Nghiên Cứu Tác Động Của Tỷ Giá Hối Đoái Đến Cán Cân Thương Mại Việt Nam

• Tác giả: Đào Đắt Phong
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Thị Liên Hoa
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế Thành Phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài Chính – Ngân Hàng
• Đề tài: Tác Động Của Tỷ Giá Hối Đoái Đến Cán Cân Thương Mại Việt Nam
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ Kinh Tế
• Năm xuất bản: 2013
• Địa điểm: TP. Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
• DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
• DANH MỤC CÁC ĐỒ THỊ
• PHỤ LỤC
• Phụ lục 1. Tổng quan lý thuyết
• Phụ lục 2. Cán cân thương mại và tỷ giá Việt Nam
• Phụ lục 3. Cán cân thương mại Việt Nam
• Phụ lục 4. Chỉ số tỷ giá thực song phương của Việt Nam và các đối tác
• Phụ lục 5. Chỉ số tăng trưởng GDP
• Phụ lục 6. Kết quả phân tích thực nghiệm
• Phụ lục 7. Giá trị tra bảng của t
• Phụ lục 8. Cơ chế tỷ giá các nước theo phân loại của IMF
• Phụ lục 9. Tỷ giá thực đa phương
• Phụ lục 10. Hệ số tương quan của VND với các đồng tiền
• Phụ lục 11. Cơ cấu mặt hàng xuất nhập khẩu
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.3. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.4. Bố cục luận văn
• 2. CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM
• 2.1. Những nghiên cứu thực nghiệm về tác động của tỷ giá hối đoái thực đến cán cân thương mại
• 2.2. Tác động của tỷ giá hối đoái thực đến các cán cân thương mại giữa Thái Lan, Malaysia và Indonesia với Mỹ và Nhật
• 2.3. Tác động của tỷ giá hối đoái thực đến các cán cân thương mại giữa Thụy Điển và các đối tác thương mại
• 2.4. Kết luận chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU
• 3.1. Mô hình nghiên cứu
• 3.2. Ý nghĩa các biến trong mô hình
• 3.3. Các bước thực hiện mô phỏng
• 3.4. Kết luận chương 3
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ PHÂN TÍCH THỰC NGHIỆM
• 4.1. Kết quả thực nghiệm
• 4.2. Đánh giá kết quả
• 4.2.1. Phân tích cân bằng dài hạn
• 4.2.1.1. Biến tỷ giá song phương
• 4.2.1.2. Biến chỉ số tốc độ tăng trưởng GDP
• 4.2.2. Phân tích trạng thái ngắn hạn
• 4.3. Kết luận chương 4
• 5. CHƯƠNG 5: GỢI Ý CHÍNH SÁCH
• 5.1. Xác lập tỷ giá dựa trên rổ tiền tệ
• 5.2. Xem xét tương quan tỷ giá thực đa phương với các đối thủ cạnh tranh
• 5.3. Đánh giá tác động của việc giảm giá VND
• 5.4. Phát triển các ngành công nghiệp phụ trợ
• 5.5. Giải pháp về cơ cấu thị trường để tránh những cú sốc từ bên ngoài
• 5.6. Kết luận chương 5
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Tác Động Tỷ Giá Hối Đoái Lên Cán Cân Thương Mại

Nghiên cứu về tác động của tỷ giá hối đoái lên cán cân thương mại là một lĩnh vực được nhiều học giả quan tâm. Các nghiên cứu ban đầu, như của Bickerdike-Robinson-Metzler, và điều kiện Marshall-Lerner, cho thấy việc giảm giá đồng nội tệ có thể có tác động tích cực đến cán cân thương mại nếu tổng hệ số co giãn giá của xuất khẩu và nhập khẩu lớn hơn một. Tuy nhiên, hiệu ứng này không phải là tức thời, mà thường tuân theo hiệu ứng đường cong J, tức là cán cân thương mại có thể bị thâm hụt trong ngắn hạn trước khi cải thiện trong dài hạn. Việc giảm giá đồng nội tệ có thể tác động đến cán cân thương mại thông qua cả hiệu ứng giá và hiệu ứng khối lượng. Trong ngắn hạn, hiệu ứng giá chiếm ưu thế, dẫn đến thâm hụt, trong khi trong dài hạn, hiệu ứng khối lượng chiếm ưu thế và cải thiện cán cân thương mại. Các phương pháp nghiên cứu cũng đã phát triển, từ kỹ thuật Johansen và kiểm định nhân quả Engle-Granger đến mô hình kiểm định biên ARDL.

