Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hệ thống ngân hàng Việt Nam ngày càng phát triển và hội nhập sâu rộng, việc quản lý thanh khoản trở thành một trong những yếu tố sống còn đối với các ngân hàng thương mại cổ phần (NHTM CP). Giai đoạn 2008 – 2018 chứng kiến nhiều biến động kinh tế vĩ mô, trong đó tỷ lệ tài sản có tính thanh khoản và tỷ suất sinh lợi của các ngân hàng có sự biến động rõ nét. Theo báo cáo tài chính của 27 NHTM CP Việt Nam, tỷ lệ tài sản có tính thanh khoản trên tổng tài sản dao động từ dưới 10% đến trên 60%, trong khi tỷ suất sinh lợi trên tổng tài sản (ROA) trung bình nằm trong khoảng 0,6% đến 1,4%. Vấn đề nghiên cứu tập trung vào tác động của việc nắm giữ các tài sản có tính thanh khoản đến tỷ suất sinh lợi tại các ngân hàng này, nhằm tìm ra sự cân bằng tối ưu giữa thanh khoản và lợi nhuận.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu là đo lường mức độ ảnh hưởng của tỷ lệ tài sản thanh khoản đến tỷ suất sinh lợi, đồng thời đề xuất các chính sách nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thanh khoản và tăng trưởng lợi nhuận cho các NHTM CP Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 27 ngân hàng thương mại cổ phần có dữ liệu đầy đủ trong giai đoạn 2008 – 2018, phản ánh bối cảnh kinh tế và tài chính đa dạng của Việt Nam trong hơn một thập kỷ. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý ngân hàng và hoạch định chính sách trong việc cân đối giữa thanh khoản và sinh lợi, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và ổn định hệ thống ngân hàng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lý thanh khoản ngân hàng và lý thuyết về tỷ suất sinh lợi trong lĩnh vực tài chính ngân hàng. Thanh khoản ngân hàng được định nghĩa là khả năng đáp ứng các nghĩa vụ tài chính đến hạn mà không gây thiệt hại lớn (Basel, 2008). Tài sản có tính thanh khoản cao là những tài sản có thể chuyển đổi thành tiền mặt nhanh chóng với chi phí thấp, bao gồm tiền mặt, tiền gửi tại Ngân hàng Nhà nước, chứng khoán chính phủ và các công cụ thị trường tiền tệ.

Tỷ suất sinh lợi được đo lường qua các chỉ tiêu như ROA (tỷ suất sinh lợi trên tổng tài sản) và ROE (tỷ suất sinh lợi trên vốn chủ sở hữu). ROA phản ánh hiệu quả sử dụng tài sản để tạo ra lợi nhuận, trong khi ROE đo lường khả năng sinh lợi trên vốn của cổ đông. Mối quan hệ giữa tài sản thanh khoản và tỷ suất sinh lợi được xem xét qua mô hình phi tuyến tính, trong đó việc nắm giữ tài sản thanh khoản có thể làm giảm lợi nhuận do chi phí cơ hội, nhưng cũng giúp giảm rủi ro thanh khoản.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Tài sản có tính thanh khoản (Liquid Assets): tài sản dễ dàng chuyển đổi thành tiền mặt.
  • Tỷ suất sinh lợi (Profitability Ratios): ROA và ROE.
  • Rủi ro thanh khoản (Liquidity Risk): nguy cơ không đáp ứng được nghĩa vụ tài chính khi đến hạn.
  • Chi phí cơ hội (Opportunity Cost): lợi nhuận bị mất do nắm giữ tài sản thanh khoản thay vì tài sản sinh lời cao hơn.
  • Mô hình hồi quy GMM (Generalized Method of Moments): phương pháp phân tích dữ liệu bảng để kiểm định các giả thuyết nghiên cứu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với mô hình hồi quy dữ liệu bảng GMM nhằm phân tích tác động của tỷ lệ tài sản có tính thanh khoản đến tỷ suất sinh lợi tại 27 NHTM CP Việt Nam trong giai đoạn 2008 – 2018. Cỡ mẫu gồm 27 ngân hàng được chọn lọc dựa trên điều kiện dữ liệu đầy đủ và phù hợp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo tài chính có kiểm toán của các ngân hàng và các số liệu kinh tế vĩ mô từ Tổng cục Thống kê Việt Nam.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Xử lý dữ liệu bằng phần mềm Eviews để kiểm định mô hình GMM.
  • Sử dụng các biến phụ thuộc là ROA và ROE, biến độc lập chính là tỷ lệ tài sản có tính thanh khoản trên tổng tài sản (LA).
  • Các biến kiểm soát gồm tỷ lệ thu nhập từ hoạt động kinh doanh và dịch vụ trên tổng thu nhập (MKT_INCOME), tỷ lệ chứng khoán phái sinh trên tổng nợ (REPOS), tỷ lệ tổng tài sản trên vốn chủ sở hữu (LEV), tỷ lệ vốn cấp 1 (TIER1), tốc độ tăng trưởng GDP (GDP), tỷ lệ lạm phát (CPI) và tỷ lệ thất nghiệp (UNE).
  • Timeline nghiên cứu kéo dài 11 năm, cho phép đánh giá xu hướng và tác động trong các điều kiện kinh tế khác nhau.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mối quan hệ ngược chiều giữa tỷ lệ tài sản thanh khoản và tỷ suất sinh lợi: Kết quả mô hình GMM cho thấy tỷ lệ tài sản có tính thanh khoản trên tổng tài sản có tác động tiêu cực đến ROA và ROE. Cụ thể, khi tỷ lệ tài sản thanh khoản tăng 1%, tỷ suất sinh lợi giảm khoảng 0,05% đến 0,08%, phản ánh chi phí cơ hội của việc nắm giữ tài sản không sinh lời cao.

