cải cách thủ tục hải quan có thể giảm chi phí thương mại đến 10%. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc thực hiện các điều khoản trong Hiệp định nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh của Việt Nam trên thị trường quốc tế.

1.2. Những khó khăn trong quá trình thực hiện

Mặc dù đã có nhiều tiến bộ, nhưng Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều khó khăn trong việc thực hiện Hiệp định Tạo thuận lợi Thương mại. Một trong những thách thức lớn nhất là sự thiếu đồng bộ trong hệ thống pháp luật và quy định hiện hành. Nhiều doanh nghiệp vẫn chưa nắm rõ các quy định mới, dẫn đến việc thực hiện không đồng nhất. Hơn nữa, năng lực của các cơ quan chức năng trong việc thực thi các quy định cũng cần được nâng cao. Việc thiếu nguồn lực và đào tạo cho cán bộ hải quan cũng là một yếu tố cản trở quá trình thực hiện hiệu quả Hiệp định này.

II. Khuyến nghị cho Việt Nam trong việc thực hiện Hiệp định

Để nâng cao hiệu quả thực hiện Hiệp định Tạo thuận lợi Thương mại, Việt Nam cần có những khuyến nghị cụ thể. Đầu tiên, cần tăng cường công tác tuyên truyền và đào tạo cho doanh nghiệp về các quy định của Hiệp định. Việc này sẽ giúp doanh nghiệp hiểu rõ hơn về quyền lợi và nghĩa vụ của mình, từ đó thực hiện tốt hơn các quy định. Thứ hai, chính phủ cần cải cách mạnh mẽ hơn nữa các thủ tục hành chính, đặc biệt là trong lĩnh vực hải quan. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý hải quan sẽ giúp giảm thời gian và chi phí cho doanh nghiệp. Cuối cùng, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng để đảm bảo việc thực hiện đồng bộ các quy định của Hiệp định.

2.1. Tăng cường công tác tuyên truyền

Việc tuyên truyền về Hiệp định Tạo thuận lợi Thương mại cần được thực hiện rộng rãi hơn. Các hội thảo, khóa đào tạo nên được tổ chức thường xuyên để cung cấp thông tin cho doanh nghiệp. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp nắm rõ các quy định mà còn tạo cơ hội để họ chia sẻ kinh nghiệm và khó khăn trong quá trình thực hiện. Theo một nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới, việc nâng cao nhận thức của doanh nghiệp về các quy định thương mại có thể giúp tăng cường khả năng cạnh tranh của họ trên thị trường quốc tế.

2.2. Cải cách thủ tục hành chính

Cải cách thủ tục hành chính là một trong những yếu tố quan trọng để thực hiện hiệu quả Hiệp định Tạo thuận lợi Thương mại. Chính phủ cần xem xét lại các quy trình hiện tại và loại bỏ những quy định không cần thiết. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý hải quan sẽ giúp giảm thiểu thời gian thông quan và tăng cường tính minh bạch. Theo báo cáo của WTO, các nước thành viên đã thành công trong việc giảm thời gian thông quan nhờ vào việc cải cách thủ tục hành chính và áp dụng công nghệ hiện đại.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, Việt Nam đã trở thành nền kinh tế xuất khẩu lớn thứ 22 trên thế giới, với tổng giá trị xuất nhập khẩu đạt khoảng 517,26 tỷ USD năm 2019, tăng 7,6% so với năm trước. Tăng trưởng xuất khẩu duy trì trên 15% trong giai đoạn 2011-2019, giúp Việt Nam liên tục duy trì thặng dư thương mại trong 4 năm liên tiếp, với thặng dư gần 10 tỷ USD năm 2019. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng này đặt ra nhiều thách thức cho công tác quản lý và tạo thuận lợi thương mại, đặc biệt là trong việc rút ngắn thời gian thông quan, đảm bảo chống gian lận thương mại và bảo vệ nguồn thu ngân sách. Hiệp định Thuận lợi hóa Thương mại (Trade Facilitation Agreement - TFA) của WTO được xem là bước tiến quan trọng nhằm đơn giản hóa thủ tục, giảm chi phí và thời gian giao dịch thương mại quốc tế, đồng thời hỗ trợ các nước đang phát triển nâng cao năng lực thực thi. Luận văn tập trung phân tích thực trạng triển khai các cam kết của Việt Nam theo TFA sau 5 năm phê chuẩn, đánh giá mức độ phù hợp của hệ thống pháp luật và thực tiễn áp dụng, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực thi. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các quy định của TFA, các văn bản pháp luật liên quan tại Việt Nam, và các hoạt động thực thi từ năm 2017 đến 2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ Việt Nam tận dụng tối đa lợi ích từ TFA, góp phần thúc đẩy xuất nhập khẩu, thu hút đầu tư và phát triển kinh tế bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về thuận lợi hóa thương mại, bao gồm:

• Lý thuyết về Thuận lợi hóa Thương mại (Trade Facilitation Theory): Nhấn mạnh việc đơn giản hóa, minh bạch hóa các thủ tục hải quan và thương mại nhằm giảm chi phí và thời gian giao dịch, từ đó thúc đẩy thương mại quốc tế và tăng trưởng kinh tế.