1.1. Ý nghĩa của Tỷ Giá Hối Đoái Thực đối với Cán Cân

Tỷ giá hối đoái thực, một salient entity, phản ánh sức mua tương đối của một quốc gia so với các quốc gia khác. Sự biến động của tỷ giá hối đoái thực có thể ảnh hưởng đến tính cạnh tranh của hàng hóa và dịch vụ của một quốc gia trên thị trường quốc tế. Một đồng nội tệ yếu hơn có thể làm cho hàng xuất khẩu của quốc gia đó rẻ hơn và hàng nhập khẩu đắt hơn, và ngược lại. Tuy nhiên, mức độ ảnh hưởng của tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác, chẳng hạn như độ co giãn của cầu đối với xuất khẩu và nhập khẩu.

1.2. Điều Kiện Marshall Lerner và Cán Cân Thương Mại

Điều kiện Marshall-Lerner là một điều kiện quan trọng để đánh giá tác động của việc phá giá tiền tệ đến cán cân thương mại. Theo điều kiện này, việc phá giá tiền tệ chỉ có thể cải thiện cán cân thương mại nếu tổng độ co giãn của cầu đối với xuất khẩu và nhập khẩu lớn hơn một. Nếu điều kiện này không được đáp ứng, việc phá giá tiền tệ có thể dẫn đến sự suy giảm của cán cân thương mại. Nghiên cứu sử dụng mô hình kiểm định biên ARDL để đánh giá tác động ngắn hạn và dài hạn của việc giảm giá thực đồng krona.

II. Thách Thức Cán Cân Thương Mại Việt Nam Biến Động Tỷ Giá

Trong nhiều năm qua, Việt Nam thường xuyên đối mặt với tình trạng nhập khẩu vượt trội so với xuất khẩu, dẫn đến thâm hụt cán cân thương mại. Nhiều giải pháp đã được đề xuất để cải thiện tình hình, trong đó có việc giảm giá đồng nội tệ VND. Tuy nhiên, việc giảm giá VND có thực sự mang lại hiệu quả và cải thiện cán cân thương mại trong tương lai hay không vẫn là một câu hỏi lớn. Vì vậy, việc nghiên cứu tác động của tỷ giá hối đoái thực đến cán cân thương mại Việt Nam là rất quan trọng để đưa ra những giải pháp phù hợp. Mục tiêu của nghiên cứu này là đánh giá tác động của tỷ giá hối đoái thực đến cán cân thương mại song phương của Việt Nam với các đối tác thương mại lớn, chiếm trên 50% tổng giá trị thương mại của Việt Nam với thế giới.

2.1. Tình Trạng Thâm Hụt Cán Cân Thương Mại Hiện Tại

Tình trạng thâm hụt cán cân thương mại kéo dài gây ra nhiều hệ lụy cho nền kinh tế Việt Nam, bao gồm áp lực lên dự trữ ngoại hối, gia tăng nợ nước ngoài và giảm khả năng cạnh tranh của hàng hóa trong nước. Giải quyết tình trạng này đòi hỏi một cách tiếp cận toàn diện, bao gồm cả việc điều chỉnh tỷ giá hối đoái, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và đa dạng hóa thị trường xuất khẩu.

