Tổng quan nghiên cứu

Thu ngân sách nhà nước đóng vai trò thiết yếu trong việc tạo nguồn vốn cho các hoạt động kinh tế - xã hội, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô và phát triển đất nước. Trong đó, thuế thu nhập cá nhân (TNCN) là một sắc thuế trực thu quan trọng, góp phần thực hiện công bằng xã hội và tạo nguồn thu lớn cho ngân sách. Tại Thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định, công tác kiểm soát thu thuế TNCN được thực hiện trong bối cảnh thị trường bất động sản phát triển sôi động, thu nhập cá nhân đa dạng và phức tạp. Giai đoạn 2020-2022, tổng thu ngân sách trên địa bàn đạt 11.869,3 tỷ đồng, vượt 137% kế hoạch giao, trong đó thuế TNCN tăng trưởng mạnh, năm 2022 đạt 197,317 triệu đồng, tăng 228,4% so với năm 2021.

Tuy nhiên, tỷ trọng thuế TNCN so với tổng thu ngân sách còn thấp, tình trạng trốn thuế, gian lận thuế vẫn phổ biến với nhiều hình thức tinh vi, gây thất thoát nguồn thu. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác kiểm soát thu thuế TNCN tại Chi cục Thuế Thành phố Quy Nhơn trong giai đoạn 2020-2022, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường hiệu quả kiểm soát, đảm bảo thu đúng, thu đủ, kịp thời vào ngân sách nhà nước. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các cá nhân có thu nhập chịu thuế trên địa bàn Thành phố Quy Nhơn, với dữ liệu thu thập trong 3 năm từ 2020 đến 2022. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý thuế, góp phần phát triển kinh tế địa phương và đảm bảo công bằng xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý thuế và kiểm soát thuế, trong đó:

  • Lý thuyết kiểm soát: Theo Anthony và Govindarajan (2004), kiểm soát là quá trình các nhà quản lý tác động đến các thành viên trong tổ chức để thực hiện mục tiêu. Merchant (1985) nhấn mạnh kiểm soát là chức năng quản lý ảnh hưởng đến hành vi con người nhằm đảm bảo hiệu quả tổ chức.

  • Lý thuyết quản lý thuế: Kiểm soát thuế là chức năng quản lý của Nhà nước nhằm giám sát việc tuân thủ pháp luật thuế, đảm bảo thu đúng, thu đủ, kịp thời vào ngân sách. Kiểm soát thuế TNCN bao gồm các khâu đăng ký, kê khai, nộp thuế, hoàn thuế, quyết toán và xử lý nợ thuế.

Các khái niệm chính bao gồm: thuế thu nhập cá nhân, kiểm soát thuế, đăng ký thuế, kê khai thuế, nộp thuế, hoàn thuế, quyết toán thuế, nợ thuế, và tuyên truyền hỗ trợ người nộp thuế.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng và định tính kết hợp:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ Chi cục Thuế Thành phố Quy Nhơn, bao gồm số liệu thu ngân sách, thuế TNCN, hồ sơ đăng ký thuế, báo cáo thanh tra, kiểm tra thuế giai đoạn 2020-2022. Ngoài ra, tác giả tiến hành khảo sát, phỏng vấn cán bộ thuế và người nộp thuế để thu thập thông tin thực tiễn.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả, so sánh số liệu qua các năm, đánh giá hiệu quả công tác kiểm soát thuế. Phân tích định tính nhằm làm rõ nguyên nhân tồn tại, hạn chế trong công tác kiểm soát và đề xuất giải pháp.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu toàn bộ các cá nhân và tổ chức nộp thuế trên địa bàn được quản lý bởi Chi cục Thuế Thành phố Quy Nhơn trong 3 năm nghiên cứu. Phỏng vấn chọn mẫu theo phương pháp phi xác suất, tập trung vào cán bộ thuế và đại diện người nộp thuế có kinh nghiệm.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu từ tháng 1/2023 đến tháng 6/2023, hoàn thiện đề án trong năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thuế TNCN vượt kế hoạch: Thuế TNCN năm 2022 đạt 197,317 triệu đồng, tăng 228,4% so với năm 2021 (tăng 110,906 triệu đồng), vượt dự toán giao. Thuế thu nhập từ chuyển nhượng bất động sản đóng góp khoảng 90 tỷ đồng, tăng đáng kể nhờ công tác kiểm soát giá chuyển nhượng.

