Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế sâu rộng, tăng trưởng kinh tế luôn là mục tiêu trọng tâm của các quốc gia, đặc biệt là các nước đang phát triển trong khu vực ASEAN. Giai đoạn 2002-2014 chứng kiến sự gia tăng đáng kể của đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và đầu tư trong nước (DI) tại các quốc gia ASEAN-4 gồm Việt Nam, Lào, Campuchia, Thái Lan, Malaysia và Indonesia. Theo số liệu từ World Development Indicators (2016), tốc độ tăng trưởng GDP bình quân đầu người của các nước này trung bình đạt khoảng 6,5%/năm, cao hơn mức tăng trưởng trung bình toàn cầu. Đồng thời, tỷ lệ vốn FDI trên GDP dao động trung bình khoảng 6,9%, trong khi tỷ lệ vốn đầu tư trong nước trên GDP đạt khoảng 18,5%, cho thấy sự đóng góp quan trọng của cả hai nguồn vốn vào nền kinh tế.

Tuy nhiên, mối quan hệ giữa FDI, DI và tăng trưởng kinh tế vẫn còn nhiều tranh luận trong giới học thuật, đặc biệt là về việc FDI có khuyến khích hay lấn át đầu tư trong nước, cũng như tác động thực sự của hai loại đầu tư này đến tăng trưởng kinh tế trong dài hạn. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm sáng tỏ mối quan hệ nhân quả giữa FDI, DI và tăng trưởng kinh tế tại một số nước ASEAN-4 trong giai đoạn 2002-2014, sử dụng mô hình VAR/VECM để phân tích dữ liệu chuỗi thời gian bảng. Nghiên cứu không chỉ góp phần bổ sung bằng chứng thực nghiệm cho khu vực ASEAN mà còn có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ các nhà hoạch định chính sách xây dựng chiến lược thu hút đầu tư hiệu quả, thúc đẩy tăng trưởng bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết kinh tế tăng trưởng kinh điển và hiện đại để phân tích mối quan hệ giữa đầu tư và tăng trưởng kinh tế:

  • Mô hình tăng trưởng cổ điển của Adam Smith và David Ricardo nhấn mạnh vai trò của lao động, đất đai và vốn trong tăng trưởng, với giới hạn tăng trưởng do nguồn lực đất đai hạn chế.
  • Mô hình tân cổ điển bổ sung yếu tố công nghệ (T) vào hàm sản xuất Cobb-Douglas, nhấn mạnh vai trò của vốn và công nghệ trong tăng trưởng kinh tế.
  • Lý thuyết Keynes tập trung vào vai trò của tổng cầu và đầu tư trong việc kích thích tăng trưởng thông qua hiệu ứng số nhân.
  • Mô hình Harrod-Domar cho rằng tăng trưởng kinh tế phụ thuộc vào tỷ lệ tiết kiệm và hiệu quả sử dụng vốn (ICOR), trong đó đầu tư là động lực chính của tăng trưởng.
  • Lý thuyết hiện đại hóa và sự phụ thuộc giải thích tác động của FDI đến nền kinh tế: FDI có thể thúc đẩy tăng trưởng thông qua bổ sung vốn, chuyển giao công nghệ và hiệu ứng lan tỏa; ngược lại, FDI cũng có thể gây ra sự phụ thuộc, làm suy yếu doanh nghiệp trong nước và ảnh hưởng tiêu cực đến thể chế.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu là: đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), đầu tư trong nước (DI) và tăng trưởng kinh tế (Y).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp thu thập từ 6 quốc gia ASEAN-4 trong giai đoạn 2002-2014, bao gồm các chỉ số: tốc độ tăng trưởng GDP bình quân đầu người (Y), tỷ lệ FDI trên GDP, tỷ lệ DI trên GDP, cùng các biến kiểm soát như tỷ lệ học sinh cấp 2 (SEC), độ mở thương mại (OPEN), lạm phát (INF), chi tiêu chính phủ (CONS) và rủi ro chính trị (POLRISH).

Phương pháp phân tích chính là mô hình Vector Autoregression (VAR) và Vector Error Correction Model (VECM), phù hợp để nghiên cứu mối quan hệ động giữa các biến kinh tế có tác động qua lại và độ trễ thời gian. Các bước phân tích bao gồm:

  • Kiểm định tính dừng của chuỗi dữ liệu bằng kiểm định Dickey-Fuller bổ sung (ADF).
  • Lựa chọn độ trễ tối ưu cho mô hình VAR/VECM.
  • Kiểm định nhân quả Granger để xác định hướng tác động giữa các biến.
  • Kiểm định đồng liên kết để phát hiện mối quan hệ cân bằng dài hạn giữa các biến.
  • Ước lượng mô hình VAR hoặc VECM tùy theo kết quả đồng liên kết.
  • Kiểm tra tính phù hợp của mô hình qua các kiểm định phần dư, phương sai thay đổi, tự tương quan và độ ổn định.
  • Phân tích hàm phản ứng đẩy và phân rã phương sai để đánh giá tác động của các cú sốc lên từng biến.