2.2. Giảm Giá VND Con Dao Hai Lưỡi

Việc giảm giá VND có thể giúp tăng cường khả năng cạnh tranh của hàng xuất khẩu, nhưng đồng thời cũng làm tăng chi phí nhập khẩu, đặc biệt là đối với các mặt hàng thiết yếu và nguyên vật liệu đầu vào. Nếu không được quản lý cẩn thận, việc giảm giá VND có thể dẫn đến lạm phát và làm giảm sức mua của người tiêu dùng. Vì vậy, cần phải cân nhắc kỹ lưỡng các yếu tố kinh tế vĩ mô khác trước khi quyết định điều chỉnh tỷ giá hối đoái.

2.3. Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Khác Đến Cán Cân Thương Mại

Ngoài tỷ giá hối đoái, cán cân thương mại còn chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố khác như tăng trưởng kinh tế của Việt Nam và các đối tác thương mại, chính sách thương mại, năng lực sản xuất và chất lượng hàng hóa. Ví dụ, tăng trưởng GDP của đối tác thương mại lớn sẽ làm tăng nhu cầu nhập khẩu từ VN. Do đó, việc phân tích cán cân thương mại cần xem xét toàn diện các yếu tố này, chứ không chỉ tập trung vào tỷ giá hối đoái.

III. Phương Pháp ARDL Phân Tích Tác Động Tỷ Giá Đến Cán Cân VN

Luận văn sử dụng mô hình kiểm định biên ARDL (Autoregressive Distributed Lag) để phân tích tác động ngắn hạn và dài hạn của tỷ giá hối đoái thực đến cán cân thương mại Việt Nam. ARDL là một phương pháp phù hợp để nghiên cứu mối quan hệ giữa các biến kinh tế vĩ mô, đặc biệt là khi các biến này có thể có bậc tích hợp khác nhau (I(0) hoặc I(1)). Mô hình này cho phép đánh giá đồng thời cả tác động ngắn hạn và dài hạn, cũng như kiểm tra sự tồn tại của quan hệ đồng liên kết giữa các biến. Mô hình bao gồm cán cân thương mại song phương, tỷ giá thực song phương, tốc độ tăng trưởng GDP của Việt Nam và các đối tác thương mại, và các biến giả để đánh giá tác động của khủng hoảng kinh tế.

3.1. Ưu Điểm Của Mô Hình ARDL Trong Phân Tích Kinh Tế

Mô hình ARDL có nhiều ưu điểm so với các phương pháp truyền thống khác. Nó không yêu cầu tất cả các biến phải dừng ở cùng một bậc tích hợp, cho phép ước lượng đồng thời cả tác động ngắn hạn và dài hạn, và có thể áp dụng cho cả mẫu nhỏ và mẫu lớn. Nghiên cứu sử dụng mô hình vector hiệu chỉnh sai số (VECM- vector error correction model).

3.2. Các Biến Số Sử Dụng Trong Mô Hình Nghiên Cứu ARDL

Các biến số được sử dụng trong mô hình bao gồm cán cân thương mại song phương giữa Việt Nam và các đối tác thương mại (Trung Quốc, Nhật Bản, Hoa Kỳ, Hàn Quốc và Singapore), tỷ giá hối đoái thực song phương (VND so với đồng tiền của các đối tác), tốc độ tăng trưởng GDP của Việt Nam và các đối tác, và các biến giả để kiểm soát tác động của các cuộc khủng hoảng kinh tế.

3.3. Dữ Liệu Và Nguồn Gốc Dữ Liệu Sử Dụng Trong Nghiên Cứu

Dữ liệu được sử dụng trong luận văn được thu thập từ các nguồn uy tín như Tổng cục Thống kê Việt Nam, International Financial Statistics (IFS) và Direction of Trade Statistics (DOTS) của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF). Dữ liệu được thu thập hàng năm từ năm 1992 đến 2012. Điều này đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy của các kết quả phân tích.