  2. Tỷ trọng thuế TNCN so với tổng thu ngân sách còn thấp: Mặc dù thuế TNCN tăng trưởng, nhưng tỷ trọng so với tổng thu ngân sách nhà nước tại Quy Nhơn vẫn thấp, cho thấy tiềm năng khai thác nguồn thu chưa được tận dụng hết.

  3. Tồn tại trong công tác kiểm soát đăng ký thuế: Việc cấp mã số thuế (MST) cá nhân tăng qua các năm (8,865 lượt năm 2020), tuy nhiên tình trạng cấp trùng MST do người nộp thuế không biết hoặc không nhớ MST cũ gây khó khăn trong quản lý và quyết toán thuế.

  4. Kiểm soát kê khai, nộp thuế còn hạn chế: Phần lớn thuế TNCN được khấu trừ tại nguồn, tuy nhiên vẫn còn nhiều cá nhân tự khai thuế với thu nhập từ nhiều nguồn, dẫn đến khó khăn trong kiểm soát. Một số cá nhân bị khấu trừ 10% thuế trên tổng thu nhập dù chưa đến mức chịu thuế, gây áp lực cho người nộp thuế và cơ quan thuế.

  5. Tình trạng trốn thuế và gian lận thuế phổ biến: Đặc biệt trong lĩnh vực chuyển nhượng bất động sản, các bên kê khai giá chuyển nhượng không trung thực để giảm số thuế phải nộp. Cơ quan thuế đã xây dựng bảng giá tham chiếu và tăng cường thanh tra, kiểm tra để ngăn chặn hành vi này.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác kiểm soát thuế TNCN tại Chi cục Thuế Thành phố Quy Nhơn đã có những bước tiến tích cực, góp phần tăng thu ngân sách và nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế của người nộp thuế. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý MST và khai thuế điện tử đã hỗ trợ hiệu quả công tác kiểm soát.

Tuy nhiên, các tồn tại như cấp trùng MST, khó khăn trong kiểm soát thuế tự khai, và tình trạng trốn thuế vẫn là thách thức lớn. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác, tình trạng này tương đồng, phản ánh đặc điểm chung của công tác quản lý thuế cá nhân tại các thành phố đang phát triển.

Việc xây dựng bảng giá tham chiếu và tăng cường tuyên truyền pháp luật thuế đã giúp nâng cao nhận thức người dân và doanh nghiệp, đồng thời tạo cơ sở pháp lý để xử lý vi phạm. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thuế TNCN theo năm, bảng so sánh số lượng MST cấp mới và trùng lặp, cũng như biểu đồ phân bổ nguồn thu thuế theo từng loại thu nhập.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế: Triển khai đồng bộ hệ thống quản lý thuế tập trung, nâng cao khả năng tra cứu, đối chiếu MST cá nhân và người phụ thuộc nhằm giảm tình trạng cấp trùng MST. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế, Tổng cục Thuế. Thời gian: 12 tháng.

  2. Nâng cao hiệu quả kiểm soát kê khai, nộp thuế tự khai: Tăng cường thanh tra, kiểm tra các cá nhân tự khai thuế, đặc biệt là người hành nghề tự do và có thu nhập từ nhiều nguồn. Áp dụng biện pháp xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm. Chủ thể: Chi cục Thuế. Thời gian: liên tục hàng năm.

  3. Hoàn thiện chính sách thuế và quy trình kiểm soát: Rà soát, sửa đổi các quy định về khấu trừ thuế 10% đối với thu nhập từng lần để tránh gây áp lực không cần thiết cho người nộp thuế. Chủ thể: Bộ Tài chính, Tổng cục Thuế. Thời gian: 18 tháng.

  4. Tăng cường công tác tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế: Đẩy mạnh truyền thông về chính sách thuế, trách nhiệm kê khai trung thực, đặc biệt trong lĩnh vực chuyển nhượng bất động sản. Sử dụng đa dạng kênh như website, mạng xã hội, phát thanh, thư ngỏ tại các cơ quan liên quan. Chủ thể: Chi cục Thuế, UBND Thành phố Quy Nhơn. Thời gian: liên tục.