Cỡ mẫu gồm 6 quốc gia với dữ liệu hàng năm trong 13 năm, được chọn dựa trên tính đầy đủ và độ tin cậy của dữ liệu, đồng thời loại trừ các quốc gia có đặc thù kinh tế khác biệt như Brunei và Philippines.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mối quan hệ nhân quả giữa FDI và DI: Kết quả kiểm định nhân quả Granger cho thấy FDI có quan hệ nhân quả một chiều với DI tại các nước ASEAN-4. Ban đầu, FDI không lấn át DI trong các chu kỳ đầu, nhưng trong các chu kỳ tiếp theo, FDI có xu hướng lấn át DI, thể hiện qua tỷ lệ FDI tăng nhanh hơn và ảnh hưởng mạnh hơn đến đầu tư trong nước.

  2. Ảnh hưởng của FDI và DI đến tăng trưởng kinh tế: Mô hình VECM cho thấy trong dài hạn, cả FDI và DI đều có tác động tích cực và rất mạnh mẽ đến tăng trưởng kinh tế. Cụ thể, hệ số ước lượng của FDI và DI đều có ý nghĩa thống kê ở mức 1%, với mức đóng góp tương ứng khoảng 0,4 và 0,5 điểm phần trăm vào tốc độ tăng trưởng GDP bình quân đầu người.

  3. Tác động ngắn hạn và dài hạn khác biệt: Trong ngắn hạn, FDI có tác động tích cực đến tăng trưởng kinh tế, nhưng DI có thể có tác động không đồng nhất tùy theo quốc gia. Ví dụ, tại một số nước như Thái Lan và Philippines, DI có ảnh hưởng mạnh hơn FDI đến tăng trưởng, trong khi tại Malaysia và Indonesia, FDI đóng vai trò chủ đạo hơn.

  4. Hiệu ứng lan tỏa và cạnh tranh: FDI không chỉ bổ sung vốn mà còn tạo ra hiệu ứng lan tỏa công nghệ và cạnh tranh, thúc đẩy các doanh nghiệp trong nước nâng cao hiệu quả sản xuất. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, FDI cũng gây áp lực cạnh tranh mạnh, làm giảm số lượng doanh nghiệp trong nước yếu kém.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với lý thuyết hiện đại hóa, khẳng định vai trò quan trọng của FDI trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế thông qua bổ sung vốn và chuyển giao công nghệ. Mối quan hệ nhân quả từ FDI đến DI cho thấy FDI có thể khuyến khích đầu tư trong nước thông qua các hiệu ứng lan tỏa và liên kết ngành.

Tuy nhiên, sự lấn át DI bởi FDI trong các chu kỳ sau cũng phản ánh một số rủi ro tiềm ẩn, như cạnh tranh không lành mạnh và sự phụ thuộc vào vốn nước ngoài, phù hợp với lý thuyết sự phụ thuộc. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này tương đồng với nghiên cứu tại Trung Quốc và một số nước ASEAN khác, đồng thời khác biệt với các nghiên cứu tại châu Phi và Mỹ Latinh, nơi FDI có thể không thúc đẩy tăng trưởng hoặc thậm chí tác động tiêu cực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ hàm phản ứng đẩy thể hiện tác động của cú sốc FDI và DI lên tăng trưởng kinh tế theo thời gian, cũng như bảng phân rã phương sai cho thấy tỷ trọng đóng góp của từng biến vào biến động tăng trưởng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường chính sách thu hút FDI có chọn lọc: Các quốc gia ASEAN nên xây dựng chính sách ưu đãi hướng đến các ngành công nghệ cao, có khả năng tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực đến doanh nghiệp trong nước, nhằm khuyến khích FDI không chỉ bổ sung vốn mà còn thúc đẩy chuyển giao công nghệ. Thời gian thực hiện: 1-3 năm; Chủ thể: Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Công Thương.

  2. Phát triển thị trường tài chính và thể chế hỗ trợ đầu tư trong nước: Cải thiện hệ thống tài chính và thể chế để doanh nghiệp trong nước dễ dàng tiếp cận vốn, nâng cao năng lực cạnh tranh, giảm thiểu rủi ro bị lấn át bởi FDI. Thời gian thực hiện: 3-5 năm; Chủ thể: Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tài chính.