IV. Kết Quả Phân Tích Tác Động Tỷ Giá Đến Cán Cân Thương Mại VN

Kết quả phân tích thực nghiệm cho thấy tác động của tỷ giá hối đoái thực đến cán cân thương mại song phương có sự khác biệt giữa Việt Nam và các đối tác thương mại khác nhau. Một số kết quả đáng chú ý là phát hiện ra tác động của tỷ giá hối đoái thực đến cán cân thương mại song phương trong trường hợp giữa Việt Nam và Mỹ. Ngoài ra, nghiên cứu cũng xem xét sự tồn tại của hiệu ứng đường cong J và thời gian điều chỉnh của cán cân thương mại sau khi VND mất giá. Phân tích trạng thái ngắn hạn cho thấy tỷ giá thực song phương có tác động có ý nghĩa cải thiện cán cân thương mại trong trường hợp của Na Uy (hệ số của biến logREX dương) và không có ý nghĩa đối với trường hợp của Đức, Ý, Thụy Sỹ, Anh và Mỹ.

4.1. Phân Tích Cân Bằng Dài Hạn Tỷ Giá và Tăng Trưởng GDP

Phân tích cân bằng dài hạn cho thấy mối quan hệ giữa tỷ giá hối đoái thực, tăng trưởng GDP của Việt Nam và các đối tác thương mại có ảnh hưởng đến cán cân thương mại. Tăng trưởng GDP của Việt Nam có thể làm tăng nhập khẩu, trong khi tăng trưởng GDP của các đối tác có thể làm tăng xuất khẩu. Điều này có thể tác động đến cán cân thương mại.

4.2. Hiệu Ứng Đường Cong J Thực Tế Tại Thị Trường Việt Nam

Nghiên cứu xem xét liệu hiệu ứng đường cong J có tồn tại trong quan hệ thương mại giữa Việt Nam và các đối tác hay không. Kết quả cho thấy hiệu ứng này có thể tồn tại trong một số trường hợp, nhưng không phải lúc nào cũng rõ ràng và có thể bị ảnh hưởng bởi các yếu tố khác.

4.3. Thời Gian Điều Chỉnh Cán Cân Thương Mại Sau Biến Động Tỷ Giá

Thời gian điều chỉnh của cán cân thương mại sau khi VND mất giá là một yếu tố quan trọng cần xem xét. Kết quả cho thấy thời gian này có thể khác nhau tùy thuộc vào đối tác thương mại và các yếu tố kinh tế vĩ mô khác.

V. Gợi Ý Chính Sách Tỷ Giá Linh Hoạt Phát Triển Công Nghiệp Hỗ Trợ

Dựa trên kết quả nghiên cứu, luận văn đưa ra một số gợi ý chính sách nhằm cải thiện cán cân thương mại Việt Nam. Các gợi ý này bao gồm: xác lập tỷ giá dựa trên rổ tiền tệ, xem xét tương quan tỷ giá thực đa phương với các đối thủ cạnh tranh, đánh giá tác động của việc giảm giá VND, phát triển các ngành công nghiệp phụ trợ và các giải pháp về cơ cấu thị trường để tránh những cú sốc từ bên ngoài. Việc giảm giá đồng nội tệ VND có thực sự cải thiện được tình trạng thâm hụt đối với cán cân thương mại Việt Nam trong tương lai hay không là vấn đề lớn chưa có được giải pháp hợp lý và duy nhất.

5.1. Xác Lập Tỷ Giá Dựa Trên Rổ Tiền Tệ Để Ổn Định Kinh Tế

Việc xác lập tỷ giá dựa trên rổ tiền tệ có thể giúp giảm thiểu sự biến động của tỷ giá và tạo sự ổn định cho nền kinh tế. Rổ tiền tệ nên bao gồm các đồng tiền của các đối tác thương mại lớn của Việt Nam, cũng như các đồng tiền mạnh khác.

5.2. Phát Triển Công Nghiệp Hỗ Trợ Để Giảm Nhập Khẩu

Phát triển các ngành công nghiệp hỗ trợ có thể giúp giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu và tăng cường khả năng cạnh tranh của hàng hóa trong nước. Điều này có thể giúp cải thiện cán cân thương mại trong dài hạn.

5.3. Giải Pháp Về Cơ Cấu Thị Trường Để Tránh Cú Sốc

Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu và nhập khẩu có thể giúp giảm thiểu tác động của các cú sốc kinh tế từ bên ngoài. Việt Nam cần tìm kiếm các thị trường mới và giảm sự phụ thuộc vào một số thị trường truyền thống.

