I. Khái niệm và tầm quan trọng của nguyên tắc xét xử độc lập và tuân theo pháp luật
Luận văn Thạc sĩ Luật học "Nguyên Tắc Thẩm Phán và Hội Thẩm Nhân Dân Xét Xử Độc Lập và Chỉ Tuân Theo Pháp Luật Trong Tố Tụng Dân Sự Việt Nam" của tác giả Vũ Châu Long, dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Bích Thảo, đã đi sâu phân tích một nguyên tắc nền tảng của hoạt động xét xử. Nguyên tắc này được Hiến pháp năm 2013 khẳng định tại khoản 2, Điều 103: "Thẩm phán, Hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật". Luận văn làm rõ khái niệm "xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật" không chỉ đơn thuần là việc Thẩm phán, Hội thẩm đưa ra phán quyết không chịu sự can thiệp trái pháp luật từ bất kỳ cá nhân, tổ chức nào, mà còn là sự gắn kết tuyệt đối với pháp luật, chỉ dựa vào pháp luật và niềm tin nội tâm khi phán quyết. Tính cấp thiết của đề tài được thể hiện qua việc hoạt động xét xử là đặc điểm quan trọng nhất của Tòa án, là cơ quan thực hiện quyền tư pháp. Phán quyết của Tòa án thể hiện công lý, sự đối xử bình đẳng, công bằng, đồng thời thể hiện chất lượng hoạt động và uy tín của hệ thống tư pháp. Luận văn nhấn mạnh tầm quan trọng của nguyên tắc này trong việc đảm bảo hoạt động xét xử nghiêm minh, đúng người, đúng tội, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Tác giả cũng đã phân tích vai trò của Thẩm phán, là chức danh xét xử chuyên nghiệp, công chức nhà nước, và Hội thẩm nhân dân, người được bầu để tham gia xét xử, trong việc đảm bảo nguyên tắc này. Họ là những người "gánh vác" chức năng xét xử của tòa án, đại diện cho công lý, bảo vệ công lý, đòi hỏi đạo đức thanh liêm và tuân thủ Hiến pháp.
II. Cơ sở lý luận và các yếu tố ảnh hưởng đến nguyên tắc xét xử độc lập
Luận văn đã trình bày rõ cơ sở lý luận của nguyên tắc xét xử độc lập, dựa trên quan điểm duy vật và phép biện chứng. Tác giả cũng đã phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện nguyên tắc này, bao gồm: yếu tố tài chính cho hoạt động tư pháp, chế độ tuyển chọn, bổ nhiệm Thẩm phán, sự hoàn thiện của hệ thống pháp luật và tác động của dư luận xã hội. Luận văn lập luận rằng, việc đảm bảo tính độc lập của Thẩm phán và Hội thẩm không chỉ phụ thuộc vào nhận thức và đạo đức của họ, mà còn phụ thuộc vào các yếu tố khách quan khác. Ví dụ, nếu hệ thống pháp luật còn nhiều lỗ hổng, thiếu đồng bộ, thì việc xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật sẽ gặp khó khăn. Tương tự, nếu chế độ đãi ngộ, chính sách đối với Thẩm phán, Hội thẩm chưa tốt, thì cũng có thể ảnh hưởng đến tính khách quan, công tâm của họ. Luận văn cũng phân tích các văn bản pháp luật liên quan, như Hiến pháp, Nghị quyết của Đảng, Bộ luật Tố tụng Dân sự, để làm rõ cơ sở pháp lý của nguyên tắc này.
III. Nội dung và thực tiễn áp dụng nguyên tắc xét xử độc lập trong tố tụng dân sự
Luận văn đi sâu phân tích nội dung của nguyên tắc xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật trong tố tụng dân sự, thể hiện qua hai khía cạnh: Thẩm phán, Hội thẩm độc lập khi xét xử và Thẩm phán, Hội thẩm xét xử chỉ tuân theo pháp luật. Tác giả đã phân tích mối quan hệ giữa tính độc lập và việc tuân theo pháp luật trong hoạt động xét xử, cho rằng đây là hai mặt của một vấn đề, bổ sung và hỗ trợ cho nhau. Luận văn cũng đã khảo sát thực tiễn áp dụng nguyên tắc này trong tố tụng dân sự Việt Nam, dựa trên các vụ án cụ thể, phỏng vấn Thẩm phán, Hội thẩm, luật sư và các bên tranh chấp. Từ đó, tác giả chỉ ra những hạn chế, bất cập trong quá trình áp dụng, ví dụ như tình trạng can thiệp vào hoạt động xét xử, áp lực từ dư luận, sự thiếu đồng bộ trong hệ thống pháp luật,... Luận văn cũng đã phân tích những khó khăn, vướng mắc trong việc áp dụng nguyên tắc xét xử độc lập, đặc biệt là trong bối cảnh xã hội hiện nay, với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin, sự gia tăng áp lực từ dư luận xã hội.
IV. Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện nguyên tắc xét xử độc lập
Dựa trên những phân tích về lý luận và thực tiễn, luận văn đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện nguyên tắc xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật trong tố tụng dân sự. Các giải pháp này bao gồm: hoàn thiện hệ thống pháp luật, nâng cao chất lượng đội ngũ Thẩm phán, Hội thẩm, tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ, xây dựng cơ chế giám sát hiệu quả, đảm bảo chế độ đãi ngộ cho Thẩm phán, Hội thẩm, tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật. Luận văn cũng đề xuất các giải pháp cụ thể như: nâng cao vai trò và vị thế của Thẩm phán trong bộ máy nhà nước, hoàn thiện cơ chế tuyển chọn, bổ nhiệm Thẩm phán, quy định rõ nhiệm kỳ Thẩm phán, chế định về công tác cán bộ đối với Thẩm phán, nâng cao trách nhiệm của Thẩm phán, xây dựng thiết chế bảo vệ và chế độ chính sách đặc thù đối với cán bộ tòa án. Đặc biệt, luận văn nhấn mạnh việc tăng cường sự lãnh đạo của Đảng và sự giám sát của cơ quan dân cử đối với hoạt động của Tòa án, nhằm đảm bảo tính khách quan, công tâm và nghiêm minh của pháp luật. Đồng thời, việc ứng dụng công nghệ thông tin, xây dựng tòa án điện tử cũng được đề cập như một giải pháp quan trọng để nâng cao hiệu quả hoạt động xét xử.