  2. Mối quan hệ phi tuyến tính: Bình phương tỷ lệ tài sản thanh khoản có tác động tích cực đến tỷ suất sinh lợi, cho thấy tồn tại điểm giới hạn mà tại đó việc giảm tỷ lệ tài sản thanh khoản không còn làm tăng lợi nhuận, phù hợp với mô hình phi tuyến tính được đề xuất.

  3. Tác động tích cực của thu nhập từ hoạt động kinh doanh và dịch vụ: Tỷ lệ thu nhập từ hoạt động kinh doanh và dịch vụ trên tổng thu nhập có ảnh hưởng tích cực và có ý nghĩa thống kê đến tỷ suất sinh lợi, với mức tăng khoảng 0,1% ROA khi tỷ lệ này tăng 1%. Điều này cho thấy đa dạng hóa nguồn thu giúp ngân hàng giảm phụ thuộc vào thu nhập lãi và tăng lợi nhuận.

  4. Ảnh hưởng của các yếu tố vĩ mô: Tốc độ tăng trưởng GDP và tỷ lệ lạm phát có tác động tích cực đến tỷ suất sinh lợi, trong khi tỷ lệ thất nghiệp có tác động ngược chiều. Cụ thể, GDP tăng 1% làm tăng ROA khoảng 0,03%, còn tỷ lệ thất nghiệp tăng 1% làm giảm ROA khoảng 0,04%.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân mối quan hệ ngược chiều giữa tài sản thanh khoản và tỷ suất sinh lợi là do tài sản thanh khoản thường có lợi suất thấp, làm giảm hiệu quả sử dụng vốn của ngân hàng. Tuy nhiên, việc duy trì một mức độ thanh khoản nhất định là cần thiết để đảm bảo khả năng thanh toán và giảm rủi ro thanh khoản, đặc biệt trong các giai đoạn kinh tế biến động. Mối quan hệ phi tuyến tính phản ánh sự cân bằng giữa lợi ích và chi phí của việc nắm giữ tài sản thanh khoản.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả tương đồng với nghiên cứu tại các ngân hàng châu Âu và Iran, trong khi khác biệt với một số nghiên cứu tại Ghana và Ukraine, cho thấy sự khác biệt về môi trường kinh tế và quản lý ngân hàng. Tác động tích cực của thu nhập ngoài lãi khẳng định vai trò quan trọng của đa dạng hóa nguồn thu trong bối cảnh cạnh tranh và biến động kinh tế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng tỷ lệ tài sản thanh khoản và ROA qua các năm, cũng như bảng kết quả hồi quy GMM minh họa các hệ số và mức ý nghĩa thống kê của các biến.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cân nhắc tỷ lệ nắm giữ tài sản thanh khoản hợp lý: Các ngân hàng cần xác định mức tỷ lệ tài sản thanh khoản tối ưu, tránh nắm giữ quá nhiều tài sản không sinh lời, nhằm tối đa hóa tỷ suất sinh lợi trong vòng 1-2 năm tới. Ban lãnh đạo ngân hàng và bộ phận quản lý rủi ro chịu trách nhiệm thực hiện.

  2. Tăng cường phát triển các hoạt động kinh doanh và dịch vụ ngoài lãi: Đẩy mạnh các dịch vụ tài chính, ngân hàng điện tử, tư vấn đầu tư để tăng tỷ trọng thu nhập ngoài lãi, góp phần nâng cao lợi nhuận bền vững trong 3 năm tiếp theo. Phòng kinh doanh và marketing cần phối hợp triển khai.

  3. Linh hoạt điều chỉnh chính sách tài sản thanh khoản theo biến động kinh tế vĩ mô: Theo dõi sát sao các chỉ số GDP, lạm phát và thất nghiệp để điều chỉnh tỷ lệ tài sản thanh khoản phù hợp, giảm thiểu rủi ro và tận dụng cơ hội tăng trưởng lợi nhuận. Ban điều hành và phòng phân tích kinh tế chịu trách nhiệm.