VI. Kết Luận Tỷ Giá Chỉ Là Một Phần Giải Pháp Cho Cán Cân

Nghiên cứu này đã cung cấp một cái nhìn sâu sắc hơn về tác động của tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại Việt Nam. Tuy nhiên, cần phải nhấn mạnh rằng tỷ giá chỉ là một phần của giải pháp cho vấn đề thâm hụt cán cân thương mại. Các yếu tố khác, như năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, chất lượng hàng hóa và chính sách thương mại, cũng đóng vai trò quan trọng. Để cải thiện cán cân thương mại một cách bền vững, Việt Nam cần một chiến lược toàn diện và đồng bộ.

6.1. Hạn Chế Của Nghiên Cứu Và Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo

Nghiên cứu này có một số hạn chế, chẳng hạn như phạm vi dữ liệu giới hạn và các giả định đơn giản hóa trong mô hình. Các nghiên cứu tiếp theo có thể xem xét mở rộng phạm vi dữ liệu, sử dụng các mô hình phức tạp hơn và nghiên cứu các yếu tố khác ảnh hưởng đến cán cân thương mại.

6.2. Tóm Tắt Các Phát Hiện Quan Trọng Từ Nghiên Cứu

Các phát hiện quan trọng từ nghiên cứu bao gồm: tác động của tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại có sự khác biệt giữa Việt Nam và các đối tác thương mại khác nhau, hiệu ứng đường cong J có thể tồn tại trong một số trường hợp, và cần một chiến lược toàn diện để cải thiện cán cân thương mại một cách bền vững.

Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 1992-2012, thương mại song phương của Việt Nam với năm đối tác lớn gồm Trung Quốc, Nhật Bản, Mỹ, Hàn Quốc và Singapore chiếm trên 50% tổng giá trị thương mại của Việt Nam với thế giới. Tuy nhiên, cán cân thương mại Việt Nam vẫn trong trạng thái nhập siêu kéo dài, gây áp lực lên nền kinh tế. Việc giảm giá đồng nội tệ (VND) được xem là một trong những chính sách nhằm cải thiện cán cân thương mại, dựa trên điều kiện Marshall-Lerner và hiệu ứng đường cong J. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích tác động của tỷ giá hối đoái thực đến cán cân thương mại song phương giữa Việt Nam và năm đối tác lớn trên, đồng thời đề xuất các giải pháp chính sách nhằm cân bằng cán cân thương mại. Nghiên cứu sử dụng dữ liệu hàng năm từ năm 1992 đến 2012, thu thập từ Tổng cục Thống kê Việt Nam và các nguồn quốc tế như IMF. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp bằng chứng thực nghiệm về mối quan hệ giữa tỷ giá thực và cán cân thương mại, giúp hoạch định chính sách tỷ giá phù hợp, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô và thúc đẩy xuất khẩu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết kinh tế chính: điều kiện Marshall-Lerner và hiệu ứng đường cong J. Điều kiện Marshall-Lerner khẳng định rằng giảm giá đồng nội tệ sẽ cải thiện cán cân thương mại nếu tổng hệ số co giãn giá của xuất khẩu và nhập khẩu lớn hơn 1. Hiệu ứng đường cong J mô tả hiện tượng cán cân thương mại bị thâm hụt trong ngắn hạn sau khi giảm giá nội tệ, nhưng cải thiện trong dài hạn do hiệu ứng khối lượng vượt trội hiệu ứng giá. Ngoài ra, mô hình kiểm định biên ARDL (Autoregressive Distributed Lag) của Pesaran, Shin và Smith (2001) được sử dụng để kiểm định đồng liên kết và phân tích tác động ngắn hạn, dài hạn của tỷ giá thực đến cán cân thương mại. Các khái niệm chính bao gồm: tỷ giá thực song phương (RER), cán cân thương mại song phương (tỷ lệ xuất khẩu trên nhập khẩu), chỉ số tăng trưởng GDP của Việt Nam và đối tác, cùng các biến giả phản ánh tác động của khủng hoảng kinh tế năm 1997 và 2008.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính gồm số liệu thương mại, GDP và tỷ giá từ Tổng cục Thống kê Việt Nam, IMF (International Financial Statistics) và Direction of Trade Statistics, giai đoạn 1992-2012. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ dữ liệu hàng năm trong 21 năm với năm đối tác lớn. Phương pháp chọn mẫu là sử dụng toàn bộ dữ liệu có sẵn để đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy. Phân tích được thực hiện qua bốn bước: (1) mô phỏng cân bằng dài hạn bằng hồi quy OLS; (2) kiểm định đồng liên kết bằng kiểm định nghiệm đơn vị IPS và tối ưu hóa độ trễ theo tiêu chuẩn Akaike và Schwarz; (3) mô phỏng trạng thái ngắn hạn qua mô hình ARDL; (4) kiểm định tính ổn định của các hệ số mô phỏng bằng kiểm định CUSUM và CUSUMQ. Phân tích được thực hiện trên phần mềm Eviews 6.0.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tác động dài hạn của tỷ giá thực đến cán cân thương mại: Biến tỷ giá thực song phương có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê ở mức 1% đối với các cặp Việt Nam - Mỹ, Hàn Quốc, Singapore; mức 5% với Trung Quốc và 10% với Nhật Bản. Cụ thể, giảm 1% giá trị VND so với USD cải thiện cán cân thương mại Việt Nam - Mỹ khoảng 6,9%, so với CNY là 1,97% và so với JPY là 1,17%.