• Mô hình Đánh giá Chỉ số Thuận lợi hóa Thương mại (Trade Facilitation Indicators - TFIs) của OECD: Bao gồm 12 chỉ số đo lường các khía cạnh như công bố thông tin, thủ tục hải quan, hợp tác giữa các cơ quan biên giới, phí và lệ phí, giúp đánh giá hiệu quả các biện pháp thuận lợi hóa.

• Khái niệm về Đặc quyền và Điều kiện khác biệt (Special and Differential Treatment - SDT): Quy định cho phép các nước đang phát triển và kém phát triển có lộ trình và hỗ trợ kỹ thuật phù hợp để thực hiện các cam kết trong TFA.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: thuận lợi hóa thương mại, thủ tục hải quan, chỉ số thuận lợi hóa thương mại, đặc quyền và điều kiện khác biệt, hợp tác biên giới.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng:

• Nguồn dữ liệu: Thu thập từ các văn bản pháp luật Việt Nam liên quan đến TFA, báo cáo của Tổng cục Hải quan Việt Nam, dữ liệu từ WTO, OECD, WB, WCO, UNCTAD và các tổ chức quốc tế khác; các báo cáo, bài viết khoa học và tài liệu chuyên ngành.

• Phương pháp phân tích: Phân tích nội dung các điều khoản của TFA và so sánh với hệ thống pháp luật Việt Nam để đánh giá mức độ tuân thủ; phân tích số liệu thống kê về tiến độ thực hiện các cam kết; sử dụng phương pháp so sánh để nhận diện điểm tương đồng và khác biệt; tổng hợp và đánh giá các khó khăn, thuận lợi trong quá trình thực thi.

• Cỡ mẫu và chọn mẫu: Tập trung vào các văn bản pháp luật, báo cáo chính thức và dữ liệu thống kê liên quan đến việc thực hiện TFA tại Việt Nam từ năm 2017 đến 2020.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2020, tập trung đánh giá giai đoạn 5 năm sau khi Việt Nam phê chuẩn TFA (2017-2020).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Mức độ thực hiện cam kết Category A đạt 100%: Việt Nam đã hoàn thành việc thực hiện các cam kết thuộc Category A, bao gồm công bố thông tin, thủ tục khiếu nại, phí và lệ phí, cũng như các thủ tục thông quan cơ bản. Ví dụ, hệ thống Cổng thông tin một cửa quốc gia (National Single Window) được vận hành hiệu quả, giúp giảm thời gian thông quan trung bình xuống còn khoảng 24 giờ.

2. Tiến độ thực hiện Category B và C còn chậm: Tỷ lệ thực hiện cam kết Category B và C lần lượt là khoảng 48,7% và 24,8% theo dữ liệu WTO năm 2019. Các nội dung như áp dụng hệ thống một cửa điện tử hoàn chỉnh, hợp tác giữa các cơ quan biên giới và áp dụng các biện pháp quản lý rủi ro vẫn đang trong quá trình hoàn thiện.

3. Giảm chi phí và thời gian giao dịch: Theo báo cáo của WB và WTO, việc thực hiện TFA giúp giảm chi phí thương mại biên giới trung bình khoảng 14,3%, đồng thời tăng trưởng xuất khẩu toàn cầu ước tính thêm 2,7% mỗi năm. Tại Việt Nam, thời gian thông quan hàng hóa đã giảm đáng kể, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc tế.

4. Khó khăn về năng lực và hạ tầng kỹ thuật: Việt Nam còn gặp khó khăn trong việc đồng bộ hệ thống công nghệ thông tin, đào tạo nhân lực chuyên môn và hoàn thiện khung pháp lý để đáp ứng đầy đủ các yêu cầu của TFA, đặc biệt là các cam kết thuộc Category C.

Thảo luận kết quả

Việc Việt Nam hoàn thành tốt các cam kết Category A phản ánh sự quyết tâm và nỗ lực của Chính phủ trong việc cải cách thủ tục hành chính và hiện đại hóa hải quan. Tuy nhiên, tiến độ thực hiện các cam kết Category B và C còn hạn chế do yêu cầu kỹ thuật cao và nguồn lực đầu tư lớn. So với các nước đang phát triển trong khu vực ASEAN, Việt Nam có mức độ thực thi tương đối tốt nhưng vẫn cần đẩy mạnh hơn nữa để tận dụng tối đa lợi ích từ TFA.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ thực hiện các cam kết theo từng Category, bảng so sánh thời gian thông quan trước và sau khi thực hiện TFA, cũng như biểu đồ phân bổ các loại hỗ trợ kỹ thuật mà Việt Nam đã nhận được từ các tổ chức quốc tế.