  3. Khuyến khích liên kết giữa doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước: Tạo điều kiện cho các doanh nghiệp FDI hợp tác, chuyển giao công nghệ và phát triển chuỗi cung ứng với doanh nghiệp trong nước, qua đó tăng cường hiệu ứng lan tỏa và nâng cao năng suất. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Bộ Công Thương, các hiệp hội doanh nghiệp.

  4. Đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao: Đầu tư vào giáo dục và đào tạo kỹ năng để nâng cao khả năng hấp thụ công nghệ và quản lý của lực lượng lao động trong nước, từ đó tăng cường tác động tích cực của FDI và DI đến tăng trưởng. Thời gian thực hiện: dài hạn; Chủ thể: Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà hoạch định chính sách kinh tế: Giúp xây dựng các chính sách thu hút FDI hiệu quả, cân bằng giữa lợi ích của FDI và phát triển đầu tư trong nước, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững.

  2. Các nhà nghiên cứu và học giả kinh tế: Cung cấp bằng chứng thực nghiệm mới về mối quan hệ giữa FDI, DI và tăng trưởng kinh tế trong khu vực ASEAN, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Doanh nghiệp trong nước và nhà đầu tư nước ngoài: Hiểu rõ tác động qua lại giữa FDI và DI, từ đó điều chỉnh chiến lược đầu tư, hợp tác và phát triển kinh doanh phù hợp với xu hướng thị trường.

  4. Các tổ chức tài chính và phát triển quốc tế: Hỗ trợ đánh giá hiệu quả các chương trình hỗ trợ đầu tư và phát triển kinh tế tại các nước đang phát triển trong khu vực ASEAN.

Câu hỏi thường gặp

  1. FDI có luôn thúc đẩy tăng trưởng kinh tế không?
    Không phải lúc nào FDI cũng thúc đẩy tăng trưởng. Tác động tích cực phụ thuộc vào khả năng hấp thụ công nghệ, thể chế và môi trường kinh tế vĩ mô của nước nhận đầu tư. Ví dụ, các nước có thị trường tài chính phát triển thường hưởng lợi nhiều hơn từ FDI.

  2. FDI có làm giảm đầu tư trong nước không?
    Trong ngắn hạn, FDI có thể lấn át đầu tư trong nước do cạnh tranh. Tuy nhiên, trong dài hạn, FDI thường khuyến khích đầu tư trong nước thông qua hiệu ứng lan tỏa và liên kết ngành, như đã quan sát tại các nước ASEAN-4.

  3. Tại sao đầu tư trong nước vẫn quan trọng khi có FDI?
    Đầu tư trong nước đóng vai trò nền tảng cho tăng trưởng bền vững, giúp phát triển năng lực sản xuất và công nghệ nội địa, đồng thời giảm sự phụ thuộc vào vốn nước ngoài.

  4. Mô hình VAR/VECM có ưu điểm gì trong nghiên cứu này?
    Mô hình VAR/VECM cho phép phân tích mối quan hệ động và nhân quả giữa các biến kinh tế có tác động qua lại và độ trễ thời gian, phù hợp với đặc điểm dữ liệu chuỗi thời gian bảng của nghiên cứu.

  5. Chính sách nào giúp tăng cường hiệu quả của FDI?
    Chính sách ưu tiên thu hút FDI vào các ngành công nghệ cao, cải thiện thể chế, phát triển thị trường tài chính và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là những giải pháp hiệu quả để tận dụng tối đa lợi ích từ FDI.

Kết luận

  • Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và đầu tư trong nước (DI) đều có tác động tích cực và mạnh mẽ đến tăng trưởng kinh tế tại các nước ASEAN-4 trong giai đoạn 2002-2014.
  • FDI có quan hệ nhân quả một chiều với DI, ban đầu không lấn át nhưng sau đó có xu hướng lấn át đầu tư trong nước trong các chu kỳ tiếp theo.
  • Mối quan hệ giữa FDI, DI và tăng trưởng kinh tế có sự khác biệt giữa các quốc gia, phản ánh đặc thù kinh tế và thể chế từng nước.
  • Nghiên cứu sử dụng mô hình VAR/VECM để phân tích mối quan hệ động và cân bằng dài hạn giữa các biến, đảm bảo độ tin cậy của kết quả.
  • Các bước tiếp theo nên tập trung vào phát triển chính sách thu hút FDI có chọn lọc, nâng cao năng lực doanh nghiệp trong nước và cải thiện thể chế để thúc đẩy tăng trưởng bền vững.

Call-to-action: Các nhà hoạch định chính sách và nhà nghiên cứu kinh tế được khuyến nghị áp dụng kết quả nghiên cứu này để xây dựng chiến lược phát triển kinh tế phù hợp, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và thời gian để cập nhật xu hướng mới trong mối quan hệ giữa đầu tư và tăng trưởng kinh tế.