2. Hiệu ứng đường cong J: Hiệu ứng này được xác nhận rõ ràng trong trường hợp Việt Nam - Mỹ, với cán cân thương mại bị thâm hụt trong ngắn hạn và cải thiện trong dài hạn. Ở các cặp còn lại, không có bằng chứng rõ ràng về hiệu ứng này.

3. Tác động của tăng trưởng GDP: Tăng trưởng GDP của đối tác Trung Quốc và Nhật Bản làm cải thiện cán cân thương mại song phương, trong khi tăng trưởng GDP Việt Nam làm tăng nhập khẩu, gây thâm hụt. Ngược lại, với Mỹ và Hàn Quốc, kết quả ngược lại, có thể do sự gia tăng thay thế hàng nhập khẩu trong nước.

4. Ảnh hưởng của khủng hoảng kinh tế: Cuộc khủng hoảng năm 1997 và 2008 ảnh hưởng tiêu cực đến cán cân thương mại Việt Nam với Singapore và Hàn Quốc, nhưng không có tác động đáng kể với Trung Quốc, Nhật Bản và Mỹ.

5. Tác động tổng thể của giảm giá VND: Mặc dù giảm giá VND có tác động tích cực với một số đối tác, nhưng khi tính theo rổ tiền tệ đại diện, giảm giá 10% VND dẫn đến thâm hụt cán cân thương mại tổng của Việt Nam khoảng 5,24%.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy điều kiện Marshall-Lerner được thỏa mãn với các đối tác lớn như Mỹ, Trung Quốc và Nhật Bản, phù hợp với lý thuyết kinh tế. Hiệu ứng đường cong J chỉ rõ ràng với Mỹ, phản ánh sự khác biệt trong cấu trúc thương mại và độ co giãn giá của hàng hóa xuất nhập khẩu. Cơ cấu mặt hàng xuất khẩu chủ yếu là dệt may, giày dép, dầu thô có độ co giãn giá cao, trong khi nhập khẩu chủ yếu là máy móc, thiết bị có độ co giãn thấp, giải thích cho tác động tích cực của giảm giá VND. Ngược lại, với Hàn Quốc và Singapore, hệ số âm và giá trị tuyệt đối lớn cho thấy giảm giá VND làm tăng thâm hụt, có thể do cơ cấu hàng hóa và nhập khẩu phụ thuộc nhiều vào nguyên liệu đầu vào. Việc khủng hoảng kinh tế ảnh hưởng đến một số đối tác cho thấy sự nhạy cảm của cán cân thương mại với các cú sốc bên ngoài. Kết quả cũng nhấn mạnh sự cần thiết của chính sách tỷ giá linh hoạt, đa dạng hóa thị trường và phát triển công nghiệp phụ trợ để giảm phụ thuộc nhập khẩu. Dữ liệu và kết quả có thể được trình bày qua các bảng hồi quy, đồ thị CUSUM và biểu đồ tỷ lệ xuất nhập khẩu theo từng đối tác để minh họa tính ổn định và xu hướng.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Xác lập tỷ giá dựa trên rổ tiền tệ đa dạng: Ngân hàng Nhà nước nên thiết lập tỷ giá VND dựa trên rổ tiền tệ gồm các đồng tiền của chín đối tác thương mại lớn như Trung Quốc, Nhật, Mỹ, Eurozone, Hàn Quốc, Singapore, Thái Lan, Malaysia và Úc. Giải pháp này giúp phản ánh chính xác hơn sức mua và cạnh tranh của VND, giảm phụ thuộc vào USD, hạn chế rủi ro đầu cơ và biến động tỷ giá. Thời gian thực hiện: trung hạn (2-3 năm).