Việc giảm chi phí và thời gian giao dịch không chỉ giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí mà còn tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế, thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ ngành, nâng cao năng lực công nghệ và hoàn thiện khung pháp lý.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường hoàn thiện khung pháp lý: Chủ động rà soát, sửa đổi và ban hành các văn bản pháp luật liên quan nhằm đảm bảo phù hợp với các cam kết của TFA, đặc biệt là các quy định về thủ tục hải quan điện tử, hợp tác biên giới và quản lý rủi ro. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể: Bộ Tài chính, Tổng cục Hải quan phối hợp các bộ ngành liên quan.

2. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin: Phát triển và nâng cấp hệ thống một cửa quốc gia, tích hợp các cơ quan liên quan để tạo thuận lợi tối đa cho doanh nghiệp trong việc khai báo và thông quan hàng hóa. Thời gian thực hiện: 2021-2024. Chủ thể: Bộ Tài chính, Bộ Thông tin và Truyền thông.

3. Nâng cao năng lực nhân lực: Tổ chức các chương trình đào tạo, tập huấn chuyên sâu cho cán bộ hải quan và các cơ quan liên quan về các quy định và kỹ thuật mới trong TFA, đồng thời tăng cường hợp tác quốc tế để học hỏi kinh nghiệm. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể: Tổng cục Hải quan, các viện đào tạo chuyên ngành.

4. Tăng cường hợp tác quốc tế và huy động nguồn lực: Chủ động tiếp cận các chương trình hỗ trợ kỹ thuật, tài chính từ WTO, WB, ADB, UNCTAD và các đối tác phát triển để hỗ trợ thực hiện các cam kết Category C. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể: Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý nhà nước về thương mại và hải quan: Giúp hiểu rõ các cam kết quốc tế và thực trạng thực thi, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.

2. Doanh nghiệp xuất nhập khẩu và logistics: Nắm bắt các quy định mới, tận dụng thuận lợi hóa thương mại để giảm chi phí và thời gian giao dịch.

3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo: Cung cấp tài liệu tham khảo chuyên sâu về thuận lợi hóa thương mại và pháp luật quốc tế.

4. Các tổ chức quốc tế và nhà tài trợ: Đánh giá nhu cầu hỗ trợ kỹ thuật và tài chính cho Việt Nam trong quá trình thực hiện TFA.

Câu hỏi thường gặp

1. TFA là gì và tại sao Việt Nam phải thực hiện?
   TFA là Hiệp định Thuận lợi hóa Thương mại của WTO nhằm đơn giản hóa thủ tục hải quan và thương mại quốc tế. Việt Nam thực hiện để giảm chi phí, thời gian giao dịch, nâng cao năng lực cạnh tranh và tuân thủ cam kết quốc tế.

2. Việt Nam đã thực hiện những cam kết nào trong TFA?
   Việt Nam đã hoàn thành các cam kết Category A về công bố thông tin, thủ tục khiếu nại, phí và lệ phí, đồng thời đang tiến hành thực hiện các cam kết Category B và C liên quan đến công nghệ thông tin và hợp tác biên giới.

3. Việc thực hiện TFA giúp doanh nghiệp Việt Nam như thế nào?
   Giúp giảm thời gian thông quan, chi phí giao dịch, tăng tính minh bạch và thuận tiện trong thủ tục, từ đó nâng cao khả năng cạnh tranh và mở rộng thị trường xuất khẩu.

4. Khó khăn lớn nhất trong thực hiện TFA tại Việt Nam là gì?
   Bao gồm hạn chế về hạ tầng công nghệ thông tin, năng lực nhân lực và sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan, cũng như nguồn lực tài chính để hoàn thiện hệ thống.

5. Việt Nam nhận được hỗ trợ gì từ quốc tế trong thực hiện TFA?
   Việt Nam được hỗ trợ kỹ thuật, đào tạo và tài chính từ các tổ chức như WTO, WB, ADB, UNCTAD và các nước phát triển nhằm nâng cao năng lực thực thi các cam kết.

Kết luận

• Việt Nam đã hoàn thành tốt các cam kết Category A của TFA, tạo nền tảng vững chắc cho thuận lợi hóa thương mại.
• Tiến độ thực hiện các cam kết Category B và C còn hạn chế, cần đẩy mạnh đầu tư và hoàn thiện pháp luật.
• Việc thực hiện TFA góp phần giảm chi phí và thời gian giao dịch, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc tế.
• Khó khăn chính là về hạ tầng công nghệ, năng lực nhân lực và phối hợp liên ngành.
• Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, ứng dụng công nghệ, đào tạo nhân lực và tăng cường hợp tác quốc tế trong giai đoạn 2021-2024.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần khẩn trương triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời doanh nghiệp và tổ chức nghiên cứu nên chủ động cập nhật và áp dụng các quy định mới để tận dụng tối đa lợi ích từ TFA.