  5. Phối hợp chặt chẽ với các cơ quan liên quan: Tăng cường phối hợp với cơ quan công chứng, đăng ký đất đai, tổ chức hành nghề công chứng để kiểm soát giá chuyển nhượng bất động sản, ngăn chặn gian lận thuế. Chủ thể: Chi cục Thuế, Sở Tài nguyên Môi trường, Hội công chứng viên. Thời gian: 12 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức ngành thuế: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về công tác kiểm soát thuế TNCN, áp dụng các giải pháp quản lý hiệu quả, từ đó cải thiện công tác thu ngân sách.

  2. Nhà quản lý tài chính, ngân sách địa phương: Tham khảo để xây dựng chính sách thuế phù hợp, tăng cường quản lý thuế, đảm bảo nguồn thu ổn định cho phát triển kinh tế - xã hội.

  3. Doanh nghiệp và cá nhân có thu nhập chịu thuế: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ trong việc kê khai, nộp thuế, từ đó thực hiện đúng quy định, tránh rủi ro pháp lý.

  4. Các nhà nghiên cứu, học viên ngành kế toán, tài chính: Tài liệu tham khảo bổ ích về lý luận và thực tiễn kiểm soát thuế TNCN, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu trong lĩnh vực thuế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát thuế thu nhập cá nhân là gì?
    Kiểm soát thuế TNCN là quá trình giám sát, đánh giá việc tuân thủ pháp luật thuế của người nộp thuế nhằm đảm bảo thu đúng, thu đủ, kịp thời vào ngân sách nhà nước. Ví dụ, kiểm tra hồ sơ đăng ký thuế, kê khai, nộp thuế và xử lý vi phạm.

  2. Tại sao lại xảy ra tình trạng cấp trùng mã số thuế cá nhân?
    Nguyên nhân chính là người nộp thuế không biết hoặc quên MST cũ, đăng ký mới khi làm việc tại đơn vị khác hoặc do thay đổi thông tin cá nhân. Hệ thống quản lý chưa đồng bộ hoàn toàn để phát hiện và xử lý kịp thời.

  3. Phương pháp khấu trừ thuế tại nguồn có ưu điểm gì?
    Khấu trừ thuế tại nguồn giúp cơ quan thuế thu thuế ngay khi phát sinh thu nhập, giảm thiểu rủi ro trốn thuế, đồng thời tạo thuận lợi cho người nộp thuế không phải tự khai nộp thuế nhiều lần.

  4. Làm thế nào để ngăn chặn gian lận thuế trong chuyển nhượng bất động sản?
    Cơ quan thuế xây dựng bảng giá tham chiếu dựa trên dữ liệu thị trường, phối hợp với công chứng viên kiểm tra giá kê khai, tăng cường thanh tra, xử lý nghiêm các trường hợp kê khai sai giá để trốn thuế.

  5. Người nộp thuế có thể được giảm hoặc miễn thuế trong trường hợp nào?
    Theo quy định, người nộp thuế gặp khó khăn do thiên tai, tai nạn, bệnh hiểm nghèo có thể được xét giảm thuế tương ứng với mức thiệt hại nhưng không vượt quá số thuế phải nộp. Ví dụ, hộ gia đình bị thiệt hại do bão lũ có thể được giảm thuế.

Kết luận

  • Thuế thu nhập cá nhân là nguồn thu quan trọng, góp phần đảm bảo công bằng xã hội và phát triển kinh tế địa phương.
  • Công tác kiểm soát thuế TNCN tại Chi cục Thuế Thành phố Quy Nhơn đã đạt nhiều kết quả tích cực, đặc biệt trong giai đoạn 2020-2022 với mức tăng thu vượt kế hoạch.
  • Tồn tại như cấp trùng mã số thuế, khó khăn trong kiểm soát thuế tự khai và tình trạng trốn thuế cần được khắc phục kịp thời.
  • Đề xuất các giải pháp tăng cường ứng dụng công nghệ, hoàn thiện chính sách, nâng cao tuyên truyền và phối hợp liên ngành nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát thuế.
  • Tiếp tục nghiên cứu, cập nhật dữ liệu và giám sát thực hiện các giải pháp trong 1-2 năm tới để đảm bảo công tác quản lý thuế ngày càng hiệu quả hơn.

Quý độc giả và các cơ quan quản lý được khuyến khích áp dụng các kết quả nghiên cứu và đề xuất trong luận văn nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát thuế thu nhập cá nhân, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.