2. Theo dõi tương quan tỷ giá thực đa phương với các đối thủ cạnh tranh: Cần xây dựng hệ thống giám sát chặt chẽ biến động tỷ giá thực của VND và các đồng tiền đối thủ cạnh tranh trực tiếp để điều chỉnh chính sách kịp thời, duy trì lợi thế cạnh tranh về giá xuất khẩu. Chủ thể thực hiện: Ngân hàng Nhà nước phối hợp Bộ Công Thương, thời gian: liên tục.

3. Đánh giá toàn diện tác động của giảm giá VND: Ngoài tác động đến cán cân thương mại, cần nghiên cứu sâu về ảnh hưởng của giảm giá VND đến lạm phát, nợ công, chi phí sản xuất do nhập khẩu nguyên liệu đầu vào. Từ đó xây dựng chính sách tỷ giá đồng bộ, tránh tác động tiêu cực đến nền kinh tế. Thời gian: ngắn hạn (1 năm), chủ thể: các viện nghiên cứu kinh tế, Bộ Tài chính.

4. Phát triển ngành công nghiệp phụ trợ: Tăng tỷ lệ nội địa hóa nguyên liệu và linh kiện, đặc biệt trong các ngành dệt may, da giày, cơ khí chế tạo, linh kiện điện tử để giảm nhập khẩu, nâng cao năng lực cạnh tranh. Cần có chính sách ưu đãi đầu tư, hỗ trợ kỹ thuật và đào tạo nguồn nhân lực. Thời gian: trung và dài hạn (3-5 năm), chủ thể: Bộ Công Thương, Bộ Kế hoạch và Đầu tư.

5. Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu và phát triển thị trường nội địa: Giảm phụ thuộc vào một số thị trường lớn, tận dụng cơ hội từ các hiệp định thương mại tự do, đồng thời phát triển thị trường tiêu thụ trong nước với dân số khoảng 86 triệu người, tăng cường tiêu dùng nội địa để giảm nhập siêu. Chủ thể: Bộ Công Thương, các doanh nghiệp xuất nhập khẩu, thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà hoạch định chính sách kinh tế vĩ mô: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách tỷ giá linh hoạt, cân bằng cán cân thương mại, giảm thiểu rủi ro kinh tế vĩ mô.

2. Các nhà nghiên cứu và học giả kinh tế: Tài liệu tham khảo quan trọng về mô hình ARDL, phân tích tác động tỷ giá thực đến thương mại song phương, đồng thời cung cấp dữ liệu thực nghiệm Việt Nam trong giai đoạn 1992-2012.

3. Doanh nghiệp xuất nhập khẩu và các tổ chức tài chính: Hiểu rõ tác động của biến động tỷ giá đến cán cân thương mại giúp doanh nghiệp hoạch định chiến lược kinh doanh, quản lý rủi ro tỷ giá hiệu quả.