  4. Tăng cường quản lý vốn và đòn bẩy tài chính: Kiểm soát tỷ lệ tổng tài sản trên vốn chủ sở hữu và vốn cấp 1 để đảm bảo an toàn vốn đồng thời không làm giảm hiệu quả sinh lợi. Cần có kế hoạch dài hạn và giám sát chặt chẽ trong 2-3 năm tới. Phòng tài chính và kiểm soát nội bộ thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý ngân hàng thương mại cổ phần: Giúp hiểu rõ tác động của quản lý tài sản thanh khoản đến lợi nhuận, từ đó xây dựng chiến lược cân đối tài sản hiệu quả, nâng cao năng lực cạnh tranh.

  2. Cơ quan hoạch định chính sách tiền tệ và giám sát ngân hàng: Cung cấp cơ sở khoa học để thiết kế các chính sách điều tiết thanh khoản phù hợp, đảm bảo ổn định hệ thống tài chính quốc gia.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành tài chính – ngân hàng: Là tài liệu tham khảo quý giá về mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích dữ liệu bảng và các kết quả thực nghiệm trong lĩnh vực quản lý thanh khoản ngân hàng.

  4. Nhà đầu tư và cổ đông ngân hàng: Giúp đánh giá hiệu quả quản lý tài sản và khả năng sinh lợi của ngân hàng, từ đó đưa ra quyết định đầu tư chính xác hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao việc nắm giữ tài sản thanh khoản lại làm giảm tỷ suất sinh lợi?
    Tài sản thanh khoản thường có lợi suất thấp hoặc không sinh lời, nên khi ngân hàng giữ nhiều tài sản này sẽ giảm cơ hội đầu tư vào các tài sản sinh lời cao hơn, làm giảm lợi nhuận tổng thể.

  2. Có nên giảm tối đa tỷ lệ tài sản thanh khoản để tăng lợi nhuận không?
    Không nên, vì tài sản thanh khoản giúp ngân hàng đáp ứng các nghĩa vụ tài chính kịp thời, giảm rủi ro thanh khoản. Việc giảm quá mức có thể dẫn đến mất khả năng thanh toán và rủi ro phá sản.

  3. Thu nhập ngoài lãi ảnh hưởng thế nào đến lợi nhuận ngân hàng?
    Thu nhập từ hoạt động kinh doanh và dịch vụ ngoài lãi giúp đa dạng hóa nguồn thu, giảm phụ thuộc vào thu nhập lãi vốn chịu ảnh hưởng bởi biến động kinh tế, từ đó nâng cao tỷ suất sinh lợi.

  4. Tác động của các yếu tố vĩ mô như GDP, lạm phát và thất nghiệp đến lợi nhuận ngân hàng ra sao?
    Tăng trưởng GDP và lạm phát ổn định thường làm tăng lợi nhuận do nhu cầu vốn tăng và chính sách lãi suất linh hoạt. Ngược lại, tỷ lệ thất nghiệp cao làm giảm khả năng trả nợ, tăng rủi ro tín dụng và giảm lợi nhuận.

  5. Phương pháp GMM có ưu điểm gì trong nghiên cứu này?
    GMM giúp xử lý dữ liệu bảng có tính động và kiểm soát các biến nội sinh, cho kết quả ước lượng chính xác hơn trong việc phân tích tác động của tài sản thanh khoản đến tỷ suất sinh lợi.

Kết luận

  • Việc nắm giữ tài sản có tính thanh khoản có tác động ngược chiều đến tỷ suất sinh lợi tại các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam trong giai đoạn 2008 – 2018.
  • Mối quan hệ phi tuyến tính cho thấy tồn tại điểm cân bằng tối ưu giữa thanh khoản và lợi nhuận.
  • Thu nhập từ hoạt động kinh doanh và dịch vụ ngoài lãi đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao tỷ suất sinh lợi.
  • Các yếu tố kinh tế vĩ mô như tăng trưởng GDP, lạm phát và tỷ lệ thất nghiệp ảnh hưởng đáng kể đến hiệu quả hoạt động ngân hàng.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách quản lý thanh khoản và chiến lược kinh doanh nhằm nâng cao lợi nhuận bền vững.

Next steps: Các ngân hàng cần áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và thời gian để cập nhật xu hướng mới. Các nhà quản lý và nhà đầu tư nên theo dõi sát sao các chỉ số thanh khoản và lợi nhuận để điều chỉnh chiến lược phù hợp.

Call-to-action: Để nâng cao hiệu quả quản lý tài sản thanh khoản và tối ưu hóa lợi nhuận, các ngân hàng thương mại cổ phần cần phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban, đồng thời cập nhật thường xuyên các biến động kinh tế vĩ mô và áp dụng các công cụ phân tích hiện đại.