Thẩm Quyền Của Hội Đồng Xét Xử Phúc Thẩm Đối Với Bản Án Hình Sự Sơ Thẩm Tại Việt Nam

Việc nghiên cứu và đưa ra khái niệm về thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm đối với bản án hình sự sơ thẩm có ý nghĩa thiết thực trong việc xây dựng và thực hiện các quy định về thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm. HĐXX phúc thẩm là chủ thể trực tiếp thực hiện việc xét xử tại Toà án cấp phúc thẩm. Vì vậy, khái niệm thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm cần được xác định dựa trên cơ sở khái niệm thẩm quyền của Toà án cấp phúc thẩm. Theo Từ điển tiếng Việt thì thẩm quyền là “quyền xem xét để kết luận và định đoạt một vấn đề theo pháp luật”. Theo Từ điển Luật học thì thẩm quyền là “tổng hợp các quyền và nghĩa vụ hành động, quyết định của các cơ quan, tổ chức thuộc hệ thống bộ máy nhà nước do pháp luật quy định”.

Thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm có những đặc điểm riêng biệt so với thẩm quyền của các chủ thể khác trong tố tụng hình sự. Thứ nhất, thẩm quyền này chỉ phát sinh khi có kháng cáo, kháng nghị hợp lệ đối với bản án sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật. Thứ hai, thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm giới hạn trong phạm vi kháng cáo, kháng nghị, trừ trường hợp đặc biệt do luật định. Thứ ba, HĐXX phúc thẩm có quyền sửa, hủy bản án sơ thẩm hoặc giữ nguyên bản án sơ thẩm, tùy thuộc vào kết quả xem xét vụ án.

Việc quy định thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm thể hiện sự quan tâm của Nhà nước đối với việc bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Thông qua hoạt động xét xử phúc thẩm, những sai sót trong quá trình xét xử sơ thẩm sẽ được khắc phục, đảm bảo công lý được thực thi. Điều này góp phần củng cố niềm tin của người dân vào hệ thống pháp luật.

Việc quy định thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm là cơ sở pháp lý quan trọng để HĐXX thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình. Các quy định này giúp HĐXX xác định rõ phạm vi quyền hạn, trách nhiệm, từ đó đưa ra những quyết định đúng đắn, khách quan, tuân thủ pháp luật. Đồng thời, nó cũng là căn cứ để các cơ quan có thẩm quyền kiểm tra, giám sát hoạt động xét xử.

Cơ sở quy định thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm dựa trên các nguyên tắc cơ bản của tố tụng hình sự, sự phân định các chức năng cơ bản trong tố tụng hình sự, sự phân định thẩm quyền xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, tính chất của xét xử phúc thẩm và nhiệm vụ của Tòa án cấp phúc thẩm trong tố tụng hình sự, quyền kháng cáo, kháng nghị.

Để giữ nguyên bản án sơ thẩm, HĐXX phúc thẩm phải xem xét kỹ lưỡng toàn bộ hồ sơ vụ án, các chứng cứ, tài liệu liên quan, lời khai của các bên tham gia tố tụng. HĐXX phải đánh giá một cách khách quan, toàn diện các tình tiết của vụ án, đảm bảo rằng bản án sơ thẩm đã được đưa ra dựa trên những căn cứ vững chắc và tuân thủ đúng quy định của pháp luật.

Khi HĐXX phúc thẩm giữ nguyên bản án sơ thẩm, bản án đó sẽ có hiệu lực pháp luật. Các bên liên quan phải chấp hành bản án đó. Trong trường hợp bản án sơ thẩm tuyên hình phạt tù, bị cáo phải chấp hành hình phạt đó. Trong trường hợp bản án sơ thẩm tuyên các hình phạt khác (như phạt tiền, cải tạo không giam giữ), các bên liên quan phải thực hiện nghĩa vụ của mình theo bản án.

HĐXX phúc thẩm có thể sửa án theo hướng có lợi cho bị cáo trong các trường hợp sau: có tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự mới được phát hiện; có sai sót trong việc áp dụng pháp luật của cấp sơ thẩm; có sự không phù hợp giữa hành vi phạm tội và hình phạt đã tuyên.

Thủ tục sửa án theo hướng có lợi cho bị cáo được thực hiện theo quy định của Luật Tố tụng Hình sự. HĐXX phúc thẩm phải xem xét kỹ lưỡng các chứng cứ, tài liệu liên quan, lời khai của các bên tham gia tố tụng. HĐXX phải đánh giá một cách khách quan, toàn diện các tình tiết của vụ án, đảm bảo rằng việc sửa án là có căn cứ và tuân thủ đúng quy định của pháp luật.

HĐXX phúc thẩm có quyền sửa bản án sơ thẩm theo hướng có lợi cho bị cáo. Việc sửa án này có thể liên quan đến việc giảm nhẹ hình phạt, thay đổi tội danh (sang tội nhẹ hơn), hoặc áp dụng các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Mục đích của việc sửa án là đảm bảo tính công bằng, nhân đạo của pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị cáo.

HĐXX phúc thẩm có thể hủy bản án sơ thẩm để điều tra lại trong các trường hợp sau: có vi phạm nghiêm trọng về thủ tục tố tụng (ví dụ: thu thập chứng cứ không hợp pháp, không đảm bảo quyền bào chữa của bị cáo); có những chứng cứ mới quan trọng chưa được làm rõ; có dấu hiệu bỏ lọt tội phạm.

Khi HĐXX phúc thẩm hủy bản án sơ thẩm để điều tra lại, vụ án sẽ được chuyển cho cơ quan điều tra để tiến hành điều tra bổ sung. Sau khi có kết quả điều tra bổ sung, vụ án sẽ được đưa ra xét xử lại ở cấp sơ thẩm.

Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định của Luật Tố tụng Hình sự về thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm để đảm bảo tính rõ ràng, minh bạch, khả thi. Cần quy định cụ thể hơn về các trường hợp sửa án, hủy án, đảm bảo tính thống nhất trong áp dụng pháp luật.

Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Kiểm sát viên để nâng cao trình độ chuyên môn, bản lĩnh chính trị. Cần có cơ chế kiểm tra, giám sát chặt chẽ hoạt động xét xử, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm.

Tăng cường cơ sở vật chất, trang thiết bị cho các Tòa án. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động xét xử. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng. Nâng cao nhận thức pháp luật cho người dân.