4. Sinh viên và học viên cao học chuyên ngành Tài chính - Ngân hàng, Kinh tế quốc tế: Luận văn là tài liệu học tập, nghiên cứu thực tiễn về mối quan hệ tỷ giá và cán cân thương mại, phương pháp phân tích kinh tế lượng.

Câu hỏi thường gặp

1. Tỷ giá thực song phương là gì và tại sao quan trọng trong nghiên cứu này?
   Tỷ giá thực song phương (RER) là tỷ giá danh nghĩa điều chỉnh theo chênh lệch chỉ số giá tiêu dùng giữa hai quốc gia, phản ánh sức mua tương đối của đồng tiền. Nó quan trọng vì ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng cạnh tranh xuất khẩu và nhập khẩu, từ đó tác động đến cán cân thương mại.

2. Hiệu ứng đường cong J thể hiện như thế nào trong cán cân thương mại?
   Hiệu ứng đường cong J mô tả hiện tượng cán cân thương mại bị thâm hụt trong ngắn hạn sau khi giảm giá nội tệ do hiệu ứng giá chiếm ưu thế, nhưng cải thiện trong dài hạn khi hiệu ứng khối lượng tăng lên. Nghiên cứu xác nhận hiệu ứng này rõ ràng với Việt Nam - Mỹ.

3. Tại sao giảm giá VND không cải thiện cán cân thương mại với tất cả các đối tác?
   Do cơ cấu hàng hóa xuất nhập khẩu khác nhau và độ co giãn giá của hàng hóa. Với một số đối tác như Hàn Quốc và Singapore, nhập khẩu nguyên liệu đầu vào có độ co giãn thấp, giảm giá VND làm tăng chi phí nhập khẩu, dẫn đến thâm hụt cán cân thương mại.

4. Phương pháp kiểm định biên ARDL có ưu điểm gì?
   Phương pháp ARDL cho phép phân tích mối quan hệ dài hạn và ngắn hạn giữa các biến có cấp độ tích hợp khác nhau (I(0) hoặc I(1)), phù hợp với dữ liệu thời gian ngắn và giúp kiểm định đồng liên kết hiệu quả.

5. Giải pháp phát triển công nghiệp phụ trợ có tác động thế nào đến cán cân thương mại?
   Phát triển công nghiệp phụ trợ giúp tăng tỷ lệ nội địa hóa nguyên liệu, giảm nhập khẩu, nâng cao năng lực sản xuất và xuất khẩu, từ đó cải thiện cán cân thương mại và giảm phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu nước ngoài.

Kết luận

• Luận văn xác định tác động tích cực của tỷ giá thực song phương đến cán cân thương mại Việt Nam với Trung Quốc, Nhật Bản và Mỹ, thỏa mãn điều kiện Marshall-Lerner.
• Hiệu ứng đường cong J được xác nhận rõ ràng trong trường hợp Việt Nam - Mỹ, cho thấy tác động ngắn hạn và dài hạn khác biệt của giảm giá VND.
• Tác động của tăng trưởng GDP và các cú sốc kinh tế như khủng hoảng 1997, 2008 có ảnh hưởng khác nhau đến cán cân thương mại với từng đối tác.
• Giảm giá VND không phải là giải pháp duy nhất và có thể gây thâm hụt tổng thể khi xét theo rổ tiền tệ đại diện.
• Các giải pháp chính sách cần đa dạng hóa tỷ giá, phát triển công nghiệp phụ trợ, mở rộng thị trường nội địa và quốc tế để cân bằng cán cân thương mại bền vững.

Next steps: Tiếp tục nghiên cứu tác động của chính sách tỷ giá đến các biến vĩ mô khác như lạm phát, nợ công; xây dựng mô hình dự báo và đề xuất chính sách linh hoạt hơn.

Call to action: Các nhà hoạch định chính sách và doanh nghiệp cần phối hợp chặt chẽ để áp dụng các giải pháp đồng bộ, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu.